На дварэ канец мая, і сонца грэе амаль па-летняму. Мы сядзім з сябрам на траве, прытуліўшыся спінамі да сценаў роднай школы, і слухаем, як за акном гугнявіць Элеанора Захараўна Гнядых — дзябёлая кабета, якую вучні міжсобку называюць Ужас. Школьныя вокны разнасцежаны, і чуваць, як у класе зумкаюць мухі і як засоплена дыхае настаўніца. Элеанора Захараўна мае сем пудоў вагі і ў спёку цяжка дыхае.
— Стихотворение Сергея Михалкова «А что у вас» нам прочтёот… — Ужас, праўдападобна, перагарнула старонку класнага журнала, — Нюра Конопелько.
Я тыцкаю сябра локцем. Нюрка — ягоная малодшая сястра, якая вучыцца ў другім класе.
— «Кто на лавочке сидел, кто на улицу глядел…» — зычна пачала Нюрка, ды Ужас яе перапыніла.
— Конец урока, всё прочесть не успеешь. Начни вот с этого места: «Всех важней, сказала Ната…»
— «Усех важней, сказала Ната, —
Мама вагонауважаты…»
— Вагоновожатый, — паправіла настаўніца, аддзьмухнуўшыся.
— «Мама вагона… важаты,
Патаму што да Зацэпы
Водзіть мама два прыцэпы…»
— Прицепа, — незадаволена папраўляе Ужас.
— «Патаму што да Зацэпа
Водзіць мама два прыцэпа…»
— До Зацепы! — голас Элеаноры Захараўны прыкметна дрыжыць.
— «Патаму што да Зацэпы…» — ледзь чутна выдыхае Нюрка, і Элеанора Захараўна са стогнам прамаўляе сваё ўлюбёнае слова:
— Ужас…
У класе запаноўвае ціша, якую знянацку парушае здушаны зык: усё адно як штосьці булькнула ў сажалцы. Гэта Элеанора Захараўна чхае. Дзіўны ў яе атрымліваецца чых, не такі, як у нармальных людзей: паветра не вырываецца вонкі, а захрасае недзе ў грудзіне. І зіркачы пры гэтым лезуць з вачніц.
Мішка мружыцца на сонца, лыпае вейкамі і таксама чхае, ды так, што над нашымі галовамі бразгаюць просвы — Элеанора Захараўна зачыніла акно.
З апошняга ўрока нас адпусцілі — захварэла русічка.
Але мы з сябрам дахаты не ідзем. Чакаем званка. Лёшка Гнядых, сын той самай Элеаноры Захараўны, прынёс у школу цікавую штуковіну. Пластмасавая ручка, унутры шпуля з лёскай; на яе насоўваюць прапелер і, калі тузануць за лёску, прапелер шугае ў вышыню. Цацку Лёшку прывёз з камандзіроўкі бацька — сівагаловы маёр, які страшэнна падабаецца вясковым кабетам. На перапынках між урокамі Лёшка запускаў круцёлку, даваў пускаць пяцікласнікам, але да нас з Мішкам чарга так і не дайшла. І вось мы сядзім ды чакаем, калі ў Лёшкі скончацца заняткі. Сябар прагне даведацца, як тая штуковіна змайстравана, і ці то жартам, ці то ўсур’ёз мерыцца згламэздаць такую ж.
Сядзець і чакаць званка ўжо няма ніякіх сіл, таму — каторым разам на дзень — дастаю з кішэні нататнік. Скураны, яшчэ не пацёхканы, з азбукай Морзэ на адваротным баку вокладкі — я знайшоў яго надоечы ля клуба, і нават ведаю, хто згубіў. Кінамеханік Лябёдка! Бо там алоўкам былі напісаныя назвы «кінаў» і даты, калі іх будуць круціць. Я, вядома, гэтыя старонкі акуратна выдзер. Цяпер вось, як надараецца вольная хвіліна, завучваю азбуку Морзэ. А калі казаць шчыра, пацвельваю з сябра, бо ў яго такога нататніка няма.
Мішка хіліцца на мой плячук, шапоча аднымі вуснамі: «Кропка — працяжнік — «А», у гэты міг лена бомкае званок і мы подхопліваемся на ногі.
