Назва з БГ – не выпадкова. Гадоў дваццаць таму, калі Барыс Барысыч Грабеншчыкоў быў «па-добраму худым» (А.Вазьнясенскі) піцерскім рок-ґуру, любіў ён уражваць вакольных сваёй далучанасьцю да інакшых культураў. То Толкіна ў арыгінале пачытае, то «Даа дэ цзын» у песьні працытуе. Ды так, каб усе заўважылі, але мала хто зразумеў. Веданьнем роднай мовы, па зразумелых прычынах, зьдзівіць было складана. У нас усё іначай: родная дзяржава вядзе з роднай мовай складаную гульню. Для яе беларуская мова – адначасова палітычны аргумэнт, прапагандысцкі прыём і непазьбежная крыніца небясьпекі.
У параўнаньні з даволі пасьпяховым экспэрымэнтам па ператварэньні апазыцыйнага клічу «Жыве Беларусь» у ідэйна вытрыманае «За Беларусь!» (сэнс для электарату няўцямны – затое і спрачацца, у прынцыпе, няма з чым) чарговыя ініцыятывы ўладаў у галіне моўнай палітыкі падаюцца чымсьці малазначным. І зусім дарма. Таму што яны даволі паказальныя: сыстэма занятая ўтаймаваньнем беларускай мовы адразу па некалькіх кірунках.
Перш за ўсё, зроблены чарговы ход па выцясьненьні роднай гаворкі з школьнай праграмы: амаль гатовы дакумэнт пра перавод навучальнага курсу «Гісторыя Беларусі» ў дзьвюхмоўны фармат. Паколькі колькасьць беларускамоўных клясаў складае малы адсотак і няўхільна скарачаецца, лёгка прадбачыць вынік: родную гісторыю нашыя дзеці будуць вывучаць на мове ўсходняга суседа. Зь якім, між іншага, у Беларусі заўжды былі вельмі неадназначныя стасункі. Сьмяшнейшай за гэтую навацыю можа быць толькі перавод на расейскую мову курсу беларускай літаратуры. Зрэшты, новае выданьне клясычнага раману Караткевіча – у дрэнным расейскім перакладзе, затое пад гордай шыльдай «Христос приземлился в Гродно» – арыентуе, здаецца, менавіта на гэта.
Чыноўныя спасылкі на афіцыйнае дзьвюхмоўе нічога не тлумачаць і не даказваюць: калі ў нас дзьвюхмоўе – чаму яно працуе толькі ў адзін бок? Што дрэннага, калі дзеці ў школе размаўляюць па-беларуску? Вучыце мову, славяне! У тым і справа: спрацоўваюць інэрцыя і лянота. Народ (як і ягонае кіраўніцтва) па звычцы схільны разумець сябе хутчэй як рускамоўных савецкіх, чым беларускамоўных жыхароў сувэрэннай дзяржавы.
Ёсьць і іншы аспэкт: мова – школа думкі і падмурак самаідэнтыфікацыі. Гаворка не пра татальную адмову ад расейскай мовы – гэта недарэчна, як любы празьмерны радыкалізм. Аднак выхад за межы звыклага расейскамоўнага асяродзьдзя ў нашай сытуацыі становіцца натуральным шляхам да духовай незалежнасьці і нацыянальнай самасьвядомасьці. Лепшыя людзі краіны – рэальная (і нелюбімая ўладай) культурная эліта – сёньня гаворыць па-беларуску.
Мова – гэта зона свабоды. Менавіта таму яе старанна пазьбягаюць першыя асобы краіны – праўда, пэрыядычна зьбіваюцца на «трасянку». Менавіта таму так карузла гаворыць па-беларуску большасьць чыноўнікаў. Менавіта таму блізкая чарговая ідэйна-лінгвістычная інтэрвэнцыя: у новым навучальным годзе школьных настаўнікаў ашчасьлівяць беларускамоўнай вэрсіяй дапаможніка «Асновы ідэалёгіі беларускай дзяржавы», а вучняў выпускной клясы – дапаможнікам «Беларусь – краіна тваёй будучыні». Адной рукой мову выцясьняюць з школы, другой – спрабуюць вэрбаваць на службу сыстэме.
Зрэшты, ня ўсё гэтак драматычна. Ёсьць, аказваецца, у нашай краіне няруская мова, для распаўсюду якой дзяржава не шкадуе сілаў! Зь першага верасьня шчасьлвыя першаклясьнікі дзьвюх менскіх гімназій і адной сярэдняй школы атрымаюць новенькія падручнікі і працоўныя сшыткі па… кітайскай мове. Кітай – адзін зь нешматлікіх верных партнэраў рэжыму. Дык мацуйма ж сяброўства кадрамі! Ґуд бай, Пуцін! Наступны прыпынак – Паднебная.
Максім Жбанкоў, nmnby.org (пераклад з расейскай).
