1.
— Заходзьце, чалавеча, не тапчыцеся.
Мужчына сярэдніх гадоў, у выцертых вайсковых галіфэ, падпярэзаных савецкай дзягай, у клятчастым шэрым пінжаку паверх крамнай кашулі, пераступіў парог і прычыніў дзверы ў закрыстыю. Ксёндз тымчасам з нечаканай для такой мажнай постаці грацыяй, амаль падбег да стала і плюхнуўся ў крэсла. Зняў і працёр хустачкай акуляры, вярнуў іх на нос. Махнуў рукою на крэсла насупраць, запрашаючы наведніка прысесці, і склаў далоні на стале перад сабою, паказваючы, што гатовы слухаць.
— Сын уродзіўсе, ойча. Тша охшціць, —пачаў было госць, няёмка тонучы ў нізкаватым крэселку, і раптам змоўк.
— Ну што вы, праз аднаго проста, галаву дурыце, людцы мае, — ксёндз, спахмурнеўшы, забарабаніў пальцамі па стале. — Вы па-беларуску можаце?
— Магу, пане ойча, ясна рэч, магу. Па прывычцы мы… — мужычок усміхнуўся, нібыта выбачаючыся і вяртаючыся думкамі да прамоўленага. — Ага, сынок нарадзіўся, амаль два тыдні ўжо. Мароз, халера на яго, то баяліся на вуліцу вынесці. А пахрысціць жа трэба. Пільна, — на апошнім слове ўсмешка знікла.
— Дакументы ёсць? — бліснуў шкельцамі ксёндз.
— Ёсць, пане ойча, усё ёсць. Беларускай нацыянальнасці…
— Добра, — перабіў святар. — Я бачу, мы абодва тут усё разумеем, і раз ужо вы з гэтым сутыкаліся… Паўсюль, разумееце, ёсць нашыя людзі… Прабачце, я маю на ўвазе — паўсюль ёсць людзі. І ў новай Беларусі, як кажа наш дарагі камісар, — тут ксёндз ці то закашляўся, ці то папярхнуўся, — як кажа наш дарагі генеральны камісар: у новай Беларусі ўсе будуць беларусы, і мы над гэтым працуем, — тут ён сумна ўсміхнуўся і падняў на наведніка вочы. — Ну, а мы яму ў гэтым усяляк дапамагаем. Праўда, крыху іншымі метадамі, — і зноў усміхнуўся госцю.
— То я вам тут гурочкаў салоненькіх прынёс…
— Перастаньце! — замахаў рукамі пробашч.
— Пане ойча, я ж на іх сам глядзець не магу! — мужчына асёкся і, перазірнуўшыся з ксяндзом, рассмяяўся. — На нарыхтоўчай базе раблю, на Свіслачы. Жонка, як перад вайной старэйшую дзеўку раджала, дужа іх прасіла. То я і гэтым разам ёй цераз цэлы горад бочачку прыпёр. Крыку было! «Ты шьто, здугнеў? Немці ж хіба палічаць, гасстгаляюць к такой-та мацегы!»
Разам зарагаталі, але ксёндз хутка сумеўся:
— Добра. Прыходзьце хоць заўтра.
— У вігілію? — здзівіўся просьбіт.
— У вігілію. Цяпер кожны дзень на кошт золата.
2.
Ранкам перадкаляднага дня ў закрыстыі быў іншы госць. Малады чалавек у паўвайсковым гарнітуры, шчыльна зачыніўшы за сабой дзверы, рашучым крокам прайшоў да стала і ўпэўнена, без запрашэння, апусціўся ў крэсла.
— Сяргей? — аж прыўзняўся ў крэсле пробашч. — Што здарылася? Мы ж дамаўляліся: у касцёл — толькі ў скрайнім выпадку.
— Часу няма, Вінцэнт Іванавіч. Не здарылася, але можа здарыцца. Плануецца ваш арышт.
Узнікла паўза.
— Я нікуды не пайду, — рашуча прамовіў ксёндз.
— Вінцэнт Іванавіч, вы не сабой рызыкуеце… — уважліва паглядзеў на яго хлопец.