Першымі са школьных дзвярэй вылятае малеча. Мы стаім ля ганка, цікуем Лёшку і чуем пагрозлівы, з водценем перапуду, голас Элеаноры Захараўны:
— Конопелько! Где твой пионерский галстук?
Лёшкава маці выйшла з бакавых, «настаўніцкіх», дзвярэй і свідруе Мішку сваімі ўедлівакалючымі вачыма.
Сябрук выцягвае з кішэні пакамечаны гальштук, і Элеанора Захараўна, пляснуўшы далонямі, выдыхае:
— Ужас!
Лёшка Гнядых выкульваецца са школы ў атачэнні гаманкой грамады.
— Лёш, дай запусціць, — гукаюць навокал, і Лёшка паважнай хадою ідзе ў бок старых панскіх прысадаў, што ўзбоч дарогі. На вялікім перапынку круцёлку пускалі ля самай школы, і яна заляцела на дах.
— Лёша, куды ты пайшоў? Зараз будзе аўтобус! — крычыць услед яму Элеанора Захараўна.
«Гарадскіх» — так мы называем шкаляроў, што жывуць у ваенным гарадку, — штодня падвозіць дахаты зялёны вайсковы аўтобус.
Ужас яшчэ спрабуе дакараць Мішку Канапельку, але той не слухае: бяжыць за Лёшкам, хапае за рукаво.
— Пускаць не буду. Дай толькі паглядзець…
Сябар аглядае штуковіну, зазірае ў шчыліну, з якой тырчыць лёска, і з крыкам «Усё ясна!» запускае круцёлку ў неба.
У канцы цяністых прысадаў нас даганяе аўтобус і накрывае аблачынай шэрага пылу. Праз пыльную смугу мы бачым, як Лёшка Гнядых, прыціснуўшы нос да шыбы задняга акна, крывіць гімору. Маўляў, я еду, а вы пехам шнуруеце. Ды нам што… прайсціся такой парой на другі бок вёскі — адно задавальненне. Гэта вунь Ленка Кудзелька з нашага класа — пяць кіламетраў тупае, ды ўсё лесам.
— Я надоечы ў Невель ездзіў, да стрыечнага брата. Дык у яго такая ж круцёлка… — сябар керхае, сплёўвае пыл з языка.
— Як у Лёшкі? А дзе купіў?
— Ды не купіў, — незадаволена крывіцца сябрук, — сам зрабіў. І лётае не горай ад Лёшкавай. Я быў запусціў, дык круцёлка таксама на дах заляцела. І не такой хаціны, як наша школа, а трохпавярховага дома. Так адтуль і не дасталі. Давялося новую выразаць.
— А з чаго выразалі? — я кідаю на сябра недаверлівы позірк, і Мішка, крэкнуўшы, сядае на кукішкі.
— У нас пад страхой стары серп уторкнуты. Дык вось, выцягваю з яго ручку, — сябар малюе пальцам на пяску штосьці дарэшты невыразнае, — упіхваю аловак, на аловак насоўваю шпулю ад нітак, на шпулю намотваю лёску, — Мішка малюе даўжэзную рысу, — а прапелер выразаю з кансервавай бляшанкі… толькі, — сябар падымаецца на ногі, чухае макаўку, — бляшанку трэба ад тушонкі, яна большая.
Я гляджу на Мішкавы крамзолі і нічога не разумею.
— Ну што тут незразумелага? — азываецца сябар і пачынае маляваць схему ўжо не пальцам па пяску, а рукамі ў паветры. — Аловак абразаем, на аловак набіваем невялічкі шпянёк — у мяне дома такі валяецца, — на шпень насоўваем прапелер, і застаецца толькі тузануць за лёску.
— І што — паляціць?
Мішка дакорліва хітае галавой.
— І высока?
Сябрук глядзіць на бокі, маракуючы — на якую вышыню можа заляцець круцёлка, — прыкладае далонь да лба.
— А вунь да той буслянкі даляціць.
