Доктар Ціхі выразна адчуваў сябе аддзеленым ад міру і ад вайны. І ў чым сэнс жыцця — ведаць ніколі не прэтэндаваў. Але ён працаваў загадчыкам хірургічнага аддзялення ў цэнтральнай раённай бальніцы. Аднак гэта так, рэмарка.
* * *
— Стой! Куда ты? Это ідіотізм! — галасіў здаровы сэнс доктара Ігара Васілевіча Ціхага, загадчыка хірургічнага аддзялення райбальніцы, калі ён праз дзве прыступкі ляцеў па лесвіцы ўніз, да выхаду, куды на інвалідным вазку павезлі Раечку, жывую душу. — Это больше чем ідіотізм! Опомнісь!
— Заткнісь на время, ладно? — кінуў доктар свайму здароваму сэнсу, ірвануўшы ўваходныя дзверы і вырваўшыся на двор.
Марозны вецер падхапіў незашпілены халат, узвіў за спінай нейкай гратэскнай плашчаніцаю, хлопнуў. Раечка ў інвалідным вазку, каля адчыненых дзверцаў недабітага «Фальксвагена», і гэтыя, так сказаць, дзеці каля яе — не ведаюць, як загрузіць маці. З акон аддзялення — доктар ведаў — глядзяць пацыенты.
Доктар перайшоў на крок, хаця і хуткі.
— Везіте мать назад.
Раечка — 70 год, ногі босыя, пастаўлены коса, бо інакш не становяцца, ужо пасінелі ад холаду і ад недахопу крыватоку — глядзіць на ўсё з гэтай сваёй безабароннай усмешкай.
— Везіте, говорю, мать назад.
Дзеці Раечкі – высокі хлопец, які і перабіў маці ногі тры месяцы таму, і дачка (гожая ж, хоць на твары алкагалізм цвіце цветам) — паслухмяна адразу ж завярнулі каталку. Дзецям так было прасцей і лепш. Бо яны, пасля таго як участковы міліцыянер прыгразіў, што калі не забяруць маці з бальніцы, ім не паздаровіцца, а старшыня сельскага савета сказаў, што выпрэ іх нахер у ЛТП, калі маці не забяруць, збіраліся адвезці Раечку зусім не ў іх развалюху, куды, тым не менш, старая жанчына імкнулася, як у рай. І яны добра прадчувалі, што трэба будзе яшчэ ім перажыць сёння: як іх маці будзе крычаць, супраціўляцца, вырывацца з іх рук, калі павалакуць па снезе яе ў дом састарэлых...
А пасля загаду Ціхага ўсё для ўсіх стала прасцей і лепш. Стала правільна, хаця доктар Ціхі пакуль што не да канца быў упэўнены ў гэтым.Калі вось так развязваюцца праблемы — гэта называецца прынцыпам брытвы Окама.
А здаровы сэнс доктара працягваў галасіць: «Как так? Ты эту асоціальную элементку домой попрёшь? Её, которую-то і в богадельню не стоіт отдавать, самое лучшее, что она может сделать — умереть как можно быстрее… Зачем она тебе, даже еслі она і действітельно мать? Ведь она тебя бросіла, і ты лішь чудом выжіл…»
А ветравыя марозныя сняжынкі ляцелі і ляцелі, а хвоі высокія снежнымі шапкамі нахіляліся над будынкамі ЦРБ, нічога не жадаючы ведаць пра жарсці чалавечыя, а з рэанімацыі ўжо назвоньвалі, жадаючы бачыць доктара Ціхага там неадкладна.
* * *
Ах, Раечка, Раечка.Калі ж гэта доктар Ціхі западозрыў?
Не тады, калі Раечку прывезлі, і косткі тырчалі з галёнкі.
Доктар Ціхі ў такіх выпадках адразу ператвараўся ў доктара Беспамылковага і адсякаў усё асабістае і лішняе, акрамя дыягностыкі.
— Анэстэзію. Рэнтген. Гіпс.
Не на наступны дзень, калі пачалося запаленне:
— Катэтар, антыбіётык унутрывенна.
Але потым Раечка стала доўгажыхаркай аддзялення — ляжала месяц, пакуль усё зраслося і загаілася, а потым два месяцы яе ніхто не забіраў — і ў доктара Ціхага быў час прыгледзецца.
О, доктар быў фізіянамістам! Прапрацуйце дваццаць год са скальпелем на каруселі людскога болю, і вы станеце.
Раечка біла напавал сваімі вачыма і ўсмешкай — безабароннымі. Сваёй нікчэмнасцю. Сваёй мяккасцю. Жыццё было ў яе бесталковае.
Прагрэс і цывілізацыя прыйшлі ў яе глухую беларускую вёску, і вось у 70 гадоў у Раечкі былі двое дзяцейалкаголікаў, калгасная пенсія палявода, і сама яна любіла выпіць, і сын перабіў ёй ногі так, што хадзіць яна не зможа ніколі. Нават на ногі не зможа стаць.
