Грэшніца
Чаму я назваў сваю котку Грэшні цай, ня памятаю.
Яна швэндалася па сьметніку, не бязь нейкае чароўнае грацыі, як для памыйнай муркі. Можа, таму і запомнілася, што была адна, а можа, што была адна такая.
Аднойчы давялося ўбачыць, як на яе наляцела дваровая дзятва: кідалі ў яе нешта, сьмяяліся… Тая й не спрабавала ўцячы. Карацей, уцякаць прыйшлося ўжо гэтай малечы. Вокамгненна позіркі нашы зь ёй крыжануліся. Уражаньне — як ад бою на мячах. Прычым, хутчэй, самурайскіх. Чаму менавіта на іх? Можа, у Нэце на японскай тэматыцы засядзеўся. Але прычым тут гэта…
Асаблівага захапленьня аблезлымі чорнымі коткамі, тым больш дваровымі, ні ў родзе маім не назіралася, ні сам я ніколі за сабою не заўважаў… Імгненна я зразумеў, што яна прачытала мае думкі. Прынамсі, так мне тады падалося. Ня тое каб вочы яе, бляск у іх (калі не сказаць бляскат), позірк ейны спужалі мяне — хутчэй, наадварот, але нешта мне не давала спакою.
Яна сама падышла. Ліміт паўзы для маўчаньня, пэўна, ужо быў перавышаны недапушчальна. Аб нагу яна мне ня церлася. Не сьпяшаючыся, падышла, села, нібы ведаючы сабе цану, і проста глядзела ўверх. На мяне. У мяне. Я ж, зразумела, у адваротным напрамку. Дамоў мы выправіліся удваіх.
Ці стала весялей? Ня тое слова… то бок, слова ня тое. А ўвогуле, мы хутка і бескампрамісна паладзілі. У часе маёй працы за пісьмовым сталом яна мне не заважала, але й тэлевізара глядзець не давала — прычым у любы час. Замест гэтае звыклае справы мы з Грэшніцай разгадвалі крыжаванкі. Мы ня мы, а ёй гэта падабалася дакладна. Так я прывык расказваць ёй усё. Дый яна сама ведала, проста выгляду не паказвала. Магчыма, не хацелася пакрыўдзіць, магчыма, любіла. І часта лавіла мышэй у падвале. Хоць я і намагаўся яе адахвоціць.
Падзеі? Ды нібыта ніякіх падзей і не было. Потым я неяк заўважыў толькі, што яна заперлася ў кут і ў злосьці, хаця і гэта ня тое слова, пачала драпаць падлогу. Адчула на сабе мой погляд — супакоілася. Легла і проста на мяне паглядзела. Дакладней, нават глядзела — вачэй сваіх трыкалёрных яна ніколі не адводзіла. Коткі адводзяць вочы толькі ад вачэй слабых людзей. Я быў падумаў, што просіць прабачэньня. Але наступным днём паўтарылася тое ж самае. Ну, я і раззлаваўся трохі…
Пад вечар, калі стала заўважна, што яе няма, зразумеў, што нешта здарылася. Акно на бальконе было адчынена ўвесь дзень. Сьпёка ж. Яна скочыла з шостага паверху.
Калі я прынёс яе, дрыготкую і скурчаную, яшчэ ў шоку, то убачыў: яна цяжарная. Яна гэта адразу адчула. З тыдзень вырабляла нейкія трукі, фокусы розныя, свавольнічала, як кацяня горкае, нібыта нешта выказваючы. Пратэст, ці што. Гэтак жа раптам стала ціхая, сумная, на сябе саму не падобная.
У перадпакоі стаяла вялікае люстра. Кацяра мая чамусьці адразу ж яго незалюбіла і заўсёды, прабягаючы міма, нездаволена чмыхала. Я спачатку доўга не разумеў такіх яе паводзінаў, але, пражыўшы зь ёй поруч каля году, пачаў заўважаць ня толькі гэта. Напрыклад, яна зусім не ліняла. Абсалютна. Ніводнай шарсьцінкі ні на чым не заставалася. Расчэсваць яна сябе таксама не давала. А часта на дварэ, асабліва ў дажджлівае надвор’е, яна прымала гразевыя ванны — ня скажаш жа, што качалася ў гразі. Зразумела, мыцьцё яна ненавідзела. З часам да мяне дайшло. Гэтае самакусаньне, драпаньне чорнай мэблі… Відавочна: яна ненавідзела чорны колер. У кожнага свае дзівацтвы. Увогуле, мы здорава ладзілі. І ўжо не адчувалі сябе старымі непатрэбнымі цацкамі, закінутымі на пыльнае гарышча…
Падскочыў я ад звону разьбітага шкла. Намацаў рукою лямпу, уключыў сьвятло — імгненны трэскат сьпіралькі вярнуў на сьцены начныя цені. Прыйшлося падняцца і ўжо верхнім сьвятлом расчысьціць сабе дарогу — але ў апошні момант рука сама спынілася ля выключальніка: абрысы пакою, усе рэчы былі яскрава бачныя й лёгкія, нават празрыстыя.
Пад аголеным ступаком нешта намацвалася. Нібы разумеючы, што гэта, і не разумеючы, чаму, я падняў вырваны шматок смалістае поўсьці. Проста падняў і сьціснуў у руцэ. Ня ведаю, што за пачуцьці мяне тады поўнілі. Памятаю, што ўсё вакол было наэлектрызавана. У калідоры гарэла сьвятло. Добра памятаю, што ўсё выключаў. Але гэта ўжо ня мела значэньня. Сьпяшацца не было куды…
У кучы люстраных аскепкаў ляжаў трупік маёй Грэшніцы. І шмат крыві.
Я ня падаў на калені і ня роў ад болю ў нябёсы… амаль ня плакаў. Яна ненавідзела чорны колер. Чорныя пальчаткі і парасоны, чорныя шыны і мэблю. Чорных кацянят, чорную ноч, чорнасьць у прынцыпе; яна ненавідзела сябе…
Яна ж ніколі, мая котачка, не пакідала пасьля сябе поўсьці. Цяпер выдрала. Ня больш за хвіліну было ў мяне на выбар. Прынамсі, такое жахлівае было адчуваньне. Я проста заплюшчыў вочы, прыгадаў, як яна заўсёды скакала мне на рукі, калі я вяртаўся, як яна ласкалася, калі мне было дрэнна…
Праз імгненьне я не задумваючыся спаліў гэты апошні чорны шматочак, які так любіў. І змог заплакаць. У кожнага чалавека ёсьць выбар: дзе пабудаваць сваю хаціну, каго не забіць, як назваць котку… Грэшніца пакінула мне выбар. У яе яго не было.
∎
ЯЎГЕН БУРЫ — ляўрэат конкурсу маладых літаратараў імя Пэтраркі. Студэнт юрыдычнага факультэту БДУ. Жыве ў Менску.
