svaboda.org
«Ён паляцеў шукаць Лапіцкага. Ім ёсць пра што пагаварыць»,
— сказала ўдава Святлана Чарняўская. І тым самым акрэсліла месца гэтага юнака, расстралянага за антысаветчыну, у жыцці мужа.
Міхась Чарняўскі памёр 20 студзеня. Яму было 74. Тры гады таму ён даведаўся пра сваю хваробу. І ведаў, чым яна скончыцца. Але не склаў рукі.
Па словах удавы, гісторык спаў толькі па 3–4 гадзіны — астатні час працаваў за камп’ютарам.
Да яго амаль штодня прыходзіў Зміцер Санько, якому гісторык расказваў, што яшчэ трэба зрабіць. Але вось перавыдаць кнігу «Ня бойцеся ахвяраў і пакут!» не паспеў. Зрабілі гэта сябры і знаёмыя. Сярод іх — Алесь Мазанік. Ён яшчэ выпусціў і магніцікі з партрэтам героя публікацый Чарняўскага — Расціслава Лапіцкага.
Маладыя запомнілі гісторыка ўжо сталым чалавекам, сівагаловым. А сябры ведалі яго іншага. Міхась Малько, сп. Міхась і Васіль Шаранговіч школьнікамі наведвалі гурток малявання.
Але ў выніку толькі адзін з сяброў зрабіў мастацтва прафесіяй, іншы падаўся ў археалогію, а Малько стаў спецыялістам па выкарыстанні атамнай энерніі.
Але свайго таленту маляваць Чарняўскі не пазбыўся. Пісьменнік Уладзімір Арлоў прыгадаў, як гісторык адгукаўся на падзеі ў грамадстве малюнкамі. Напрыклад, калі руйнавалі мінскую Нямігу, на старонках «ЛіМа» з’явіўся Герастрат, які глядзеў на бульдозер, за якім была Няміга. І думаў сабе: «Мне б такую тэхніку». (Герастрат спаліў храм Артэміды).
«Калі нябесная Беларусь існуе, ён знайшоў там годнае месца»,
— сказаў Арлоў.
* * *
Міхась Чарняўскі (
Нарадзіўся ў вёсцы Круці Мядзельскага раёна. Гісторыяй, археалогіяй захапіўся яшчэ ў дзяцінстве. Яшчэ ў юнацтве сутыкнуўся з улёткамі
Вучыўся ў Мінску, стаў навукоўцам. Быў удзельнікам Акадэмічнага асяродка беларускай інтэлігенцыі, разгромленага ў 1973–74. Міхась Чарняўскі тады быў звольнены з працы, сутыкнуўся з КДБ. Нягледзячы на пераплёты ўласнага жыцця, Чарняўскі знаходзіў магчымасць падтрымліваць Уладзіміра Караткевіча, Ларысу Геніюш і дзясяткі простых беларускамоўных хлопцаў і дзяўчат, далучаў іх да грамадскай дзейнасці.
У 1988–1989 Чарняўскі быў сярод стваральнікаў Народнага Фронту, адраджаў
Як навуковец, вывучаў нёманскую археалагічную культуру і крывінскі варыянт нарвенскай культуры, даследаваў крэмнездабыўчыя шахты ў Ваўкавыскім раёне, помнікі каменнага і бронзавага веку ў іншых мясцінах Беларусі. Удзельнічаў у падрыхтоўцы «Гісторыі беларускага мастацтва», «Археалогіі Беларусі» і «Гісторыі Беларусі» ў шасці тамах. Кансультаваў энцыклапедыю «Археалогія і нумізматыка Беларусі» і Энцыклапедыю гісторыі Беларусі.
Міхась Чарняўскі напісаў і захапляльныя дзіцячыя кнігі пра старажытныя часы: «Страла Расамахі», «Вогнепаклоннікі». Дзеля папулярызацыі забытых старонак гісторыі Беларусі, напісаў кнігі «Правадыр крылатых вершнікаў Ян Кароль Хадкевіч», «Дзесяць бітваў» і «Як пошуг маланкі. Расціслаў Лапіцкі». Апошняя вяртала гісторыі забытае імя аднаго з удзельнікаў пасляваеннага антысавецкага супраціву.
Гэтым летам Міхась Чарняўскі збіраўся здзейсніць даўнюю мару — зладзіць раскопкі гарадзішча ў роднай вёсцы. Цяпер гэта мусіць зрабіць ягоны сын Максім, таксама археолаг. Пахаваны Міхась Чарняўскі на магільніку ў Круцях.
