Легенды сусьветнага року ўжо пры жыцьці раскладаюцца журналюгамі «на атамы». І нікому няма ратунку. Публіка хоча ведаць: хто з кім спаў, хто што калоў, паліў, бухаў... Пра першую беларускую кнігу такога кшталту піша Севярын Квяткоўскі.
«Цнатлівасьць» — падказаў мне нутраны голас, калі я прабегся па зьмесьце кніжкі Віктара Дзятліковіча, але не пасьпеў зафіксаваць імгненнае падазрэньне, што ўзьнікла ў сьвядомасьці.
Пятнаццаць разьдзелаў з кароткімі падразьдзеламі, якія распавядаюць пра жыцьцё і творчасьць удзельнікаў праектаў «Мроя» і «N.R.M.». Ёсьць тэксты ўсіх песень і шэраг фатаздымкаў. Няма іменнага паказьніку.
Я ведаў, што Віця Дзятліковіч піша кніжку «пра Мрою», і чакаў яе — кніжку. Праглынуў амаль не адрываючыся. Якасная журналісцкая праца. Віктар першым увасобіў ідэю, якая даўна блукала ў розных галовах: стварэньне тэкстаў пра беларускі рок-асяродак — ад мастацкіх кніжак да сцэнароў для дакумэнтальнага кіно. (Польская прадусарка Яланта Кільян нават пачынала здымкі.) «Іх МРОЯ. Іх N.R.M.» — гэта своеасаблівы сцэнар для тэлевізійнага дакумэнтальнага фільму. Праўда, без эфэктнай фінальнай кропкі. Такое сабе трохкроп’е пры канцы, як намёк на працяг — «Іх МРОЯ. Іх N.R.M.-2», «Іх МРОЯ. Іх N.R.M.-вяртаюцца»... Назва падалася нейкай грувасткай, неэфэктнай. Пазьней зразумеў, што назва — ключ да тых пытаньняў, да таго адчуваньня недахопу, што ўзьнікла амаль ад пачатку чытаньня.
Менавіта на «тэлесцэнарнасьць» я скінуў адчуваньне недахопаў: галасоў, азначэньняў, фактуры, урэшце. Можа, аўтар сам сабе бачыць відэашэраг, які дапамагае адчуць палітру вобразаў герояў кніжкі? Сапраўды, хай бы хто сказаў — «гаўно гэтая Мроя, гаражны рок». Каб падпярчыць-падвастрыць тэкст.
Апрача «мроеўцаў», у тэксьце толькі дзьве асобы гавораць жыўцом — тэле- радыёжурналіст Віталь Сямашка і музычны аглядальнік Зьміцер Падбярэскі. Але не пра герояў кніжкі: іхныя маналёгі дапамагаюць аднавіць атмасфэру часу.
В.Дзятліковіч «падсыпае перцу» шляхам цытаваньня крытычных артыкулаў. У тым ліку таго ж Падбярэскага ранейшага разьліву. Але «перац» выходзіць ня востры. Калі выкінуць з кніжкі адно мацернае слова, ужытае Сямашкам, «Іх МРОЯ. Іх N.R.M.» можа быць сямейнай чытанкай.
Праўда, восьмы разьдзел, адмыслова прысьвечаны дарослым забавам, завецца «Garelka, drugs & samagon». (Дарэчы, стыль-рэдактар у выходных зьвестках не пазначаны. Таму, напэўна, у кніжцы знаходзяцца garelka і samagon замест harelka і samahon, Гародня і Бярэсьце, замест Горадня, Берасьце, «я адчуваў сябе правым» замест «я адчуваў, што маю рацыю», арыгінальная сумесь тарашкевіцы і наркамаўкі, і, урэшце, пастаяннае «загінуўшы» замест «загінулы»). «Пра сэкс спытайце ў майго суседа... А я лепш пра drugs & samagon», — гаворыць аўтар на старонцы 114.
Калі пра drugs «мроеўцаў» сапраўды асабліва няма чаго распавядаць, дык пра алькаголь яны маюць багата прыкольных фрашак. (Напрыклад, як увесь гурт аднойчы патрапіў у выцьвярэзьнік :)), але ў гісторыях фігуруе ў асноўным адзін бубнач Алезіс, дый ён вельмі ашчадна. «Мроеўцы» кажуць, што цьмяна памятаюць акалічнасьці таго, як Алезіс кінуў піць. А гэта ж вялікая драматычная гісторыя, поўная сьмеху і сьлёзаў! Поўныя жарсьцяў гісторыі мае ў сваёй біяграфіі кожны з герояў, але не выносіць на шырокую публіку.
«Гэтая кніга, бадай, першая спроба біяграфіі беларускага гурту... Гэта тое, што ў нас прынята называць легендай», — «сьціпла» (:)) піша Лявон Вольскі ў прадмове да кніжкі.
