Навокал было цёмна і страшна.
Завіруха пастаралася выбеліць чорныя пагоркі і дэкараваць крухмальнымі карункамі ялінкі, але на ўскрайку леса ўсё адно панавала змрочная вусціш. Наперадзе слалася бязмежнае поле, ззаду рыхтаваўся наваліцца на мяне кашчавы зімовы лес.
І не пытайцеся, як мы апынуліся на гэтым узлеску.
Я сама не ведаю. Неяк так здарылася: жыццё ішло-ішло, падзеі адбываліся-адбываліся, а потым нелагічна раптоўна — бац! — і ззаду дыхае здань лесу.
Дарэчы, калі б я апынулася тут адна, не было б праблем.
Легла б лежмя, дзе стаю, успомніла б усё жыццё ды заплюшчыла б вочы: паміраць дык паміраць. Але ж побач — скачанелы і знямоглы Цімоха: «Каватай капаць… такат капаць… я каватай купіць»…
З Цімохам паміраць было ніяк немагчыма.
Таму я цяжка ўздыхнула (я заўсёды ўвечары цяжка ўздыхаю, асабліва калі ведаю, што гэта пачуе муж; няхай зразумее, што жыццё маё не надта лёгкае) і, учапіўшы Цімоху за каўнер, павярнулася спіной да поля: «Бжжжжж… Каватай едзе…. Бжжжж…. Мама каватай…. Дрррр-бжжж…. Ціма каватай…»
Ля высачэзнай елкі мы спыніліся.
Усё як я і думала: на суседняй сасне вылупіла шэрыя вочы сава, пад елкай ля каранёў калупаўся ў носе меланхалічны лясун, на пні скруцілася захутаная ў леташняе лісце маўка,
а ўверсе, там, дзе з неба падаў на зямлю месяцовы прамень, таўклі мак малыя чарцяняты.
Значыцца, заўтра падмарозіць.
«Мама, ба-бай!» — працягнуў Цімоха. Натуральна, адпачыць не перашкодзіла б. Але ж як тут уладкавацца ў зімовым лесе?
Не барукацца ж з маўкай за кучу цёплага лісця! Я пасадзіла Цімоху пад елку, падштурхнула яго пад калматы бок лесуна — займі дзіця, байбак! — і пачала плесці будан.
Калі прышпіліць да зямлі рагулямі шырокія лапы вялікай елкі ды прасунуць паміж імі праз адну розныя галінкі, сухія травіны, памёрзлыя пруты здзічэлага вінаграду ды іншае гнуткае лясное вецце, выйдзе, між іншым, шыкоўны будан:
унутры раптам стане цёпла-цёпла, снег паволі растане ад дыхання і знікне, высунецца мяккі густы муражок. А водар, гэты неверагодны водар зімовага лесу! Карацей кажучы, праз паўгадзіны я не толькі пабудавала хатку, але і нанасіла ў яе лапніку, кінуўшы на яго сваё шыкоўнае норкавае футра.
Але ж, пэўна, вы зразумелі: ніякога футра насамрэч не было. Кінула я на лапнік звычайны кітайскі пухавік,
але даражэнькі мой Цімошык быў ужо такі няшчасны, такі маленькі і такі бездапаможны, што мне вельмі хацелася падаслаць яму менавіта норкавае футра — вялікае, мяккае, густа-пухнатае, каб паклала хлопца на адну палу, другой накрыла — і адчула б сябе годнай маці.
Праз колькі хвілінаў Цімоха, захутаны ў пухавік і закалыханы мамінымі пацалункамі, ужо пасопваў носікам на яловым ложку, а я сядзела ля парога будана і чакала ў лесе пераменаў у лёсе.
На небе тым часам замігцела зыркая зорка.
Маўка неспадзеўку заварушылася на сваім мулкім ложку, замармытала: «Прыпёрлася, цаца ў пухавіку… Не было клопату… Зараз пачнецца — пойдуць кагалам каралі, цары, чараўнікі і мудрацы, ігліцы ім у голаў, зноўку давядзецца ў гушчары хавацца… «Лясун падскочыў да сяброўкі і падсунуў пад яе калматую галаву жоўта-зялёную падушку з леташняга імху: «Ну, не крыўдуй, не хвалюйся, мо яшчэ не прыйдзе ніхто!» «Ага, не прыйдзе! — заенчыла маўка. — Заўсёды прыходзілі, а тут не прыйдуць!»
Як прыгаварыла!
Хруп-хруп-хруп-хруп… Нехта крочыў па той самай сцежцы, па якой прыйшлі мы з Цімохам.
«Добры вечар, гаспадынька, у хату! — той, хто гаварыў, быў вельмі стомлены, але — ветлівы. — Прымайце гасцей!»
З-за сасны, на якой лыпала вачамі маўклівая сава, паказаліся трое:
бадзёры сівы дзядзька, адно ў адно — мой універсітэцкі настаўнік, прафесар Мікалаеў, з ім — малады чарнявы хлопец у акулярах і нейкі дзед-барадзед у дзівацкім палітоне.
Лясун выбег насустрач гасцям, паслужліва разнімаючы калючы маліннік:
«Сюды, сюды, даражэнькія, але ж мы тут па-свойску, не паспелі, выбачайце, пан Мікалаеў… « З цемры занэндзіла маўка: «Запытай, ці можна мне не хавацца ў гушчар! Ну, няхай я тутака паляжу!» Лясун замітусіўся яшчэ больш: «І вы, пан Янка, калі ласачка, праходзьце, і ты, дзед Мацей, даўно не бачыліся… Не звяртайце ўвагі, дурная баба, паенчыць дый заціхне…»
«Не, — рашуча адсунуў лесуна ўбок Мікалаеў. — Нячысцікі на паляне лішнія. І сам гэць адсюль, чарцяка!»
