Канстанцін і Раіса Заслонавы ў дзень шлюбу.
Муза Заслонава была кінарэжысёрам.
Муза Заслонава з настальгіяй успамінае былое.
Дачка Героя Савецкага Саюза жыве ў аднапакаёўцы ў Вілейцы. Пераехала сюды, каб напісаць кнігу пра сваю сям’ю. Прадала кватэру ў Мінску, каб на розніцу ў цэнах купіць камп’ютар і жыць: пенсіі на гэта не хапала. Тры гады пісала ўспаміны, пасля столькі ж спрабавала выдаць. Урэшце дапамаглі аршанскія чыгуначнікі: кніга «Фамілія» выйшла.
Лынькоў прыдумаў усё, апроч прозвішча
Пра Канстанціна Заслонава пісалі шмат. Але не ўсё было праўдай. Міхась Лынькоў, напрыклад, у рамане «Векапомныя дні» ад рэальнай асобы пакінуў выключна прозвішча — астатняе па-мастацку прыдумаў.
«Прыходзіў да нас пасля, выбачаўся. Тлумачыў, што атрымаў заданне партыі ў сціслыя тэрміны напісаць раман пра народнага героя: часу не было высвятляць справы сямейныя», — успамінае Муза Канстанцінаўна. Лынькоў выдумаў каханне Заслонава да настаўніцы. І сапраўдная жонка Раіса, прачытаўшы, засумнявалася: а раптам нешта і сапраўды было?
«НН»: А падставы для рэўнасці бацька даваў?
МЗ: Не. Так шчыраваў на працы, што не было часу на гулі. Ён баяўся беспартыйны і ўвесь час жыў на мяжы арышту. Яго не прымалі ў партыю, паколькі бацька быў раскулачаны. І яму трэба было працаваць як праклятаму, каб давесці сваю адданасць. Бо пры любой аварыі на чыгунцы, а іх было шмат, адразу дапытвалі беспартыйных.
А ў Навасібірску быў выпадак, калі тату ледзь не забілі. Ён вылічыў бандытаў, якія хлебныя эшалоны рабавалі. Іх пасадзілі, але, відаць, не ўсіх — і бацьку вырашылі адпомсціць. Калі позна вяртаўся з заняткаў па павышэнні кваліфікацыі, яму некалькі разоў усадзілі фінку пад сэрца. На шчасце, у кішэні на грудзях ляжалі нейкія чарцяжы, брашуры. Да сэрца фінка не дастала. Пасля гэтага яго перавялі на павышэнне ў Віцебск.
Дыверсант-разведчык
Затым была праца ў Раслаўлі, Оршы. З Оршы меркавалі пераехаць у Ленінград. Жонка з дочкамі паехала, Заслонаў застаўся чакаць афіцыйнага выкліку — звольніцца самому было немагчыма. І тут пачалася вайна.
Заслонаў эвакуіраваўся ў Маскву. Нават сямейнікі не ведалі, што ён яшчэ перад вайной скончыў школу разведчыкаў-дыверсантаў. Яго з Масквы вярнулі ў Беларусь. Быў у партызанах, пасля ўладкаваўся ў дэпо, пад выглядам вугалю падкладаў бомбы ў паравозы. Калі арышт стаў непазбежным, вярнуўся ў партызаны...
«Пра смерць таты мы даведаліся выпадкова. Былі ў эвакуацыі ў Бугуруслане (Арэнбургская вобласць). І мама аднойчы, у пачатку 1943, забягае і крычыць: «Пра нашага тату ў газеце напісалі!» Ёй перадалі нумар «Известий» з нарысам Эдуарда Віленскага. Нарыс заканчваўся апісаннем смерці і пахавання бацькі...
Маме цяжка было з дзвюма дочкамі. У вайну мы пераехалі да яе брата ў АлмаАту, пасля адправіліся ў Выбарг... У галаву нават не прыходзіла паехаць у Беларусь. Тым больш, бацька быў рускім — зпад Цверы.
Калі адмянілі карткі, пачалася галадуха. А мама шыла добра. І напісала дзядзьку Мішу Пілайнену, у якога ў Ленінградзе пакінулі свае рэчы, каб ён выслаў нашую швейную машынку. А ён адказаў, каб мы хутчэй у Беларусь прыязджалі — нас шукаюць.
«Жонка Заслонава? Гані!»
«Дзядзя Міша Пілайнен настаяў, каб мама схадзіла да Васіля Казлова, старшыні прэзідыума Вярхоўнага Савета БССР. У прыёмнай яна пачула, як сакратарка кажа: «Прыйшла жонка Заслонава». — «Як, яшчэ адна? Гані, надакучылі!» Мама расплакалася. А сакратарка кажа: «Не, гэтая сапраўдная». — «Сапраўдную я пазнаю». Казлоў выйшаў і абняў: «Слухай, якія да мяне толькі ні прыходзілі, выдавалі сябе за жонак Заслонава». І адразу пастанавілі будаваць нам домік. Як кампенсацыю, што нас так пакрыўдзілі з ілжэсем’ямі, Казлоў узяў маму на працу сакратаркай.
Жыла ў татавым музеі
«Я пасля школы хацела паступаць ва Усесаюзны дзяржаўны інстытут кінематаграфіі — марыла стаць актрысай. Але мама не дазволіла. У майго айчыма Івана Сяргеевіча дачка спрабавала паступіць туды ж. Але не прайшла, а бацьку паведаміла, што паступіла і прасіла высылаць грошы. І вяла разгульны лад жыцця. Айчым вырашыў, што і я так буду рабіць. Пайшла на журналістыку ў БДУ. А ўжо другі дыплом я атрымала ў Інстытуце кінематаграфіі — кінажурналістыка.
