Ма, жэжа, буся... Дзіцячая мова: нагадайце словы, якія нельга забыць 79

Усё больш сямей у гарадах свядома вяртаюцца з расейскай мовы да беларускай.

У ХХ стагоддзі масавай з’явай было, калі дарослыя міжсобку гаварылі па-беларуску, а з малымі стараліся па-расейску, каб тыя, вырасшы, мелі лепшыя шанцы на кар’еру ў імперыі. Паўсюдна можна было назіраць такую сітуацыю: дзед і баба гавораць па-беларуску, а дзеці і ўнукі да іх — па-расейску.

А цяпер праўнукі вяртаюцца да мовы прадзедаў. Яны стараюцца забяспечыць малым на першыя гады жыцця аднамоўнае асяроддзе. І ўспамінаюць, шукаюць, аднаўляюць словы з дзіцячай гаворкі.

Гэта пераважна кароткія словы, якія лёгка вымаўляць, паўтараць і запамінаць. Яны вельмі старажытныя і захоўваліся ў мове спрадвеку. Пішуць, што словы «жэжа» і «зюзя» пайшлі ад імёнаў старадаўніх багоў. Шкада, дарэчы, што мала якія слоўнікі іх фіксуюць. Найперш дзеці гавораць «мама», «тата», «баба», «дзеда», а тады і іншыя словы вучаць.

Мы тут прыводзім некаторыя з іх. Калі ласка, у каментах раскажыце словы, якія вы чулі ад вашых бацькоў і якія нельга забыць.

Ма = няма. Дзіця вучаць адрозніваць катэгорыі «ёсць» і «няма», паказваючы і прымаючы нейкую цацку: «ёсць цаца, ма цацы». І адно з першых словаў дзіцяці — звычайна гэтае «ма», няма.

Жыжа, жэжа — гарачае, агонь. Жэжа! = Не чапай, бо апячэшся.

Зюзя — халоднае, лёд. Зюзя! = Не выходзь, бо змерзнеш.

Вава, боля — болька.

Ляля — лялька, маленькае дзіця, нешта прыгожае.

Гаўчык, цюця — сабака.

Кіця, кіцісь, кіціська — кот.

Цыня, цынька, дзюдзя — свінка.

Кока — яйка.

Цаца — цацка, а таксама нешта добрае, тое, што можна браць, чапаць = антонім да «бэка», «кака».

Коль, коль-коль — вострае. Коль! = Не чапай, бо нашцібішся.

Бэка, бяка, кака — кепскае, бруднае. Тое, што няможна браць, трэба выкінуць.

Бом, бомчык — званочак, але таксама люстра, жырандоля. Яе можна гайдаць, а гэта прыцягвае ўвагу малога.

Гойды-гойды — кажуць, калі дзіця гойдаецца, на арэлях, гушкалцы, на назе дарослага, галіне і г.д.

Пыпа — пітво.

Папа — хлеб, цвёрдая ежа.

Гам, гамчык — ежа. Гамкаць — есці.

Буся — пацалунак. Дай бусю — пацалуй.

І пару гаварылак прывядзем заадно.

Едзе-едзе пан, пан,
На коніку сам, сам.
А за панам хлоп, хлоп,
На коніку гоп, гоп.
(Дарослы паклаў нагу за нагу і гойдае дзіця на назе, трымаючы за ручкі. На першыя тры радкі — паволі, паважна, нібы пан едзе, а на чацвёрты — жвава, з падскокам.)

Гоп-дзюк, гоп-дзюк,
А я добры дзяцюк.
І на конікі канюх,
І на волікі пастух,
І на качкі стралец,
І на дзевак маладзец.
(Дзіця трымаецца за рукі і скача.)

Кую, кую ножку,
Паеду ў дарожку,
Дарожка крывая,
Кабылка сляпая.
Еду, еду, еду,
Ніяк не даеду.
Запрагу сароку,
Паеду далёка,
У новай кашулі,
Да свайго дзядулі.
Дзед дасць піражочак
І сыру кусочак.
(Пад масаж ножак.)

Мікола Бугай

Хочаш падзяліцца важнай інфармацыяй ананімна і канфідэнцыйна? Пішыце рэдактару «Нашай Нівы» ў ТГ