У канцы вясковай вуліцы, непадалёк ад Мішкавай хаты, стаіць старая ліпа з кудлатым гняздом на вершаліне.
— Да буслянкі? — крыўлю я смяшлівую гімору, і Мішка, зразумеўшы, што перабраў з вышынёй, чухае ўжо не макаўку, а патыліцу.
Я выцягваю з кішэні нататнік, ляпаю ім па далоні.
— Калі даляціць да буслянкі — так і быць, запісная кніжка твая.
Сябар цягнецца за нататнікам, нібыта паглядзець — ці вартая рэч угавору, але я адводжу руку.
— А ты мне што дасі, як не даляціць?
— Патрон! — не раздумваючы, выпальвае Мішка. Надоечы ён знайшоў у лесе ржавы патрон, адшараваў жарствой, і цяпер той блішчыць, як новы.
Я чухаю падбароддзе. Усё ж такі няроўны заклад: у мяне нататнік з азбукай Морзэ, а ў Мішкі нейкі там патрон, якіх процьма валяецца ў лесе. Урэшце, рашуча крэкнуўшы, я на знак згоды ляпаю далонню аб Мішкаву далонь.
Па дарозе мы збочваем да хаты цёткі Сцепаніды. Летась цётка пабралася шлюбам з вайскоўцам, і ў яе пад плотам ляжыць процьма тых самых тушоначных бляшанак. Ды што там тушонка — уся вёска бегае да цёткі, каб набыць спісаную вайсковую бялізну. Вось і ў іхнай хаце прасціны ды ручнікі пазначаны па ражках размытымі пячаткамі.
— Карацей, усё ёсць, апроч шпулі, — мармыча Мішка, выціраючы жмутом травы перапэцканую каланіцай пустую бляшанку.
— А з ніткамі шпуля?
— Ну з якімі ніткамі? Я ж табе кажу: лёску намотваем, бо нітка парвецца.
Мне карціць зараз жа бегчы да сябра майстраваць «верталёт», але мушу ісці дахаты. Маці працуе на ферме, якраз цяпер у яе дзённая дойка, і трэба быць дома, каб выгнаць нашу карову. Дый шпулю трэба з дому прыхапіць.
…У печы, як заўсёды, забелены панцак, які абрыдзеў да смерці. На мінулым тыдні маці прынесла ад цёткі Сцепаніды торбачку грэцкіх крупаў, але кашы з іх так ні разу і не зварыла. Сказала: на чорны дзень.
Панцак не лезе ў горла, таму наліваю ў конаўку цёплага яшчэ сырадою і п’ю, казелячы вокам на матчыну швейную машынку. Машынка дарэвалюцыйная, з аблупленымі нямецкімі літарамі «Singer». Потым поркаюся ў скрынцы, дзе маці захоўвае рознае швейнае прычындалле, выглядаю шпулю, на якой мала нітак, і, на хаду схапіўшы гамёлку хлеба, бягу да сябра.
Мішка часу не губляе: сядзіць на лаве пад яблыняй і выразае вялікімі нажніцамі прапелер з кансервавай бляшанкі. Тут жа, на лаве, ляжыць ручка ад сярпа з уторкнутым у яе алоўкам. Сястра Нюрка толькі вярнулася са школы і шморгае носам — відаць, ужо атрымала шчаўбана, бо надта ж любіць лезці ў братавы справы.
Сябар таргае падбароддзем, і я працягваю шпулю зпад нітак.
— Тое што трэба, — ухвальна кажа Мішка, а я наструньваю вуха: на дальнім канцы вёскі ўжо чутно каровіна рыканне і авечае бляяне.
— На вось, прывяжы да лёскі якую гладкую палачку, каб спрытней было торгаць.
Я тыцкаю пальцам у бок хаты: маўляў, няма калі, трэба выганяць карову, і Мішка махае рукой.
— Давай я прывяжу, — азываецца Нюрка; брат ускоквае на ногі, раз’юшана выдыхае: — Ты яшчэ тут? — і мы з Нюркай выбягаем са двара. Дзяўчынёха бяжыць да сваіх сябровак, што таўкуцца непадалёку, а я дахаты — выганяць Субоху.