Пасля БДУ папрасіла, каб мяне скіравалі на працу ў музей Заслонава ў Оршу. І жыла ў музеі. Толькі месяцы тры і вытрывала: мне падабалася працаваць з людзьмі, а там даводзілася сядзець за паперкамі. І неяк уначы я прачнулася, падышла да татавага партрэта і выбачылася, што надумала пакінуць музей. Але дала клятву, што ствару пра яго штосьці.
«НН»: У кіно рэалізаваліся?
МЗ: Мо пяцьдзясят дакументальных фільмаў зняла. Але гэта кароткаметражныя стужкі. Я ганаруся фільмам «Бацька» пра свайго тату. Я яго доўга прабівала, а пасля мяне «білі». У 1972 гэта быў адыход ад традыцый. Нехта нават казаў, што я прынізіла свайго тату.
Індыйскі рэжысёр і прынц афганскі
«У 1970-я мяне запрасілі да сябе балгарскія сябры. Мы ездзілі па ўсёй краіне, нават да сляпой празорцы Вангі. Нам дапамаглі трапіць да яе без чаргі. У невялікім мястэчку Петрыч, на мяжы з Грэцыяй, — цэлы палявы лагер. У «жывой» чарзе стаялі па некалькі сутак, начавалі ў палатках, ежу гатавалі на вогнішчы.
Ёй перад сустрэчай патлумачылі, хто я. Яна кажа: усё ў цябе будзе добра, будзеш мець грошы, кватэру, машыну, фільмы будзеш здымаць дома і за мяжой, але побач нікога не бачу — адна заўсёды будзеш. Апошняе толькі і збылося...
«НН»: Але ж раманы былі?
МЗ: Калі вучылася ў БДУ, мне здавалася, што хлопцы мяне не заўважаюць. Я насіла акуляры — тады гэта лічылася ледзь не інваліднасцю. Пазней мой аднакурснік Іван Пташнікаў (са мной вучыліся таксама Іван Чыгрынаў і Вячаслаў Адамчык) казаў, што яны да мяне заляцаліся, а я была фанабэрыстай, маўляў, не адказвала ім. А ў мяне склаўся комплекс, што я непрыгожая.
Адзін раман быў сур’ёзны. Парыкшат Сахні з Індыі... Мы разам вучыліся ў ВГІКу. Мяне папрасілі пазаймацца з Парыкшатам расейскай мовай. І я закахалася. Наш інстытут быў прагрэсіўным, не асуджаў, калі нехта сустракаўся з замежнікам. Каб паказаць сваё каханне, я аднаго разу цыгарэтай тройчы прыпаліла далонь левай рукі. Ён зрабіў тое самае. Парыкшат быў першым чалавекам, які сказаў, што я прыгожая. Даў адчуць, што мяне можна кахаць.
Але бацька, калі пасылаў яго ў Маскву, папярэдзіў, каб не заводзіў раманы з мясцовымі дзяўчатамі. У бацькі было хворае сэрца, і Парыкшат абяцаў за канікулы яго падрыхтаваць да вяселля... Толькі пасля канікулаў мы нават не віталіся. Гэта была здрада.
Я ў інтэрнэце чытала, што Парыкшат стаў рэжысёрам у Балівудзе... Гэта, напэўна, маё першае і апошняе каханне.
«НН»: А раман з прынцам Афганістана?
МЗ: Так, Абдула! Але гэта было неяк несур’ёзна. У тыя часы прынц не лічыўся чымсьці адметным, наадварот... Афганцы звычайна былі такімі неакуратнымі. А Абдула быў іншым, меў доўгія музычныя пальцы. Прыходзіў да нас у інтэрнат і прыносіў цікавыя пласцінкі. Я падабалася яму. Але ён папярэдзіў, што ажаніцца не зможа — дома заручаны. Прапанаваў купіць кватэру ў Маскве і жыць разам. Я абурылася: як савецкай жанчыне можна прапаноўваць стаць наложніцай!
Куба — любоў мая
«Праз пару месяцаў збіраюся паляцець назаўсёды на Кубу. Я лічу, што выканала сваю клятву: зняла фільм пра тату, напісала кнігу. Цяпер магу дазволіць сабе і нешта несур’ёзнае. Задумала пісаць раман пра Атлантыду, і патрэбны антураж. Калі ўдасца напісаць — выдатна. А не — нічога страшнага: пайду ў пасольства і папрашу вярнуць мяне назад. Як і мама, пайду ў дом састарэлых. Мая мама дажывала ў інтэрнаце ў Ждановічах, ёй падабалася там. У яе і кавалеры там былі.
* * *
Муза Заслонава
Нар. у 1933 у Хабараўскім краі. Скончыла журфак БДУ (1957) і ВГІК (Масква) (1966). Рэжысёрдакументаліст. Зняла фільмы «Салдаты крэпасці», «Бацька», «Школьныя акварэлі», «Гарачы подых Поўначы». Выдала кнігу ўспамінаў «Фамілія» (Мінск, 2011).
Канстанцін Заслонаў
(псеўд. Дзядзька Косця) — Герой Савецкага Саюза (пасмяротна). Нар. у 1910 у г. Асташкаў Цвярской вобласці. Працаваў на чыгунцы ў Расіі і Беларусі. Падчас нямецкай акупацыі ўладкаваўся ў аршанскае дэпо. За тры месяцы падарваў 93 паравозы. Пад пагрозай арышту сышоў у партызаны. Загінуў у 1942 у баі каля в. Купаваць Сенненскага раёна. Перапахаваны ў Оршы.
