Мы сустрэліся дома ў Андрэя Клімава і, уладкаваўшыся ў працоўным кабінеце, сярод вялікай колькасці літаратуры, пагутарылі пра палітычныя гульні, бізнэс і тое, як у адзін момант можна згубіць усё.
Андрэй Клімаў: Колькі вам цукру?
«Наша Ніва»: Адну лыжку, калі ласка.
АК: А я пасля турмы не магу піць гарбату з цукрам. Там пілі моцную гарбату, а я па звычцы свабоднага чалавека піў яшчэ і з цукрам, прычым вельмі шмат клаў. У выніку ў мяне развілася першая стадыя дыябету.
«НН»: Прайшоў ужо не адзін год пасля Вашага апошняга турэмнага тэрміну, а ўспаміны не даюць спакою?
АК: Ды такое застаецца на ўсё жыццё. Але так нават цікавей жыць. Зараз усё ў мінулым. Я займаюся дзецьмі, вяду здаровы лад жыцця, вывучаю замежныя мовы і займаюся творчасцю.
«НН»: Вы пабывалі ў розных жыццёвых сітуацыях, гэты інтарэс да прыгод з дзяцінства?
АК: Вось ведаеце, хоць камуністы забралі ўсё, але мары яны забраць не змаглі. Таму ў дзяцінстве я марыў шмат вандраваць, бачыць свет і паступіць у МГІМО.
«НН»: Вы раслі ў багатай сям’і?
АК: Мая сям’я была беднай. Калі мне было 2 гады, бацькі развяліся. Дапамогі ад бацькі не было. Нарадзіўся я ў Беларусі, бацька — рускі, маці — украінка. У дзяцінстве матуля размаўляла дома толькі па-ўкраінску, яна вельмі любіла ўкраінскія песні, калыханкі па-ўкраінску спявала.
Яна была сіратой, жылі на яе заробак інжынера ў 90 рублёў. Шмат аб чым даводзілася толькі марыць.
Вялікім святам было, калі пасля здачы аб’екта ладзіўся банкет і маці ў сурвэтках прыносіла мне бутэрброды з вэнджанай каўбасой.
«НН»: То бок Вы беларус у сэрцы, а ўкраінец па крыві?
АК: Менавіта так. Усё ж такі мая ўпёртасць ды выбуховы характар — гэта ўсё ўкраінская кроў.
«НН»: Для чаго Вы пайшлі ў палітыку і сталі дэпутатам ВС?
АК: Я бачыў, што краінай будуць кіраваць чыноўнікі, а ёй павінны кіраваць бізнэсмены. Павінна існаваць пагадненне ў кіраванні дзяржавай паміж бізнэсменамі і ўладай.
Бо менавіта бізнэсмены даюць працу людзям і плацяць падаткі, яны ведаюць, што неабходна людзям. У ЗША існуе пасада лабіста ў Кангрэсе, людзі там і прадстаўляюць інтарэсы буйных карпарацый.
«НН»: Пачакайце, ці добра, калі бізнэсмены кіруюць прыняццем дзяржаўных рашэнняў у сваіх мэтах?
АК: Усё залежыць ад мэтаў. Калі мэта — падвышэнне эканамічнага ўзроўню, гэта адзінае правільнае рашэнне. Самае страшнае толькі тое, калі прэзідэнт становіцца бізнэсменам, калі ён на нас з вамі пачынае зарабляць і прадае свае ўказы. Толькі кампраміс можа стварыць дэмакратычны рэжым. Без гэтага немагчыма. Дыялог можа быць толькі з разумнымі людзьмі, якія могуць пайсці на кампрамісы.
«НН»: Андрэй, Вы былі ледзь не самым багатым чалавекам у Беларусі, у Вас быў буйны будаўнічы бізнэс. Але з чаго Вы ўсё ж такі пачыналі?