Карова цягне вільготную мысу, чакаючы заўсёднага кавалка хлеба, але мне не да таго. Ліхаманкава скідаю з каровінай шыі ланцуг, цягну Субоху за рог. Маўляў, выходзь хутчэй, няма калі з табой важдацца. Карова незадаволена выходзіць на двор, але да весніц не ідзе: пачынае лізаць шурпатым языком уздзеты на парканіну гарлач.
— Пайшла ў поле, каб на цябе ліха! — гарлаю штомоцы. Словы гэтыя я часцяком чую ад маці, — пхаю карову пятой у сцягняк, і Субоха, каротка рыкнуўшы, ганарыстай хадою сунецца да весніц.
… Я прыспеў у самую пару: сябар ужо стаяў на ганку і рыхтаваўся апрабоўваць круцёлку.
Лопасці выразанага з бляшанкі прапелера нагадвалі пялёсткі зайцавай капусты: па краях былі шырокія і звужаліся да цэнтра. Пры гэтым край кожнай лопасці быў загнуты ўгору, рыхтых, як у магазінным прапелеры.
— Толькі ўважліва глядзі — куды паляціць, а то потым не знойдзем.
Мішка перавёў дых, тузануў лёску — прапелер крутнуўся, але нікуды не паляцеў.
— Заклініла. Трэба большую адтуліну зрабіць, — з гэтымі словамі сябар рынуў у хату і неўзабаве ізноўку з'явіўся на ганку, калупаючы прапелер кухонным нажом.
Я глядзеў на яго завіханні з усмешкай, пераканаўшыся, што круцёлка не тое што не даляціць да буслянкі, а наагул не зляціць са шпулі. Сябрук між тым ізноў прымацаваў прапелер, торгнуў лёску. І — вось дзіва! — круцёлка загула, размытай плямай мільганула ў паветры і захрасла ў кроне старой яблыні.
— Бачыў? — на Мішкаву чупрыну зваліўся ссечаны прапелерам лісток. — Дык гэта ж я толькі злёгку крутнуў, а калі б з усяе сілы?
Да ліпы шыбуем, не чуючы ўласных ног, сюд-туд пазіраючы на буслянку. Убачыўшы нас, бусел пачынае клекатаць, але нягучна, як бы з апаскаю.
— Хвалюецца, — мармыча Мішка, на хаду намотваючы лёску, — адчуў, што мы тут будзем нешта выпрабоўваць.
«Не даляціць, — думаю я, чарговы раз задзёршы голаў. — Надта высока».
Мішка таксама глядзіць на бусла, усхвалявана пераводзіць дых:
— Ну што, нататнік прыхапіў? Быў твой — стаў мооо… гукае сябар.
Я нават не заўважыў, як Мішка тузануў лёску. Убачыў толькі, як прапелер, шоргнуўшы па Мішкавых валасах, зашамацеў у кустах.
Сябар войкнуў, упаў на калені, прыціснуў далонь да левага вока. Між пальцаў прабілася, як мне падалося, не чырвоная, а чорная юха.
«Вока! Круцёлка выбіла Мішку вока!» — сэрца маё абліла халадзёнка, а ногі, наадварот, наліліся нечым гарачым.
— Міш… ты што-небудзь бачыш? — пытаюся сябра і ўпершыню ў жыцці не пазнаю ўласнага голасу: ён здаецца мне чужым і страшным.
Стоячы вокрач, сябар на момант прымае руку, глядзіць долу, і буйныя кроплі крыві раз за разам падаюць на пясок.
Мы бяжым на фельчарскі пункт, і я разпораз пытаюся ў сябра:
— Ну як, Міша, баліць?
Але сябар не адказвае, цісне далонь да вока і ледзь чутна стогне.
Да фельчарскага пункта дарога не блізкая. Месціцца ён на ўскраіне вёскі, на бальшаку, што вядзе ў Азярышча. Па дарозе да нас далучаецца цэлы гурт падшыванцаў.
— Мішка вока выбіў! — гучыць за спінай разам з плясканнем босых ног, і ў мяне ад гэтых воклічаў абрываецца сэрца.
