На смак гэтага звыклага колісь караняплода беларусы сёньня амаль забыліся. Ды ня толькі беларусы. Як жартуе вядомы знаўца кулінарыі Рыгор Дубовіс, «самае цяжкае ў працэсе папярэдняй апрацоўкі бручкі — знайсьці яе або вырасьціць». Таму, калі вы не аматар корпацца ва ўласным гародзе, пра бручку зможаце толькі прачытаць.
Бручка падобная да сваячкі-рэпы, яе жоўтыя або жоўта-белыя караняплоды адрозьніваюцца ад рэпы канцэнтрычнымі зубчастымі «шрамамі» вакол сьцябла. Своеасаблівы смак і пах бручкі (лепш выяўлены ў старых караняплодаў) абумоўлены этэрнымі алеямі. Славяне і іх продкі вырошчваюць яе дзьве тысячы гадоў. Бручку ведалі балты, вікінгі. Брытанцы даведаліся толькі ў канцы XVIII ст. ад швэдаў, і таму па-ангельску гэты караняплод дагэтуль называюць «swede» — «швэдка». Адносна танная і даступная, а таксама адзін з самых трывалых пры захоўваньні караняплодаў, бручка была важным прадуктам харчаваньня ў дзьве сусьветныя вайны. Але гэтая даступнасьць, асацыяцыя з вайной і жабрацтвам моцна сапсавалі яе рэпутацыю, і ў наш час яна рэдка ўжываецца ў ежу па ўсім сьвеце. Яскравы прыклад спажывецкай няўдзячнасьці. Можа, калі гадоў праз дваццаць у нас акрэсьліцца сярэдяя кляса і ёй спатрэбяцца адмысловыя крамы здаровай ежы, то прыгадаюць і бабулю-бручку. Бо ня грэбавалі ж ёй калісьці і за шляхецкім сталом. Але пакуль што не да яе.
З сырой бручкі можна гатаваць салаты — найлепей з хрэнам, цыбуляй і зяленівам, — запраўленыя сьмятанай або маянэзам; з варанай — супы (малочныя і мясныя), другія стравы (бручка, фаршыраваная тварагом, бручка ў сьмятане, пюрэ з бручкі). Можна гатаваць тыя самыя стравы, што і з морквы; у яўрэйскай кухні зь яе гатавалі салодкую страву, падобную да цымэсу.
Дыетычныя якасьці бручкі асабліва прыдатныя пры цукровым дыябэце і празьмернай вазе, бо яна добра паглынае тлушч. Мае вельмі шмат вітаміну С, да таго ж вітамін С у бручцы амаль не разбураецца пры варцы, што робіць яе вельмі каштоўнай узімку. Раней гэтая асаблівасьць бручкі была добра вядомая ў Беларусі, дзе зь яе ўзімку гатавалі грыжанку. Назва гэтай традыцыйнай беларускай і літоўскай стравы паходзіць ад літоўскага «grižētis» — «бручка». Яшчэ адзін доказ нашага шматвяковага сымбіёзу зь літоўцамі, як, зрэшты, і нашай суцэльнай сёньняшняй русіфікацыі, бо хто цяпер памятае тую грыжанку?
Насамрэч за загадкавай назвай хаваецца звычайны суп з бручкі. Найчасьцей грыжанка забельвалася малаком — такая гатавался пераважна ўзімку. Часта дзеля «путранасьці» (мучністасьці) у яе дабаўлялася бульба. Як правіла, у адрозьненьне ад аналягічных страў з морквы, гарбузоў і г.д., бручка ў грыжанцы не расьціралася ў пюрэ, а заставалася нарэзанай кубікамі. У асобных выпадках магла гатавацца і зь мясам, а не з малаком. Калі ўдасца недзе знайсьці заслужаны гістарычны караняплод, чаму б не паспытаць стравы забытых продкаў? Адно што не забудзьцеся пра дзьвюх-троххвіліннае бляншыраваньне ў кіпні — выдаліць непатрэбную горыч.
Мясная грыжанка з Пахлёбкіна
1,5 л вады, дзьве-тры бручкі, дзьве буйныя бульбіны (ці 3/4 шклянкі гатовага пюрэ), адна морква, адна-дзьве цыбуліны, 50 г сала, 100 г вяндліны, 0,5 чайнай лыжкі карыяндру, сталовая лыжка кропу.
У кіпячую падсоленую ваду засыпаць дробна нарэзаную цыбулю і іншую гародніну, нарэзаную кубікамі, зьлёгку абсмажаныя кавалачкі вяндліны і паставіць у духоўку на 30—45 хвілін.
Фаршыраваная бручка
Пяць-восем бручак, дзьве-тры лыжкі масла, тры-чатыры чайныя лыжкі цукру, адна лыжка мукі, тры-чатыры лыжкі сьмятаны, трохі солі і кветак мускату.
Абабраныя караняплоды бручкі адварыць, пакуль ня зробяцца мяккімі, разрэзаць напалам, выдзеўбці сярэдзіну, пакідаючы слой у палец таўшчынёй; вынятую масу расьцерці, перамяшаць з лыжкай масла, растопленага з мукой, разбавіць некалькімі лыжкамі сьмятаны. Калі бручка несалодкая, дабавіць трохі цукру, кветак мускату, перамяшаць і начыніць гэтым бручку.
Нацерці бляху ці вялікую каструлю маслам, палажыць туды бручку і паставіць у духоўку, дзе трымаць, пакуль не загусьне і не запячэцца зьверху пакладзеная маса; затым выкласьці на блюда. Растапіць лыжку масла, расьцерці яго на агні з мукой, дабавіць пару лыжак сьмятаны, уліць трохі вады, у якой адварвалася бручка; атрыманую сумесь моцна нагрэць і абліць ёю бручку перад падачай на стол.