АК: Што казаць, у дзяцінстве была зайздрасць, што іншыя дзеці штосьці маюць, а я — не. Я памятаю, як кожны дзень матуля перад тым, як легчы спаць, запісвала, колькі яна выдаткавала грошай за дзень. Быў час, калі я працаваў у галоўным упраўленні пажарнай аховы. І калі я аднойчы прыйшоў у сталовую пасля рэформы Паўлава і пабачыў, як скокнулі цэны, я напісаў заяву і звольніўся з працы. Сябры на той момант займаліся бізнэсам, а я пайшоў ім проста дапамагаць, зарабляць грошы. Давялося шмат паматляцца па Саюзе перад тым, як я прыйшоў да ўласнага бізнэсу. Проста зразумеў, што я магу.
«НН»: Праз што Вам давялося прайсці ў 90-х перад тым, як наладзіць свой бізнэс?
АК: Праз крадзеж на прадпрыемстве, калі мяне рабавалі свае ж людзі, праз наезды крымінальнікаў, праз няведанне бухгалтэрыі. Давялося самому ісці на курсы бухгалтараў. Прайшоў нават праз патрабаванні хабару ў дзяржаўных установых. Дзякуючы сваім прынцыпам я не парушаў закон і імкнуўся плаціць падаткі.
«НН»: А ці магчыма было тады рабіць бізнэс і не адмовіцца ад уласнага сумлення?
АК: Можна было, я ж не адмовіўся. Я ведаю, як зарабляюцца грошы. Калі мне трэба было мець наяўную валюту, якую я набываў на рынку, я падумаў: а навошта, калі Нацбанк дазваляў мець абменныя пункты? Я са сваім бухгалтарам, здаў іспыт па законах, і мы атрымалі ліцэнзію на валютныя пункты. Калі ў мяне з’явілася некалькі дзясяткаў валютных пунктаў, я падумаў: а чаму б не адчыніць свой банк? Я зарабляў не толькі на бізнэсе, але і на законах, бо я іх ведаў. І ўсё было ў межах гэтых законаў.
«НН»: А ўсё ж такі Вас абвінавацілі ў крадзяжы, як гэта было?
АК: Я пачынаў з прыватных замоваў, дзе добра зарабіў на будаўніцтве завода «Кока-колы». Але быў у мяне і дзяржпадрад. Так я аднойчы набыў зямлю пад Мінскам для будаўніцтва. Тады я пазнаёміўся з будучым мэрам Мінска — Ярмошыным, ён чуў пра мяне і ведаў, што я багаты чалавек. Пры гэтым усе мае сумы былі чыстыя, гэта не грошы бандытаў, якіх тады паўсюль хапала.
Памятаю, калі я займаўся гандлем кватэрамі, мне прыносілі торбы з грашыма ледзь не ў крыві, было і такое. Я не ведаў, ці буду я жывым пасля такой угоды. І тады Ярмошын прапанаваў мне пабудаваць дом для дыпламатаў, за які мяне тады і пасадзілі.
«НН»: У Беларусі ўвогуле магчыма будаваць свой бізнэс без патранажу дзяржаўных органаў?
АК: Магчыма, калі гэты бізнэс цяжкі для ўлады, куды яны ніколі не палезуць. Напрыклад, вытворчасць будаўнічых матэрыялаў. Уласны бізнес дзяржавы: нафта, газ, іх перапрацоўка і гандаль, банкаўскі бізнэс, гандаль прадуктамі, а ў Мінску — будаўніцтва жылля. Гэта іх бізнэс, туды яны нікога не ўпусцяць.
«НН»: Пефціеў, Чыж і іншыя бізнэсмены, якую ролю яны займаюць у гэтай гульні?
АК: Ну якія ж яны бізнэсмены, яны проста менеджары пры ўладзе.
Не спадабаецца нешта, праявяць яны самастойнасць — адразу ўсё ў іх забяруць. І яны гэта ўсведамляюць.
Я ведаю Чыжа, ён не дурны чалавек, у 90-х ён пачынаў з «Трайпла» і ўсталёўкі вокнаў, грошы ім даваліся вельмі цяжка. Яны мучаюцца, ім цяпер вельмі цяжка.
«НН»: Вы мелі «Банк Андрэя Клімава», «Газету Андрэя Клімава», чаму Вы выкарыстоўвалі сваё імя і прозвішча ў брэндах? Жаданне пацешыць самалюбства ці стратэгічны крок?