Маладая фельчарка, якая працуе тут першы год, сустракае нас на парозе, спалохана сашчэплівае пальцы.
— Што з вокам?
Міша і сам не ведае. Мармыча штосьці, ужо не адным, а дзвюма далонямі прыкрываючы крывавую рану.
Падшыванцы пхаюць мяне ў спіну, я пнуся ўвайсці ў медпункт разам з Мішкам, ды фельчарка зачыняе дзверы перад самым носам.
— А дзе ён вока выбіў? — навыперадкі пытаецца малеча, я даю аднаму з іх лёгкага выспятка, іду ўздоўж сцяны, папераменку зазіраючы ў вокны, але яны шчыльна зацягнутыя белымі фіранкамі.
Абыйшоўшы медпункт — фарбаваны блакітнай фарбай фінскі дамок — разоў дваццаць, сядаю на парозе, і ў гэты момант дзверы адчыняюцца, і з іх вылятае ўсхваляваная фельчарка..
— Станьце на бальшаку, і як пойдзе якая машына — спыняйце. Трэба ў раённую бальніцу везці.
Доўга машыну чакаць не даводзіцца. Зза павароткі, уздымаючы страшэнную пылюку, выязджае малакавозка. Я стаю пасярод бальшака, махаю рукой, і машына, даўшы натужны сігнал, спыняецца.
— Што, Юрка, у раён сабраўся? — пытаецца вадзіла, наш сусед па вуліцы Пецька Ліхаманаў.
— Канапелька вока выбіў!
Вадзіла хацеў быў прыпаліць папяросіну, але так і застыў з запаленай сярнічкай.
— Як выбіў? Зусім?!
Я не паспеў адказаць, бо да машыны ўжо беглі фельчарка ў запэцканым крывёй халаце і Мішка з забінтаванай галавой. На белай асноведзі бінта ўпрыкмет разлівалася чырвоная пляма.
— Вы куды, у Азярышча? — яшчэ здаля крычыць фельчарка, і вадзіла спалохана адчыняе дзверцы.
— У Азярышча, куды ж яшчэ.
— Завязіце хворага ў бальніцу. Трэба швы накладаць.
Фельчарка яшчэ штосьці казала, але тут у канцы вуліцы гучна завохкалі, затупалі і з нетраў не аселай пылюкі выкулілася Мішкава маці. Валюхаста хітаючыся ў бокі, яна бегла ў атачэнні малечы па бальшаку і роспачна галасіла:
— А сыночак жа ж ты мой, а што ж ты з сабою нарабііў?!
У мяне ад таго ляманту варушацца валасы на галаве. Усе глядзяць у канец вуліцы, а я крадком, незаўважна, сігаю ў кусты, што густым жываплотам буяюць ля дарогі.
Калі трэба прыхавацца ад маці, я лезу на гару і кладуся там у зацішку, за комінам, паклаўшы пад голаў аблезлы бацькавы кажух. Маці, калі мяне шукае, звычайна адчыняе паддашкавыя дзверцы, аглядае гарышча, але за комін ніколі не зазірае.
Бацькі ў мяне няма. Дакладней, ён ёсць, але з намі не жыве. Я яшчэ ў школу не хадзіў, як бацька выправіўся на цаліну. Збіраўся праз два месяцы вярнуцца, але так і не прыехаў. Маці кажа — зблытаўся там з нейкай сучкай. А ў Мішкі Канапелькі бацька патануў залетась, разам з мужам цёткі Сцепаніды. Рыбу з лодкі лавілі, а тая ўзяла ды перакулілася…
«Няўжо й сапраўды выбіла вока?» — віруе ў галаве неадчэпная думка, і я, паправіўшы кажух, тулюся патыліцай да цёплага коміна.
«А можа, і нічога страшнага? Кажуць, як вока выб’еш, дык яно адразу выцякае. А ў Мішкі ж нічога не выцекла. Толькі кроў тачылася», — супакойваю сам сябе і тужліва, са стогнам, уздыхаю.
І тут жа ўяўляю, як Элеанора Захараўна, даведаўшыся пра сённяшняе здарэнне, плясне тоўстымі рукамі і голасна заенчыць: «Ужас!.. Это просто ужас!»