Легенды сусьветнага року ўжо пры жыцьці раскладаюцца журналюгамі «на атамы». І нікому няма ратунку. Публіка хоча ведаць: хто з кім спаў, хто што калоў, паліў, бухаў... Хто з кім сварыўся, з кім мірыўся. Я ўжо не кажу пра тое, што цікава дазнацца пра бацькоў, пра асяродак дзяцінства, пра першае каханьне (церазь піянэрскі гальштук і ня толькі)...
Але.
«Віця (аўтар гэтае кнігі) — наш добры сябар... Віктар нас добра ведае і нямала з намі паезьдзіў», — піша Вольскі ў прамове.
Віця напісаў добрую, вельмі цёплую кнігу пра сваіх сяброў.
Пісаць пра сяброў шматкроць складаней, бо ты ведаеш пра іх шмат-шмат, у тым ліку прыватнага, інтымнага, таго, што не прынята выстаўляць на публіку. Складанасьць — адшукаць мяжу шчырасьці.
У адным з інтэрвію па выхадзе «Іх МРОЯ. Іх N.R.M.» В.Дзятліковіч распавёў, што даваў на вычытку сваім героям ня ўсю кніжку, а толькі пэрсанальныя кавалкі. Маўляў, адзін хоча гаварыць пра такую і такую гісторыю, а іншы ня хоча...
Бяз жартаў, я цудоўна ведаю, наколькі тытанічная гэтая праца — пісаць пра сяброў. «Ай, ну навошта варушыць былое, гэта ж так даўно было!» — «Але ж як бяз гэтага?! Гэта ж вялікі пэрыяд твайго жыцьця». — «Ай, ня трэба... Ну, калі хочаш, пішы сам». — «Не, гэта ты мусіш распавесьці». — «Тады не пішы»...
Ну ня хоча чалавек, вядомы чалавек, займацца эксгібіцыянізмам.
Можа, таму ў кнізе сямігадовы пэрыяд творчасьці «мроеўцаў» у «Новым Небе» пазначаны адно некалькімі няўцямнымі радкамі: «Лявон і Кася на той час ужо даўно жылі ў грамадзянскім шлюбе. Хутка наладзіўся і «творчы саюз» (чамусьці ў двукосьсях. — СК) — амаль увесь склад «Мроі» пачаў «падпрацоўваць» (вось тут двукосьсі апраўданыя, бо пачалі яны працаваць з імпэтам) і ў «Новым Небе». Альбо: «Кася толькі адыходзіла ад бардаўскай песьні, шмат экспэрымэнтавала з стылямі, інструмэнтамі».
Усе, хто быў у той час побач з «Мрояй» і «Новым Небам», цудоўна ведаюць, што мроеўцы не «падпрацоўвалі», а тварылі экспэрымэнтальнае рознастылёвае рокавае гучаньне «Новага Неба». Гэта маё пэрсанальнае цьверджаньне.
Падобная ці адрозная характарыстыка была б ужо аўтарскім «я» стваральніка кнігі: я бачыў, я чуў, я казаў, я адчуваў, я перакананы... Але аўтара ў кнізе амаль няма. Няма сьвядома. Як няма партрэту «мроеўцаў». А ёсьць супольны аўтапартэрт, які В.Дзятліковіч даў магчымасьць стварыць сваім сябрам.
Назва «Іх МРОЯ. Іх N.R.M.» — ключ да разгадкі формы і зьместу кніжкі. Назва тлумачыць, чаму на шырокую публіку не выносяцца жарсныя гісторыі герояў, поўныя інтымных падрабязнасьцяў: каханьня, нянавісьці, эротыкі і бруталу. Пэўна, калі б кніжку пісаў ня «сябар Віця», а проста «журналіст Дзятліковіч», ён бы даў назву «Мая Мроя. Мой N.R.M.» альбо «Наша Мроя. Наш N.R.M.».
А цяпер мы чытаем толькі тое, што ашчадзілі самі «мроеўцы». Чаму яны вырашылі рэпрэзэнтаваць «прычасаны» варыянт гісторыі свайго жыцьця і творчасьці? Магчыма, таму, як самі кажуць у кнізе, што ўвесь час былі на грэбні змаганьня: што за часам «Мроі», што цяпер — у энэрэмаўскім варыянце. Магчыма, таму, што сёньня падлеткам — галоўнай аўдыторыі гурту — патрэбныя чыстыя і радужныя сымбалі, без «дарослых» замарочак: простыя, узьнёслыя, часам патасныя — як песьні «N.R.M.».
∎
Cевярын Квяткоўскі — журналіст, працуе на радыё «Свабода».
