Чаму яны ў гэтым прызнаюцца — не даўмеюся! Ня ведаю, як у іх з сэксуальнай, але з паэтычнай арыентацыяй усё як мае быць. І менавіта таму — хай бы яны лепей маўчалі.
Андрэя Хадановіча можна ўважаць за ўлюбёнца Фартуны. Яна надзяліла яго несумнеўным паэтычным геніем, дазволіўшы таксама нарадзіцца ў тую пару, калі за гэта ўжо ня паляць на вогнішчах і не расстрэльваюць у Курапатах. Я бачыў закаханыя вочы дзяўчат, што прыйшлі на прэзэнтацыю «Лістоў з-пад коўдры» і ціха вохкалі, нібыта на месцы Хадановіча быў — вылез з-пад гэткай самай коўдры — сам бог Апалён. Было зразумела: гэты яшчэ зусім малады чалавек здолеў стварыць уласную чытацкую аўдыторыю, зачараваць яе словам — каб потым, як Майсэй, вадзіць за сабой астатнія сорак год прадуктыўнага паэтычнага жыцьця.
- Не пераблытай іх з правіламі артаграфіі —
знакі прыпынку праходзяць па іншай парафіі.
Прыклад: калі твой пісьменьніцкі посьпех,
станоўчыя водгукі ў прэсе,
удзячныя выкрыкі «брава! біс!»
прадвызначаюць выключна твой правапіс,
то бок майстэрства да месца ўжыць тую
ці іншую літару,
то — што дазволена тарэадору,
падчас не дазволяць Юпітэру! —
першачарговае ў справах паэзіі, то бок
літаратурны заробак,
прадвызначае выключна ўжываньне
працяжнікаў, косак і кропак.
Гэта інтанацыі будучага нобэлеўскага ляўрэата. Хто не дае веры — вазьмеце «Восеньскі крык шуляка» беднага, як сказаў бы зьедлівы Шалкевіч, Ёселя Бродзкага і пераканайцеся. Пры гэтым уласна ў беларускай літаратуры падобнага паэтычнага рытму, разьняволенага, я ня памятаю. Мажліва, памятае Ганна Кісьліцына: у тую пару, калі яна вывучала айчыннае пісьменства, мне давялося вывучаць нейкага там Пінтэра.
Нехта, здаецца, «таварыш Сапега», заявіў, што па-беларуску нічога вялікага стварыць немагчыма. Хадановіч — жывое абвяржэньне гэтай надзвычай хамскай заявы. Пераклаўшы ў беларускую «Кветкі зла» Бадлера, ён стаў Сёмухам новага чытацкага пакаленьня. Задачай Сёмухі было перастварэньне па-беларуску вялікіх прызнаных клясыкаў, ад аўтараў Сьвятога Пісьма да па-алімпійску спакойнага Гётэ. Хадановічу выпала перакладаць непрызнаных клясыкаў, адрынутых сучасьнікамі, а таму і не ціхамірных — раззлаваных, у канфлікце з грамадзтвам. Гэта — паэтычная праграма новага няўрымсьлівага пакаленьня паэтычных хуліганаў — наш уласны sturm und drang.
Хадановіч — хуліган. Ён і не хавае гэтага. Ён піша грандыёзныя тэксты, сапраўдны сэнс каторых ты зразумець ня можаш, калі не чытаў другія грандыёзныя тэксты. Да таго ж піша іх на беларускай мове — пышнай, выкшталцонай, завостранай, як француская мова эпохі Лярошфуко, — а ў кожным вершы — цытаты з паэтаў расейскіх, францускіх, польскіх і італьянскіх, і паспрабуй, расшыфруй, спасьцігні гэты код, калі ты не авалодаў усімі тымі ведамі, якія выпрацавала чалаве... (блін, цытую клясыкаў! дажыўся! — Хадановіч заразіў).
- Кукалка, каўшанка, хрызаліда,
лялечны зародыш вышыні!
Досыць гідкіх фарбаў краявіду,
іншага няхай грызе агіда!
Супакойся, мілы, адпачні!
Сьпі, дзіцятка, птушкі ўжо паснулі,
зоры ў неба па ваду пайшлі.
Кукавадла вусьцішнай зязюлі,
люлі-люлі, прыляцелі кулі…
Стала ціха на усёй зямлі.
Засынай, загорнуты ў анучы.
Пасталееш хутка ў барацьбе.
Сьпі, выратавальнік наш прыйдучы:
у абладзе фюрэра і дучэ
спадзяёмся толькі на цябе!
І рэч зусім ня ў тым, што філёляг пазнае простыя лексычныя запазычаньні зь пяці славянскіх моваў. Але гэткую паэтычную крыжаванку трэба разгадваць, у зацемкі дадаваць цытаты з Мандэльштама і ўсіх-усіх-усіх... Ці памятаеце вы, як льюісакэралаўская Алеся зьвяртаецца да Шапавала з просьбаю растлумачыць верш пра Брандашмыга? Дык жа трэба яшчэ і зразумець, што гэты верш — без камэнтара, без уласнага хадановіцкага Шапавала — незразумела! Літасьцівы Пацюпа свае вершы камэнтуе сам, даючы зацемы. А Хадановіч жорсткі і цынічны: не зразумеў чытач — ну і ў Жодзіна яго! Ці ў які другі населены пункт з той соткі, пералічанай у «Земляках».
Часам хочацца стаць-такі яго Шапавалам. Хочацца падрыхтаваць і выпусьціць у сьвет «Поўны збор твораў» Андрэя Хадановіча, з акадэмічнай біяграфіяй і паўнавартаснымі зацемамі.
