З жонкай і сынам, 1962 год.
Іосіф Навумчык з Генадзем Бураўкіным.
На прэзентацыі кнігі сына з Лявонам Баршчэўскім.
У інтэрв’ю «Салідарнасці» ён расказаў пра зменлівасці лёсу.
Размова праходзіла акурат пасля прэзентацыі новай кнігі яго сына «Дзевяноста першы. Год Незалежнасьці вачыма ўдзельніка» ў кватэры яго сябра, Генадзя Мікалаевіча Бураўкіна. Прыводзім некаторыя фрагменты нашай гутаркі.
Спрэчка з Пазьняком
У пытаннях нацыянальнай культуры і мовы ў мяне не было прынцыповых разыходжанняў з БНФ. А вось заўзятыя антыкамуністычныя выступы, калі Пазьняк казаў, што кампартыя – злачынная арганізацыя, я не мог прыняць. Такое абагульненне лічыў несправядлівым, а тактычна ўвогуле няправільным.
Неяк Сяргей прыехаў у Віцебск з групай дэпутатаў-сябраў БНФ на чале з Зянонам Пазьняком для сустрэч з гараджанамі. Заехалі да нас дадому павячэраць. Так атрымалася, што мы селі з Пазьняком насупраць і гадзіны дзве-тры размаўлялі з ім. Я казаў: многае з вашых поглядаў падзяляю, але ж камуністаў у краіне 600 тысяч чалавек, гэта ж розныя людзі, нельга іх так адпіхваць ад усяго.
Праўда, Сяргей напісаў у адказ на гэты папрок, што Пазьняк заклікаў іх уступіць у Фронт, разам будаваць незалежную Беларусь. Але многае, што гаварылася тады і Сяргеем нашым, і астатнімі – так рэзала вуха гэтых людзей, настолькі псіхалагічна не прымалася! Яны добрасумленнна працавалі ў рамках той сістэмы, і Беларусь мела значныя дасягеннні, асабліва ў эканамічнай сферы. Людзі не бачылі за сабой таго, у чым іх абвінавачвалі.
Адцэнзуравалі Хрушчова
У 1962 годзе, як першы сакратар Паўстаўскага райкома камсамола, быў у Маскве дэлегатам 14-га з’езда ВЛКСМ. Памятаю выступ Хрушчова. 7 хвілін яго апладысментамі віталі. Ён адразу чытаў па паперцы, а пасля пачаў ад сябе казаць. Даволі сумбурная і малапісьменная прамова атрымалася. Назаўтра атрымоўваем «Камсамольскую праўду», чытаем выступ Хрушчова – а там усё не так…
Падарунак ад Гагарына
Жылі мы ў гасцініцы «Масква», сядзелі там з таварышам у рэстаране. Заходзіць Гагарын! Сядае за суседні столік і заказвае піва.
А ў адной з нашых дэлегатак назаўтра быў дзень народзінаў. Мы набраліся смеласці, папрасілі ў Гагарына прабачэння і спыталі: можа ён прыйдзе на наша святкаванне? Ён: а можа і прыду, мне гэта афіцыйнае ўжо надакучыла.
Ну вы разумеце якая сітуацыя? Мы заказалі асобны зал у рэстаране, мікрафон паставілі, усё падрыхтавалі. Назаўтра ён быў на з’ездзе, мы бачылі яго у прэзідыуме. А пасля абеду глядзім – няма Гагарына. Дзесьці яму з замежнай дэлегацыяй трэба было быць.
Аднак ён перадаў падарунак для гэтай дэлегаткі, яна і зараз яго захоўвае. Калье. А ў скрыначцы была запіска: «Тамары Ішчанка ад Юрыя Гагарына ў дзень народзінаў 19 красавіка 1962 года».
На наступным з’едзе ВЛКСМ мы ужо віталіся. Неяк я спазніўся на працяг пленума і сустрэў Гагарына. Нязручна ўжо ў залю было заходзіць. Ён кажа: пайшлі, за прэзідыумам ёсць пакойчык, там усё чутно, можна і кавы выпіць, і па чарачцы каньячка. Можа 30-40 хвілін там пагаварылі. Ён сказаў, што не выключае, што яго родныя маглі быць з Беларусі. У гаворцы яго нешта падобнае на нашую было.
Знаёмствы з пісьменнікамі
Як працаваў сакратаром гаркама і абкама партыі па ідэалогіі, пасябраваў з творчай інтэлігенцыяй. Фармаваў бібліятэку беларускай літаратуры, Сяргей усё чытаў гэта.
Для станаўлення маёй нацыянальнай свядомасці (ды і Сяргея), разумення праблем творчай інтэлігенцыі вельмі важнымі былі гутаркі з такімі творцамі, як Васіль Быкаў, Уладзімір Караткевіч, Пятрусь Броўка, Іван Шамякін, Рыгор Барадулін, Ніл Гілевіч, Генадзь Бураўкін, з якім мы найбольш кантактавалі. Сустрэчы з імі ў працоўных калектывах і студэнцкіх аўдыторыях пабуджалі мяне больш клапаціцца пра развіццё нацыянальнай культуры, вывучаць нашую багатую спадчыну.
Раздрукоўкі з «Радыё Свабода»
Калі з 1972 да 1974 года ішла падрыхтоўка да 1000-годдзя Віцебска, мы, гараджане, задаваліся пытаннем: а хто мы такія? Мабыць упершыню віцебляне масава і ўсур’ёз заняліся вывучэннем гісторыі горада.
Я хоць і скончыў гістфак БДУ, але сапраўднай гісторыі Беларусі не ведаў. Не ведаў гісторыі ВКЛ, БНР, нацыянальнай сімволікі. Даведаўся пра гэта толькі ў канцы 70-х, калі стаў сакратаром абкама партыі па ідэалогіі. Камітэт па тэлебачанні і радыёвяшчанні дасылаў мне агляды перадач «Радыё Свабода». Каб валодаў інфармацыяй у выпадку нейкіх пытанняў людзей.
Сам займеў прыёмнічак і пачаў слухаць. Было цікава, але прызнаюся, напачатку нейтральна ставіўся да іх інфармацыі.
Працяг гутаркі чытайце тут.
