Нумар прысьвечаны трагічным лёсам паэтаў — Сыс, Купрэеў, Гадулька, Рубін. Усе яны заўчасна пайшлі з жыцьця — хто сьпіўся, хто наклаў на сябе рукі… (Усе, бо хоць Мікола Купрэеў фармальна пражыў досыць доўга — але ці было гэтае існаваньне жыцьцём?)
Пытаньне, якое мучыла пушкінскага Сальеры — чаму высокі дар Нябёсаў дастаецца слабым і нікчэмным людзям? А няхай бы гэта была ўзнагарода за выдатную вучобу і прыкладныя паводзіны! А то — вершы будуць «праходзіць» у школе, а вось біяграфіі аўтараў, як прыклад «делать жизнь с кого» — не.
Варлам Шаламаў, прачытаўшы «Адзін дзень Івана Дзянісавіча», быў абураны: што гэта за лягер такі, дзе ўсе мелі лыжкі? У нашым баланду пілі цераз край! Чаму ходзіць кот? У нашым даўно б зьелі… і гэтак далей. «Зьявіўся яшчэ адзін «лакіроўшчык рэчаіснасьці» — рабіў выснову Шаламаў.
І вось гэтыя людзі, што прайшлі зямное пекла, непараўнальнае з дантаўскім, — не зламаліся. Ні Шаламаў, ні Салжаніцын, ані нашы Ларыса Геніюш ці Лявон Луцкевіч. Дык што ж за беды такія, якія пакуты сагнулі нашых паэтаў у барані рог? Ніводзін не зазнаў турэмных нараў, проч выцьвярэзьніка. Ніхто ня быў скалечаны, ня страціў зрок, не аглух…
«… калі Сыс атрымаў кватэру», — не зарабляючы і не пазычаючы грошы, не беручы крэдыту — атрымаў, як кветку ў дзень народзін. Купрэеў — таксама. Не ў карцэры‑адзіночцы пісалі вершы, а ў аднапакаёўцы з ваннаю й цёплым клязэтам. Во які зьдзек рэжыму!
Купрэеў, праўда, перажыў сапраўдную трагедыю — Дзяржаўнай прэміі не далі. Як жа тут ня сьпіцца з гора…
І ўсё роўна — калі чалавек губіць сябе, гэта заўсёды драма. Якім бы гэты чалавек ні быў.
Часта цытуюць Пушкіна — як той абураўся, што публіка любіць смакаваць жыцьцяпісы творцаў — маўляў, «он так же мал и мерзок, как мы!». Не, «мал и мерзок — но не так, как вы!» — пярэчыць паэт.
У тым і бяда, што — так. Бомж‑паэт сьмярдзіць гэтаксама, як любы іншы. Ці пакрыўдзіць цябе паэт, ці бухгалтар — усё роўна баліць. Толькі крыўда з боку паэта — горшая, бо ад яго чакаеш «разумнага, добрага, вечнага».
Бачыў у кнігарні таўстую кнігу — «Таркоўскі і я». Нейкая дама сабрала пад адной вокладкай усе рахункі вялікаму рэжысэру. Бо на вокладку вынесена тэза: няпраўда, што «гений и злодейство» несумяшчальныя.
Кнігу я не чытаў, але думаю, што там напісана праўда. (Дарэчы, гэтыя як жа часта цытаваныя словы Пушкіна — не ягоная асабістая думка. Яны ўкладзены ў вусны Моцарта, каб падкрэсьліць яго наіўнасьць.)
Так бы хацелася, каб творцы нашых любімых вершаў і фільмаў былі белымі й пушыстымі, так хацелася б любіць аўтараў — як людзей. А яны найчасьцей злыя, калючыя й кепска пахнуць.
Леў Талстой тлумачыў гэта так — мастак бярэ зь сябе ўсё лепшае і ўкладвае ў свае творы, таму яны «прекрасны, а жизнь его дурна».
Мастак — і такі, і не такі як усе. Як і ў кожным, у ім гнязьдзіцца цэлы зьвярынец — ня толькі белыя рахманыя галубкі, але й брудныя гіены. І не заўсёды ён мае ўладу над імі.
Але прыгажосьць прыходзіць на гэты сьвет празь яго.
І ня ў нашай моцы накіроўваць яе шляхі.
Быў бы творца зь «іншага цеста» — як бы ён перадаў і выказаў тое, што робіцца з намі? Калі б не спазнаў усё на ўласнай скуры — гора і радасьць, грэх і раскаяньне?
Творца ня можа пражыць жыцьцё, не пакрыўдзіўшы нікога. Многіх ён зьневажае самім фактам свайго існаваньня. Тым, што пастаянна рвецца на волю — нават ад тых, хто яго ўсім сэрцам любіць.
Нельга апраўдаць брудныя ўчынкі паэта.
Але іх можна — прабачыць.
Няшчасны чалавек, якога пакрыўдзілі. Але той, хто няздольны прабачыць, — няшчасны ўдвая.
Жыцьцё кожнага чалавека — драма. Але драма паэта — падвойная. Бо ён жыве падвойным жыцьцём — зямным і нябесным.
Аднак на судзе над Паэтам у першую чаргу разглядаюцца ягоныя песьні. І кепскі верш для паэта — грэх нашмат большы, чым няшлюбнае дзіця.
Паэт як асоба — наносіць раны.
Паэт як творца — раны гоіць.
Будзьма ж удзячнымі — нягледзячы ні на што.