Уяўляеце сабе:
- Мы валім дрэвы (1), чэшам камяні (2),
капаем катлаваны (3) і каналы (4),
чакаем на спатканьні, лічым дні (5)
й абагульняем сьвет наш дасканалы (6) —
і зацемы:
1. «Лесапавал» — назва папулярнага ў Савецкім Саюзе (дзяржава, якую развалілі тры славянскія правадыры на загад сусьветнага сіянізму) гурту на чале з паэтам Міхаілам Танічам (гады жыцьця). Паэт геніяльна прадбачвае ўдзел у лесапавале беларускага публіцыста Паўла Севярынца (гады жыцьця) (гады лесапавалу).
2. «Муляр» — верш расейскага сымбаліста Валер’я Брусава (гады жыцьця), які чамусь уважаюць за рэвалюцыйны. Паэт таксама геніяльна прадбачвае будоўлю новага гмаху Нацыянальнай бібліятэкі Беларусі (гады будоўлі).
3. «Катлаван» — аповесьць расейскага савецкага (?) пісьменьніка Андрэя Платонава (гады жыцьця), у якой вядзецца пра беспасьпяховасьць спробаў трансфармацыі грамадзкіх адносінаў.
4. «Беламорканал» — папяросы, названыя ў гонар кніжкі, напісанай 50 выбітнымі савецкімі пісьменьнікамі пасьля падарожжа на той самы канал (пералік пісьменьнікаў і гады жыцьця). Зрэшты, паэт мог геніяльна прадбачыць і кіроўную ролю БРСМ (гады існаваньня) у рэканструкцыі беларускай часткі Аўгустоўскага каналу (гады рэканструкцыі).
Ну й гэтак далей.
А пракамэнтавалі ж мы пры гэтым усяго толькі два радкі з чатырох!
А што будзе, як пачнеш камэнтаваць усю паэтычную традыцыю, вяршыняй каторай ёсьць ягоны, Хадановічаў, exegi monumentum:
- Я помнік ладжу ў кшталце манускрыпту.
Ня зьнішчыць сьцежкі да яго дзірван!
Я фін паміж пяскоў зямлі Эгіпту,
паміж калмыкаў — горды ўнук славян!
Тут на кожны радок прыпадзе па пяць-шэсьць абзацаў камэнтароў! Якая прастора для прышлых філёлягаў!
І пры гэтым Хадановіча чытаюць тыя, каго ў нашых умовах можна ўважаць за чытацкую масу! Падкрэсьлю — не за эліту! Бо патэнцыйны кандыдат на Нобэля (паўтаруся: баюся, ён і стане першым беларусам, ушанаваным Нобэлеўскай прэміяй за літаратуру) абсалютна ўпэўнена гуляе ў паэтычную папсу, нібыта патураючы густам таго чытача, каторага сам ён і кланаваў, дай ім Бог абодвум здароўя!
І гэта — не зьнявага! Бо гэта — сьвядомы камплімэнт!
- дзеўчына пела ў шыкоўным бары
танчыла і абдымала шост
дзеўчына проста шукала пары
а ў мужыкоў пачынаўся пост
дзеўчына скінула белы вэлюм
скінула белае паліто
і засталася ў станіку белым
а з мужыкоў не глядзеў ніхто
дзеўкі сьпяваюць ня толькі ў джазе
гэтая робіць што і заўжды
а ў мужыкоў проста зрух па фазе
і разьбягаюцца хто куды
толькі расшпіліць бялюткі станік
большая частка стуль уцячэ
толькі адзін паўсьляпы «батанік»
голасна крыкне: «хлопча яшчэ!»
Ён жа бо менавіта гэты верш Блока ўзяў, скрыўдзіў яго беласьць, бо ён і так — самы разматлашаны, згвалтаваны літаратуразнаўцамі, ператвораны ў паэтычны штамп. Бо ніхто з чытачоў самога Блока ўжо ў ім, у гэтым вершы, паэзіі — Паэзіі! — ня бачыць, ня ловіць яе павеву, не адчувае!
Ён і цытуе тое, што прынята называць «масавай літаратурай», ад Эжэна Сю да Джаан Роўлінг, апэлюючы да «супольных месцаў» нашай чытацкай памяці: не зразумеюць, але адчуюць роднае ў гэтых доўгіх песьнях літаратурнага возьніка. Так сама як сьніцца нам — у самых фантастычных спалучэньнях! — толькі тое, што мы на яве, шматкамі, часткамі, але бачылі, так і ў падсьвядомасьці, чытаючы Хадановіча, выплываюць вобразы, зганеныя настаўнікамі літаратуры, выкладнікамі філфакаў, бібліятэчнымі выставамі пад лёзунгамі кшталту «Салдат, герой, навуковец».
- ціхі анёл праляцеў
над гняздом зязюлі
яшчэ адзінаццаць тысяч
тваіх маладых суайчыньнікаў
за цэлы год
не паглядзяць ніводнага фільму
Мілаша Формана
Накшталт анёлаў, што ня лётаюць над гнёздамі зязюляў — проста анёлы, як ведама, ня лётаюць, — Андрэй Хадановіч ня ёсьць сучасным беларускім паэтам, бо проста там, у тым засвоеным ім паэтычным сусьвеце, няма ні сучаснасьці, ні, відаць, Беларусі як самастойнага літаратурнага матэрыка, як бы ні спрабавалі гэта аспрэчыць усе тыя, хто летнімі і зімовымі начыма ня можа заснуць, каб ня ўбачыць у сьне Хадановіча. Там ёсьць толькі Паэзія! І Купала, і Мандэльштам, Байран і Францішка Уршуля Радзівіл ідуць поруч, а перакладнік ім, дарэчы, папросту непатрэбны.
От і добра! Хоць адзін беларус гэта ўцяміў!
І гэта ня можа ня радаваць.