«Прафесар, ды няхай, — усміхнуўся Янка. — На які ляд іх гнаць? Няхай сярод людзей пабудуць, з выхаваўчымі мэтамі!»
Мікалаеў паціснуў плячыма, ледзь чутна ўздыхнуў і з усмешкай звярнуўся да мяне: «Ну, гаспадынька, паказвай сына!»
Я ажно падскочыла. «Што значыць, прабачце, паказвай? Навошта? Ён спіць!» — і раскінула рукі, перакрываючы ўваход у будан.
Дзед-барадзед стрымаў Мікалаева: «Ну і трэба табе гэтыя фармальнасці, братку? Усё ж, як на далоні: кабета, будан, зорка, малы. Хіба тут бывае па-іншаму?»
Мікалаеў зноўку ледзь чутна ўздыхнуў (дарэчы, мне падалося, што шматзначна ўздыхаць мы з ім вучыліся ў аднаго і таго ж настаўніка): «Але ж, спадарства, менавіта фармальнасці ствараюць традыцыю. Надаюць, так бы мовіць, сэнс. Складаюць сакральнасць. Карацей кажучы, неяк будзе будзёна без фармальнасцяў. Да таго ж — кабета нас не зразумее, калі мы зробім тое, што трэба, без фармальнасцяў».
«А што трэба з кабетай рабіць?» — усхвалявалася я.
«Ай, пані, не звяртайце ўвагі! — пашкадаваў мяне хлопец у акулярах. — Проста калі маці з сынам раптам трапляюць у неспадзяванку, а над імі запальваецца зорка — мы павінны адшукаць іх і падараваць… ну, кожнай па-рознаму. Вам, напрыклад, загадалі перадаць залатую цыбулінку і срэбную часначынку».
«Ай, я ж казала, прыдзецца хавацца ў гушчар!» — усхапілася маўка і, румзаючы, падалася з паляны.
Лясун таксама падскочыў: «Як не сорамна, спадарства, як не сорамна, мы былі такія радыя, а вы — цыбулінку! Дык яшчэ б добра адну цыбулінку, а то ж і часначынку!»
Я паглядзела ўверх. Чарцяняты круціліся ў нейкім чароўным віры, які сыходзіў на нішто і знікаў недзе ля Месяца.
«Хто загадаў?»
Мікалаеў… Не, цяпер ён не ўздыхнуў. Ён хітра паглядзеў на мяне, падміргнуў і працягнуў ледзь не какетліва: «Нуууу… хто-хто… здагадайся!»
Дзед Мацей сурова зірнуў на Мікалаева і незадаволена буркнуў: «Цьфу, нягоднік… З кім даводзіцца працаваць!»
Але я нават не заўважыла падтэксту.
Таму што я здагадалася.
Але рабіла выгляд, што мне няўцям.
«Ганка, нам трэба ісці, — звярнуўся да мяне хлопец. — Паразважай тут сама пакуль што. Вось тут цыбулінка (ён дакрануўся цеплай далонню да маёй схаладнелай рукі), а тут — часначынка (зноўку — цёплы дотык), здагадаешся, што з імі рабіць».
І зніклі.
У будане вырухнуўся Цімоха. Муражок у адным месцы крыху палысеў — напэўна, калі я папраўляла на лапніку пухавік, пашкодзіла маладзенькі дзёран.
Я адшукала пад сасной дручок і выкапала дзве ямкі: адну, неглыбокую, для залатой цыбулінкі, другую — паглыбей — для срэбнай часначынкі.
Апусціла падарункі ў зямлю. Цыбулінка адразу заўтулілася, закамфорцілася, прыціраючыся залатымі бачынкамі да норкі, а часначынка крыху пападскоквала, шукаючы сваё месца. Я зірнула апошні раз на водбліскі Месяца на шалупінні сваіх падарункаў — і засыпала ямкі зямлёй.
«У кожным незразумелым выпадку….» — раптам успомніўся мне веб-жарт. Што там звычайна прапануюць? У кожным незразумелым выпадку кладзіся спаць?
Не. Класціся спаць — не наш выпадак. Наконт спаць — гэта выйсце хіба што для малых дзяцей.
Калі што незразумела — саджай цыбулю с часныком. Так, менавіта гэта прапанаваў мне Той, хто павіншаваў мяне з Калядамі.
Я сядзела ля будана. У мяне быў свой дом, зладжаны ўласнымі рукамі. У будане пасопваў Цімоха. У мяне быў свой сын. А недзе там, у цёплым чэраве зямлі, ціхенька, але настойліва ўкараняліся мае цыбулінка і часначынка. У мяне была свая справа і надзея на свой ураджай.
А значыцца, пражывём.
«Ну вось што нарабілі! — пачуўся здалёк звяглівы голас маўкі. — Цяпер і на паляну не зойдзеш!
Апаскудзілі сваім часныком! Так марыла выспацца, а каралеўна гэтая ўвесь цымес сапсавала! Што ты пхнеш мне свае драныя посцілкі? Прэч адсюль, небарака…»
Пасвятлела.
Марозу не адчувалася.