І лічыўся за ёй вялікі грэх у кнігах быцця: першага свайго сыночка яна нарадзіла ў дзеўках і падкінула ў дзіцячы дом, а сама з'ехала на цаліну…
А пацыенткі, якія ляжалі з Раечкай у палаце, таксама ставілі дыягназ беспамылкова, і тоўстая «нырачніца» Ніна Іванаўна, суседка па палаце, уздыхнула:
— Што ж, таксама жывая душа...
Многа іх, жанчын, змянілася за тры месяцы ў палаце, і ўсе тры месяцы санітарка Ляля штодня варочала Раечку, каб перасцяліць пасцель, і суседкі ўздыхалі:
— Што ж, таксама жывая душа.
Чаму Ляля — душа маўклівая і моцная, як вада, — варочае Раечку штодзень, хаця па інструкцыі і не абавязаная? Да санітаркі Лялі загадчык заўсёды моцна прыслухваўся.
— Павяртайся ж, халера на цябе, павяртайся, бо здохнеш! — Ляля у выразах ніколі не цырымонілася.
Западозрыў — ды не, атрымаў упэўненасць, як пад дых кулаком, — калі, абыходзячы палаты, — а рабіў ён гэта ў любыя вольныя хвіліны, зноў-такі не па інструкцыі, — затрымаўся за дзвярыма і пачуў Раеччын аповед Ніне Іванаўне:
— І дзе ж ён цяпер, мой сыночку? Прапаў ён, прапаў, як спасаўскае кацяня…
І сэрца доктара тохнула і стала.
* * *
Бо ён быў дзетдомаўскім.
Прозвішча Ціхі Ігар Васілевіч атрымаў у дзіцячым доме, куды трапіў, калі было яму прыкладна два гады.Век вызначыла спецыяльная камісія, якую збіралі ў такіх выпадках. Што хлопчыка завуць Ігарам, а бацька яго Васіль — пазначана было ў запісцы, а Ціхі — так вырашылі загадчыца і выхавацелька, бо хлопчык не плакаў, не скуголіў і не гаварыў — маўчаў, калі яго знайшлі на ганку, маўчаў, калі мылі, пераапраналі з ягонай кашулькі з абшморганымі рукавамі, маўчаў, калі далі паесці… Таму і Ціхі.
Так ён і вырас, з такім прозвішчам, з такімі звычкамі.
Доктар Ціхі, які штодня рэзаў чалавекаў, быў зацятым матэрыялістам і ведаў, што, згодна з навукай, дзіця пачынае памятаць сябе з трохгадовага веку, не раней.
Але Ігар памятаў, памятаў гэта: грэе сонца, ён у калысцы на полі, кругом зялёнае жыта, над калыскай нахіляецца маладзенькая і самая-самая любімая ў свеце жанчына ў белай хустачцы: «А мой ты сыночку…» — чуе хлопчык прыгожы, поўны любові голас і смех. І грэе сонца.
І за тры месяцы, што Раечка правяла ў давераным яму хірургічным аддзяленні, доктар Ціхі ўпэўніўся: яна, гэтая бесталковая беларуская жанчына з вечна вінаватай усмешкай і цягай да алкаголю — ягоная маці.
* * *
А добра, што апераваў мяне менавіта доктар Ціхі. Пашанцавала.
Доктар Ціхі працаваў у гэтым згустку болю і дабра — цэнтральнай раённай бальніцы — ужо дваццаць год і кожны дзень меў справу з чалавекам як ён ёсць.І доктар любіў сваю справу, і справа любіла яго. І супрацоўнікі ў яго былі класныя — бо, заўважу у дужках, які ідзе, такіх і сустракае. І чалавекаў сваіх, пацыентаў, доктар глыбока любіў.
Усіх.
І дзеда з панкрэатытам, набытым ад шкодных звычак. Шыкоўны дзед — які пчаляр, які казачнік! Прааперавалі яго ўдала.
І ружавашчокую дырэктарку прыдарожнага рэстарана, на якую напалі рабаўнікі, каб забраць выручку. «Сама не ведаю, як я адбівалася. Толькі знала: грошы ім не аддам, бо вяртаць няма чым, а прымусяць жа, а ў мяне ж дзеткі», — ужо ў гіпсе, з сінякамі на ружовых шчоках, расказвала кабетка на посце медсястрычкам за чаем.
І будаўніка, які зваліўся з верхатуры, бо хацеў утрымаць вітраж, каб не ўпаў і не разбіўся…
І хлопчыка, які пабіўся з міліцыянтам на дыскатэцы.
І таго міліцыянта, да слова.
І тоўстую «нырачніцу» Ніну Іванаўну, аўтарку афарызма «Раечка, жывая душа». Штовечар да яе прыходзіў муж, шчупленькі, разы ў два драбнейшы, і так яны ўжо прыгожанька сядзелі побач на пасцелі, і так ужо той Хведар Хведаравіч заглядаў за сваёй Ніначкай…
А намеснікі міністраў і супрацоўнікі службы бяспекі прэзідэнта сюды, у раённую бальніцу, не траплялі.