У школе гэтую гаваруху ніхто не любіць. Мінулай зімы да нас у хату завітвала, на нейкія выбары запрашала. Пераступіла парог, агледзелася, спытала, дзе я ўрокі раблю. Я й паказаў на кухонны стол. Дык падвяла зекры і разоў пяць выдыхнула свой «ужас». Маці яе таксама незалюбіла. Казала цётцы Сцепанідзе: фарсіць у мутонавым футры, а іх, калгасніц, у ватоўках і пахаваюць.
Заўтра ў школе, пасля заняткаў, лінейка. Элеанора Захараўна стане гарлаць пра тое, што перад намі, вучнямі, адчынены ўсе дарогі. Потым «гарадскія» паедуць у свой гарадок, і там ім зладзяць «салодкі стол». Будуць есці торт з хатнімі піражкамі ды запіваць ліманадам…
На гары задуха, а тут яшчэ патыліца добратакі ўгрэлася, і я адсоўваюся ад коміна.
«Цікава, а ці даляцела б круцёлка да буслянкі?» — думаю я, закінуўшы рукі за ўгрэтую патыліцу. Пайсці да ліпы, знайсці «верталёт» ды шмаргануць за лёску. Але ж можна і без вачэй застацца. Цяпер толькі мне стала зразумела, чаму ў магазіннага прапелера, які пускае Лёшка Гнядых, лопасці абхоплены абадком. Гэта каб вочы не параніць.
Згадваю, што дзесьці на гарышчы валяюцца бацькавы камбайнерскія акуляры з трэснутым шклом. Парываюся зараз жа іх адшукаць, але тут жа асуджана кладуся на кажух. Ну добра, вочы закрыеш, а як па лобе лясне ці нос адсячэ? Я спалохана мацаю нос і, пераканаўшыся, што ён на месцы, пераводжу дых і зморана пазяхаю.
…Мяне абудзілі галасы знадворку.
— Во… толькі што Пецька Ліхаманаў з Азярышча прывёз. Брыво да косткі парэзаў, швы наклалі.
Я пазнаю па голасе Канапельчыху — Мішкаву маці — і, закінуўшы рукі за патыліцу, шчасна пасміхаюся. Вока ў сябрука цэлае, а гэта галоўнае.
— Нюрка кажа, нейкі верталёт рабілі, а потым пускалі каля ліпы…
— А я думаю — чаго гэта ён хаваецца цэлы дзень, — гэта ўжо азываецца мая маці. — Во я яму зараз усыплю!
Здалёк чуваць каровіна рыканне, і Канапельчыха са сполахам у голасе выдыхае:
— Авой-авой, статак гоняць! Нешта рана сёння. Пайду пераймаць сваю карміцельку.
На падворку бразгае вядро ў калодзежы — маці чэрпае ваду для каровы.
— Юрка, ты дзе?! Зноў на гары хаваешся? Злазь зараз жа! — задыхана гукае маці, бразгае вядром і йдзе ў хату — узяць акраец хлеба: Субоха не зойдзе ў хлеў, пакуль ёй не дасі пачастунку.
І вось ужо рагуля рыкае ля весніц, і маці здушана гукае з хаты:
— Бягу ўжо, бягу!
Ад цяжкой каровінай хады гарышча злёгку здрыгваецца, і да кіславатага паху аўчыны далучаецца саладкаваты пах сырадою. Карова доўга і прагавіта п’е ваду, зморана аддзімаецца, нарэшце, бразгае вядром, засоплена рыкае.
— Ну, ідзі ўжо, ідзі, — падганяе маці Субоху, і тая па старой звычцы грукае капытам аб парог хлява.
— Вядро! — уголас шапчу, прыўзняўшыся на локці. Праз імгненне ўжо паўзу вокрач да паддашкавых дзверцаў, асцярожка, каб не пачула маці, злажу па драбінах, хапаю вядро, з якіх піла карова, і падаюся са двара.
Матчын вокліч даганяе мяне ўжо за весніцамі:
— Юрка… ашалеў? Куды ты пабег з вядром?