— Сяргей, я нікуды не пайду. Прынамсі, да заўтра. Я ўсё-ткі святар. Хто, па-вашаму, будзе правіць імшу?.. Яны не насмеляцца, у рэшце рэшт.
— Добра, — пасля пэўных развагаў кіўнуў госць, падымаючыся. — Будзем спадзявацца. Вас сустрэнуць на рагу Маркса і Ленінскай. Я сыходжу сёння.
— Пачакай. Вось табе, — пробашч дастаў з шуфлядкі і працягнуў маладзёну ружанец.
— Што гэта?
— Чёткі — так, здаецца? Маліцца.
— Я ж няверуючы.
— Правільна. Вось і не вер. Нікому. Бог у цябе ўсё роўна верыць, а людзям не вер, — пільна ўзіраючыся ў твар Сяргея, прашаптаў ксёндз. — Думай сваёй галавой, хлопец.
— Усё будзе добра. Вы ж наш чалавек, Вінцэнт Іванавіч. Як вы там пісалі? «Мы ня маем права прымаць удзелу ў самазнішчэнні альбо дапусціць да яго, да барацьбы беларуса-партызана з беларусам-валасным старшынёй, беларуса-паліцыянта з беларусам-партызанам…»
— «…Сёння мы ўсе беларусы з-пад аднаго бела-чырвона-белага сцяга, злучаныя адною ідэяю барацьбы за незалежную Бацькаўшчыну, а кожная стрэльба ў беларускіх руках — гэта адзін козыр болей у вырашальным розыгрышы». З Богам, Сяргею!
Мужчыны абняліся.
3.
Святочную імшу правіў капелан літоўскага батальёна, пробашчаў сусед. У натоўпе пераказвалі, што за пару гадзінаў перад імшой нейкія людзі ў цывільным прывезлі айца Вінцэнта на кватэру, спраўдзілі сейф і патлумачылі, што ксёндз з’язджае ў Рыгу. Як надоўга — невядома. І калі капелан чытаў з Евангелля ад Мацея, як Езус нарадзіўся ў Бэтлееме Юдэйскім у дні цара Ірада, усе перасталі шаптацца, а калі нехта на хорах заспяваў «Божа, што калісь народы на асобкі падзяліў…» — ля Феліцыянавай капліцы заплакаў на руках у бацькі новаахрышчаны хлопчык. І мужчыны, што стаялі групай поруч, у кутку — у чорных паліцэйскіх мундзірах, ва ўшытых савецкіх уніформах, у польскіх зеленаватых фрэнчах, — усміхаліся малому і бацькам, і спявалі гучней. Спявалі, бо ведалі, што наступных Калядаў для іх можа не быць.
4.
— Стой, малы. Куды ідзёш?
Ромка застыў пасярод лясной сцежкі. Два дзядзькі — вялікія, з чорнымі аўтаматамі, выйшлі з-за спіны і абступілі яго з бакоў.
— Мама сказала —ёлку ссекчы. Ёлку дамоў нясу.
— Дык быў жа Новы год, — здзівіўся барадаты мужчына.
«Як не халодна яму без шапкі?» —падумаў Ромка. А другі, маладзейшы, без барады, адказаў:
— Ражджаство ж, Сямёнавіч.
— Ражджаство-о-о! Усе пра Бога ўспомнілі! — сплюнуў барадач. — А мы скора зусім забудзем —дзякуй таварышу камандзіру, маць яго так і гэтак! Восем чалавек з разведкі ў расход, па п’яні, без суда і следствія!.. Я вось што думаю, Юра: хай бы нас цяпер лепш немцы прыстрэлілі, чым свае пасля…
— Ладна, ты меней языком мянці, а то самі так ляжам. Хадзем ужо… І ты дамоў ідзі, малы, а што чуў і бачыў — маўчы, зразумеў?.. Стой, куды сарваўся!
Ромка зноў застыў на месцы. Маладзейшы падыйшоў і нечым памахаў у яго перад носам:
— Трымай бусікі, на ёлку павесіш.
Дзве пары ботаў за спінай, аддаляючыся, захрумкалі па сцежцы.
Ромка перажагнаўся, як мама вучыла, сунуў ружанец за пазуху і пайшоў сваёй дарогай.