* * *
Не, я гляджу, гэты аповед ніколі не скончыцца.
Зараз трэба расказаць пра жонку доктара Ціхага — гэта да яе паехаў наш эскулап, стырно кіравання аддзяленнем пакінуўшы Змітру Сцяпанавічу.
Жонкі ж розныя бываюць, праўда?
І хаця ўсё доктар Ціхі для сябе вырашыў, але да канца не быў пэўны, што паступае згодна з прынцыпам брытвы Окама, і ён мусіў і абавязаны быў атрымаць дазвол ад жонкі, і вельмі хваляваўся, што выяўлялася ў нейкай пустаце пад лыжачкай і трымценні рук.
Святлана спалохалася, пабачыўшы мужа ў працоўны час — такое здаралася выключна рэдка, апошні раз — калі іх старэйшы трапіў пад машыну.
— Што? — прашаптала ціха, устаючы зза стала.
— Ды нічога, не лякайся. Я хачу ўзяць яе да нас дамоў.
Святлана плюхнулася назад ў сваё крэсла.
Як Вы думаеце, што яна сказала далей? Вылупіла вочы і стала крычаць, што муж здурэў? Адрэзала, што не збіраецца цярпець чужога чалавека ў сваім доме, нейкую старую бязногую алкагалічку? Што яна не наймалася выграбаць гаўно за нейкай бамжыхай? Што яна і так стамляецца, што ў яе няма футра, што кватэра маленькая нават для іх з дзецьмі?
— Дзякуй Богу! — сказала яна.
І гэты выраз палёгкі меў два сэнсы: па-першае, Святлана радавалася, што нічога такі не здарылася з дзецьмі, а па-другое — што маці мужа цяпер будзе жыць пры сыне.
Бо хаця доктар Ціхі і не рашаўся наўпрост расказаць Святлане пра тое, пра што апошні час неадрыўна думаў, але паколькі меў звычку штовечар расказваць пра тое, чым жыў днём, і паколькі Святлана па чуйнасці сваёй да сэрца і розуму каханага мужа магла даць фору самаму найлепшаму сейсмографу, яна даўно зрабіла высновы з расказаў пра Раечку, жывую душу, і чакала толькі, што будзе далей…
Калі Ангеліна Хрыстафораўна заглянула ў кабінет да загадчыцы, каб паведаміць, што дзеці гатовыя, бацькі сабраліся і можна пачынаць ранішнік, Святлана Іванаўна і Ігар Васілевіч стаялі пасярод пакоя абняўшыся і на рыпенне дзвярэй павярнулі заплаканыя твары. Але было ў гэтых мокрых тварах нешта такое прасветленае, што Ангеліна Хрыстафораўна не спалохалася за сваю загадчыцу і яе мужа, а толькі ціхенька прычыніла дзверы. Можна ж трошкі і пачакаць, нікуды той ранішнік не падзенецца…
* * *
А теперь надо ешчё два слова сказать про мову.
— Прічём тут вообшче мова? — абурыцца, напрыклад, нейкі такі Дзімыч.
Мінутку терпенія.
Сколько себя помніл доктор Тіхій — он говорил по-русскі.
В детдоме все говорілі по-русскі.
Все говорілі по-русскі і в медінстітуте.
Але працаваў доктар у райбальніцы, і вось да тоўстых нырачніц, будаўнікоў і дзядоў з панкрэатытам інтэлігент Ціхі звяртаўся на іх мове— з прыроджанай і набытай павагі да людзей і таму, што разумеў, што найлепш лечыць слова простае, а не крывое, сваё слова.
Помніліся, помніліся доктару беларускія словы ў сонечным цяпле...
Так што мова мае дачыненне да прынцыпу брытвы Окама, дарагі Дзімыч.
Да таго, што гэта правільна, калі гаварыць па-беларуску, як правільна не кідаць дзяцей і прабачаць маці.
Так што давялося і здароваму сэнсу доктара Ціхага ўрэшце перайсці на беларускую мову. Пасля таго як доктар Ціхі канчаткова перайшоў на Раеччыну мову і на планёрках.
Пасля таго як Ігару і Святлане ўдалося падняць маці на ногі.
І намеснікі міністра ды супрацоўнікі службы аховы прэзідэнта, калі сталі трапляць у хірургічнае аддзяленне ЦРБ, лавілі цяпер беларускія словы свайго доктара з надзеяй і пашанай, як і заўсёды ловяць хворыя словы сваіх дактароў, якія вядуць іх да ацалення.
***
Наталка Бабіна. Пісьменніца. Жыве ў Ждановічах (Мінскі раён). Аўтарка рамана «Рыбін горад» і кнігі апавяданняў «Крыві не павінна быць відна».
