Каранацыя Міндоўга з Чыкага 1

У музеях ёсць такая практыка: выстава аднае карціны. Зазвычай так экспануюцца знакавыя, важныя творы. Да 17 сакавіка ў Нацыянальным мастацкім музеі праходзіць менавіта такая выстава. Экспануецца карціна «Каранацыя Міндоўга» Адомаса Варнаса, прымеркаваная да 1000-годдзя першай згадкі назвы «Літва».

Палатно «Каранацыя Міндоўга» літоўскі мастак Варнас стварыў у Чыкага, на эміграцыі, да 700-годдзя хросту Літвы і каранацыі Міндоўга. Карціну мастак пісаў чатыры (!) гады, да 1955 года, калі яму самому было ўжо 70 гадоў. А. Варнас паказаў кульмінацыйны момант каранацыі — на галаву ўкленчанага правіцеля біскуп Кулма ўскладае карону.

Ствараючы палатно, Варнас звяртаўся да слынных літоўскіх гісторыкаў, якія жылі ў эміграцыі: Шапокі і Івінскіса. Што праўда, у беларускай версіі адлюстраваныя літоўскім творцам падзеі выглядаюць зусім іначай. Тое, што думаюць пра нас іншыя, здаецца нам больш важным і аб’ектыўным за тое, што думаем пра сябе мы самі.

У гістарычную сцэну XIII стагоддзя Адомас Варнас уключыў выявы літоўскіх адраджэнцаў XIX — XX стагоддзяў — Антанаса Страздзяліса, Вінцаса Кудзіркі ды іншых, знітаваўшы даўніну з сучаснасцю. Гэтая карціна — алегорыя, а не дакументальна дакладная ілюстрацыя гісторыі. Таму вышукваць гістарычныя недакладнасці тут недарэчы.

Гэта твор літоўскага адраджэнца-эмігранта, што ўвасобіў мары, памкненні і амбіцыі свайго народа.

Выстава ў Мастацкім музеі працягнецца да 17 сакавіка.

Беларускі след

Адомас Варнас атрымаў грунтоўную, хоць і бессістэмную мастацкую адукацыю ў Пецярбургу, Варшаве, Кракаве, Жэневе, Вільні. Дарэчы, ён вучыўся пэўны час разам з беларускім мастаком Язэпам Драздовічам, у малявальнай школе Трутнёва ў Вільні. А ў міжваенны час быў настаўнікам Пётры Сергіевіча, чые творы ведамыя кожнаму беларускаму школьніку. Малады Сергiевiч у 1919 годзе наведваў Вольную школу малюнку й жывапiсу літоўскага мастака ў Вільні. Адомас Варнас у міжваеннай Літве стаў жывым класікам, які стварыў пантэон вобразаў дзеячаў літоўскае культуры. Выбітны партрэтыст, таленавіты графік, ён наўпрост спрычыніўся да стварэння нацыянальнае школы літоўскага мастацтва.

У міжваенны час Варнас падарожнічаў па маленькай Літве, малюючы і фатаграфуючы прыдарожныя капліцы і крыжы, старадаўнія народныя святыні.У 1938 г. на 30-годдзе творчай дзейнасці мастака ў Каўнасе на выставе экспанаваліся блізу 200 працаў жывапісу, 300 графікі і малюнкаў. На жаль, з усяго збору яго працаў да нашых дзён захавалася не так шмат, падчас Другой сусветнай вайны згарэў яго дом і знікла сабраная ім унікальная калекцыя народнага мастацтва. У 1944 г. Адомас Варнас з’язджае на Захад, у Амерыку, дзе дачакаўся стогадовага ўзросту.

Карціну Варнаса «Каранацыя Міндоўга» Літве падарыў інжынер, дзеяч літоўскай культуры, мецэнат Домас Адамайціс з Чыкага.

Так літоўцы вучаць нас шанаваць сваё — традыцыю, гісторыю, мастацтва.

На вялікі жаль, творы беларускіх калегаў і вучняў Варнаса, геніяльных мастакоў Язэпа Драздовіча і Пётры Сергіевіча, сёння не ў такой пашане ў Беларусі. Большасць класічных палотнаў Пётры Сергіевіча зберагаецца ў музеях Літвы, а некалькі твораў Язэпа Драздовіча змясцілі ў невялічкі закуток мастацкага музея. Іх час не прыйшоў…

Сяргей Харэўскі

Хочаш падзяліцца важнай інфармацыяй ананімна і канфідэнцыйна? Пішыце рэдактару «Нашай Нівы» ў ТГ