На пачатку кастрычніка лёс падараваў мне аўтавандроўку ў Люблін. Дакладней, падараваў сам Люблін — гэты нечаканы ад першага разу цуд...
Зазнаў я ў тым падарожжы і яшчэ адзін, так бы мовіць, тэхнічны цуд — навігатар.
Для кагосьці, магчыма, і не цуд. Хтосьці, магчыма, да апошняй рысачкі і кропачкі разумее, як гэты цуд адбываецца, і дакладна ведае, што за істота кіруе з касмічных вышынь тваім зямным рухам.
Па мне, дык лепш не ведаць і не разумець. Бо, калі чалавек усё зведае і зразумее, на тым і скончыцца ягоны рух на Зямлі.
...Якраз на той дзень, калі, углядаючыся ў прыкметы малазнаёмага жыцця, я павольна шпацыраваў па Кракаўскім прадмесці да Брамы Градскай, усталявалася бабіна лета. Пасля халоднага імглістага тыдня сонейка зноў лашчылася да горада, ягоных старадаўніх вежаў, дахоўкі, жыхароў і бестурботных турыстаў, нібыта супакойвала: «Не хвалюйцеся, нікуды я не падзелася, усё яшчэ тут!»
Шпацыраваў...
І раптам нешта вымусіла спыніцца.
Трэба сказаць, што спыняцца ў Любліне можна ці не на кожным кроку.
Ну як, напрыклад, не спыніцца ля помніка Люблінскай уніі? Ці ля рэшткаў згарэлага яшчэ ў XVI стагоддзі касцёла, адкуль адкрываецца чароўны, насычаны шматвяковай гісторыяй далягляд. Далягляд, які ўбірае ў сябе Прастору і Час, мірыць іх паміж сабой, з чаго і ствараецца непаўторны люблінскі цуд...
Дык вось, я спыніўся. Але адчуў, што спыніўся не па ўласнай волі, не сам.
Магло падацца, што спыніла мяне пытанне на белай тканіне, прымацаванай да агароджы невялікага балкона на рагу двухпавярховага будынка. Унізе месцілася аптэка. І па першым уражанні можна было меркаваць, што аптэка і пытанне на белай тканіне нейкім чынам суадносяцца між сабой. Такі вось незвычайны піяр аптэчнага бізнэсу. Але тканіна вісела на агароджы балкона так, быццам нехта вывесіў яе на сонейка пасля пральні. Якая ж гэта рэклама, які піяр?
Колькі хвілін я вагаўся паміж сэнсам пытання і звыклай журналісцкай цікаўнасцю да таго, адкуль яно ўзнікла пасярод няспешнага пешаходнага руху, хто і чаму звяртаецца з ім да людзей ці мо да самога сябе. Але нешта працягвала стрымліваць, не дазваляла нават зварухнуцца...
Падобнае, мусіць, здараецца з кожным, хто натыкаецца на нейкую раптоўную, амаль містычную, нечаканасць.
Са мной здарылася ў 1968 годзе, таксама бабіным летам, калі зусім нечакана я натрапіў на магілу Імануіла Канта.
Не тое, каб не ведаў, дзе ён жыў і памёр. Але шукаць ягоную магілу на той момант не было маёй мэтай. Да таго ж я страшэнна стаміўся ад шматгадзіннага бадзяння па Калінінградзе, дзе апынуўся ўпершыню. І цягнуцца яшчэ да паўразваленага сабора пасярод агромністай, у крушнях пустэчы не вельмі выпадала. Але вось нешта вымусіла. І я пацягнуўся.
Зрэшты, я ведаю што: вялізныя валуны з падмурка Каралеўскага замка і танкі, што, пыхаючы смярдзючым дымам, спачатку расцягвалі іх, а потым цягнулі да кучы.
Той замак ва ўсёй ягонай сярэднявечнай велічнасці і змрочнай прыгажосці я бачыў у кватэры добрых знаёмых на карціне, што засталася ад колішніх нямецкіх гаспадароў. «Схадзі, паглядзі, — параіла гаспадыня, — бо хутка нават ад ягоных развалінаў нічога не застанецца...»
Так я стаўся сведкам гістарычнага, дакладней, антыгістарычнага моманту, бо знос Каралеўскага замка, які, дарэчы, вайна амаль ашчадзіла, меўся канчаткова знішчыць у Калінінградзе Кёнігсберг. А ў якасці сімвала пабудаваць на месцы замка Дом Саветаў. То бок пакінуць нашчадкам, як тое і адбылося, выродлівы напамін...
Але гэта пазней. А тады я спалохаўся, што і сабора больш не пабачу...
Магіла Канта месцілася ў адзіноце ля ацалелай сцяны.
Я сунуў руку ў кішэню і дастаў кавалачак бурштыну, шчасліва знойдзенага напярэдадні на сыходзе балтыйскай хвалі па пясочку Куршскай касы. Сапраўды пашанцавала — у кавалачак заляцеў і навечна застаўся там маленькі камарык. Ці не той, падумаў я, каторага Кант прасіў загаварыць? «О маленькі камарык! Калі б ты загаварыў, нашы веды былі б зусім іншыя...»
Не загаварыў.
...Сабор уратаваў Кант. Нешта ўсё ж спыніла бальшавікоў ля ягонай магілы.
Мо палахлівае разуменне таго, што яе немагчыма адарваць ад сабора, ад бязмежных вышынь, да якіх імкнецца ён, спалучаючы «маральны закон унутры нас і зорнае неба над галавой»...
А мо і пытанне на белай тканіне, што кінулася ў вочы пасярод Любліна.
Зрэшты, звычайнае: «A co, jeśli Bóg jest?»
Люблін, фота з архіва аўтара (2013).Люблін, фота з архіва аўтара (2013).
Паўразбураны кафедральны сабор у Кёнігсбергу, 1960-я.
Магіла Канта, фота з архіва аўтара (1968).