Вестка пра тое, што сябар параніў брыво, а не вока, зрабіла цела лёгкім, амаль бязважкім. Я то іду, то бягу подскакам, і адна думка не дае спакою: «Ці ляжыць пад ліпай круцёлка?» Удзень там таўчэцца малеча — хтосьці мог і падабраць.
Цацка ляжыць там, дзе яе кінулі: на лапіку жоўтага пяску. Прапелер таксама доўга шукаць не даводзіцца. Ён вісіць непадалёк, на кусце вербалозу.
Дзяржальна старога сярпа пазначана брунатнай плямай крыві.
Я задзіраю голаў. Бусел стаіць на краі гнязда і глядзіць на мяне, ледзь чутна шчоўкаючы дзюбай.
— Зараз, боцька, да цябе верталёт прыляціць! — крычу буслу, і той пачынае клекатаць усё гучней і гучней.
Насоўваю на голаў вядро, сцепанаюся ад рэшткаў халоднай вады, што патрапілі за каршэнь. Тузануўшы лёску, ліхаманкава скідваю вядро з галавы. Круцёлка з ціхім гудам ляціць угару, на кароткае імгненне завісае ў паветры — якраз насупраць гнязда, — і бусел, раскрыўшы дзюбу, уражана адводзіць назад галаву. Круцёлка ляціць долу, з гучным шоргатам занураецца ў кусты.
Мне падалося, што таргануў лёску не на поўную сілу, таму другім разам насоўваю вядро, прысядаю, тузаю як мае быць, але тут надараецца неспадзяванка: дужка вядра чапляецца за падбароддзе, і, пакуль я вызваляю галаву, круцёлка бясследна расстае ў вечаровым небе. Я наструньваю слых — мусіць жа яна шорхнуць у траве ці кустах, — і слых мой цвеліць далёкая зязюля.
Іду дахаты, прыстасоўваючы разгоністы крок да мернага рыпання вядра. Круцёлку я так і не знайшоў. Дый як знойдзеш, калі сонца ўжо села, і бляшанка, зашыўшыся кудысьці ў траву, ужо не блішчыць і нябачная для вока. Але нічога. Заўтра знайду. А не, дык выражу новую.
Ля Мішкавай хаты сцішваю хаду і выцягваю шыю, выглядаючы сябра. Аднак замест забінтаванай Мішкавай галавы зза агароджы вытыркаецца павязаная выцвілай хусцінкай рухавая Нюрчына галоўка.
— Нюр… — сцішана гукаю, матлянуўшы ў паветры пустым вядром, і Нюрка спрытна выбягае з весніц.
— Маці дома?
— Дома… карову доіць, — адказвае Нюрка, свідруючы мяне дапытлівымі вачанятамі.
— А як братан? Вочы цэлыя?
— Цэлыя… толькі брыво рассек. Паслязаўтра да фельчаркі пойдзе, на перавязку.
Я дастаю з кішэні нататнік. Шкада, вядома, яго аддаваць, ды што зробіш…
— На во… перадай Мішку.
— А сам чаму не аддасі? — Нюрка прыкладае нататнік папераменку то да адной, то да другой шчакі.
— Чаму-чаму… таму… што за Зацэпы водзіць мама два прычэпы, — адказваю з усмешкай, і Нюрка, чмыхнуўшы носам, бяжыць, смешна раскідваючы ўбокі галянастыя ногі.
— Скажы Мішку: даляцела! — крычу наўздагон дзяўчынёсе.
У гэты міг па асветленай згасальным сонцам Нюрчынай спіне мільгануў імклівы цень і нізка над зямлёю, несучы штосьці важкае ў дзюбе, праляцеў бусел. Дакладней, бусліха, бо ногі ў птушкі былі такія ж, як у Нюркі — галянастыя, і гэтак жа смешна раскінутыя ўбакі. Бусліха, стомлена махнуўшы крыламі, падляцела да гнязда,і бусел, як ніколі дагэтуль гучна, закінуўшы ўгору галаву, заклекатаў, распавядаючы сяброўцы пра блішчастую круцёлку, што кагадзе праляцела над іхным котлішчам.