АК: Хутчэй за ўсё, недахоп розуму і фантазіі. Дарэчы, у свеце такі падыход у брэндах вельмі распаўсюджаны. Выкарыстоўваць сваё прозвішча — вельмі адказна. Пасля ўжо сябры пачалі казаць, што крок вельмі разумны для перспектывы палітычнай барацьбы. Але гэта я зразумеў ужо пазней.
«НН»: Я гляджу, што маючы ў жыцці ўсё, Вы заўсёды імкнуліся паспрабаваць нешта новае, пагуляццца ў новую цікавую гульню, часам легкадумна. Я памыляюся?
АК: А чаму б і не? Мне было толькі 30 гадоў. Калі мне прапанавалі імпічмент, я ўсцешыўся. О, магчымасць шашкай памахаць, цікава. Калі б я ведаў, чым гэта скончыцца, я б бег з таго Вярхоўнага Савета падскокваючы і толькі б пяткі відаць было (смяецца). У нас жа тады дэмакратыя была, кожны дзень у ВС прыходзіў прэзідэнт, ціснуў мне руку і казаў: «Ну ты ж разумееш, вы павінны мне дапамагаць». Весела было. Цяпер узгадваю, якім дурнем быў.
«НН»: Падчас турмы праз якія самыя складаныя выпрабаванні Вам даводзілася прайсці?
АК: Складана першыя 3 месяцы. Я лічыў, што ўжо не выйду. Пасля прыняў рэальнасць і жыць стала лёгка. Шахматы, чай, кіно.
Сукамернікі да мяне ставіліся нармальна: я ж дэпутат! Яны дзівіліся, што я не пайшоў па шляху супрацоўніцтва з уладай.
«НН»: З чым за кратамі было складаней за ўсё звыкнуцца?
АК: З адсутнасцю жанчын, у першую чаргу, а ўсё астатняе не так істотна (смяецца).
«НН»: А чаму Вы не з’ехалі? У Вас былі і прапановы па працы, і проста магчымасці з’ехаць з Беларусі.
АК: Мне вельмі цікава тут.
«НН»: Чым цяпер займаецеся?
АК: Найбольш дзецьмі, здароўем, бо яго вельмі сапсавалі. Імкнуся не губляць формы, кансультую сяброў па бізнэсе, гэтым і жыву. Вывучаю мовы, спадзяюся прынесці краіне карысць у будучыні. Я вельмі люблю Еўропу і хачу, каб Беларусь была там. Бо гэта рай для творцаў, інтэлектуалаў, развіцця чалавека. Пішу некалькі кніг, якія пакуль не збіраюся публікаваць, каб не атрымаць пазачарговы тэрмін. Я хачу пакінуць пасля сябе інтэлектуальны ўнёсак. Пра памылкі і поспехі краіны трэба пісаць.
* * *
Андрэй Клімаў нарадзіўся 17 верасня 1965 у Мінску. У 90-х — адзін з самых вядомых бізнэсменаў Беларусі, уласнік банка і газеты, адзін з самых маладых дэпутатаў Вярхоўнага Савета 13-га склікання. Клімаў быў удзельнікам падрыхтоўкі імпічменту Лукашэнкі. Пасля гэтага меў 3 турэмныя тэрміны: 1998 — крадзеж і прадпрымальніцкая дзейнасць без ліцэнзіі, 6 гадоў у калоніі ўзмоцненага рэжыму (А. Клімаў мяркуе, што гэта была помста за імпічмент), 2005 — арганізацыя масавых пратэстаў, 2007 — абраза прэзідэнта.
На гэты момант Андрэй Клімаў — жанаты чалавек, бацька ўжо 3-х дарослых дзяцей, вядзе здаровы лад жыцця, і, як кажа сам, калі б не турмы, было б і 5 дзяцей. Паліглот, валодае дзевяццю мовамі, на чарзе кітайская. У дзяцінстве марыў пабываць на трыбуне Нацыянальнага сходу Францыі часоў Вялікай Французскай рэвалюцыі.
