5 сутак у катоўні тэрарыстычнай арганізацыі «Данецкая народная рэспубліка» правёў член акруговай выбарчай камісіі Данііл, 30-гадовы жыхар Данецка (з-за існуючай небяспекі для яго жыцця мы не называем прозвішча і не публікуем яго фота). Ён распавёў «Обозревателю» пра тое, хто кіруе дзеяннямі тэрарыстаў, як выкрадальнікі ўздзейнічаюць на закладнікаў, і чаму, знаходзячыся ў палоне, ён спрабаваў скончыць жыццё самагубствам.
Даніілу 30 гадоў, ён былы прыватны прадпрымальнік. З-за самаабвешчанай «ДНР» страціў маёмасць, даходы і здароўе. З пераломам скроневай косткі, ударам нырак, разрывам барабаннай перапонкі і іншымі наступствамі палону, цяпер праходзіць лячэнне ў адной са сталічных клінік.
Тэрарысты захапілі Данііла і яшчэ двух членаў камісіі, у якой ён працаваў, напярэдадні выбараў прэзідэнта. Далейшыя пяць сутак палонныя правялі ў склепе будынка СБУ Данецкай вобласці, яки знаходзіцца пад кантролем самаабвешчанага намесніка камандуючага фэйкавай «Данецкай народнай рэспублікай» Сяргея Здрылюка па мянушцы «Абвер». Перамовы аб вызваленні членаў выбарчай камісіі вялі прадстаўнікі ААН.
З былым закладнікам гутарым у бальнічным калідоры. На шыі ў Данііла странгуляцыйная разора, запясці перабінтаваныя пасля парэзаў, на нагах і твары сінякі. Не чуе на адно вуха цалкам.
— Як вас выкралі?
Спынілі на вуліцы даішнікі за дробязнае парушэнне і выклікалі даэнэраўцаў. Узброеныя аўтаматамі баевікі абшукалі машыну, знайшлі ўкраінскі сцяг і сказалі, што мы арыштаваныя. Прывезлі ў Данецкую СБУ, забралі ўсё. У мяне было 350 грыўняў, картка, тры тэлефоны, рэчы, красоўкі.
Пасля першага допыту да мяне прыйшоў днявальны, а ў мяне ззаду былі рукі звязаныя, ён мне даў папіць і стаў мацаць па кішэнях.
Людзі там розныя. Ёсць ідэйныя. Ёсць і такія, хто верыць у справядлівасць. Але больш такіх, што тупа зарабляюць. Такія кажуць: «Дай сумленных прадпрымальнікаў, у якіх ёсць заказы з Кіева, Перапішы на мяне кватэру, машыну», - вось што іх цікавіць.
Выбівалі паказанні людзі, якім гэта падабалася. Некаторыя спачувалі: «Мне лягчэй прыстрэліць чалавека, чым здзекавацца». Некаторыя задавальненне атрымлівалі, білі і паўтаралі: «Ты мяне баішся? Жыць хочаш?»
— Пра што пыталіся на допыце?
Дапытвалі людзі, якія асболютно не разумеюць, што такое выбары ва Украіне, што такое «каруселі». НЕ разумеюць нашых рэалій. Пыталіся, як я трапіў на выбары. Якія арганізацыі ладзяць фальсіфікацыі. Калі я адказаў «Партыя рэгіёнаў», думаў, што атрымаю па печані. Але для іх што Партыя рэгіёнаў, што «Свабода» — без розніцы. Акрамя «Правага сектара» нічога не ведаюць.
Наконт «Правага сектара» там рэальная параноя, патрабавалі, каб здаваў ім «правасекаў», удзельнікаў Еўрамайдану, іншых ўдзельнікаў выбарчага працэсу. Пыталіся, з кім я сябрую і ці быў на Майдане.
Прапаноўвалі выманіць кіраўніка АВК, каб яны маглі яго выкрасці. Білі мяне чым папала па ўсім целе. На спіне доўга быў адбітак ад бота.
— Як праходзілі вашы дні ў палоне?
У цемры. З завязанымі вачыма. У падвале. Адзін, на бетоннай падлозе, дзе ляжаў кавалачак поролону са скрынак ад драбавікоў. 55 см на 70 см — такога памеру быў мой «ложак». Там памераў локцем, а пасля дома ўдакладніў.
1,5 сутак мяне трымалі са звязанымі ззаду рукамі. Апухлі плечы і рукі. Рукі развязвалі, калі кармілі, вадзілі ў туалет і на працу. Калі адзін раз пакінулі з развязанымірукамі, пайшоў на суіцыд.
Моцна ацякалі, нылі плечы, таму ляжаць у склепе на халоднай падлозе было нават прыемна.
Потым — выводзілі на працу ў двор. Разбіраць высакавольтныя кабелі — там шпулькі стаялі (смяецца), чым яшчэ могуць дээнэраўцы займацца, акрамя як кабелі на медзь разбіраць? Пясок яшчэ грузілі …
Праца таксама чаргавалася са збіццём. У гэты час працягвалася вярбоўка. Казалі, што на іх бок пераходзяць пасля допытаў многія. Але верыць гэтаму нельга, хлусяць там павальна.
— Праўда, што на праваслаўі там усё памяшаныя?
Катаванні і здзекі ў іх з праваслаўем нармальна спалучаюцца. У двары СБУ ёсць капліца. І святар туды прыходзіў праваслаўны. Калі я павесіўся, яны мяне сталі лаяць за грэх. Пры гэтым адзін кат сказаў, што ходзіць у капліцу СБУ рэгулярна. Я яго спытаў: «Як так — у ста чалавек адабраў жыцці і можна адмаліць, а мне за тое, што адно жыццё забраў (у сябе), Бог не даруе?» Ён сказаў: «Ну, вось так атрымліваецца».
— Вы бачылі іншых палонных?
Калі мяне выводзілі з адзіночкі, яны завялі туды паляка. Гэта быў рыма-каталіцкі святар. Яго ўсяго абматалі скотчам, і нават заходзіць да яго потым не хацелі, таму, магчыма, чалавек і ў туалет быў вымушана ходзіць пад сябе … абвясцілі яго сектантам. Ён кажа ім: «Я каталік», а яны: «Так, быў тут у нас адзін, як ты — саентолаг». Ім што каталік, што саентолаг … Біблію ў руках, думаю, не трымалі.
Яшчэ сярод затрыманых быў журналіст са львоўскай прапіскай.
Яны ходзяць па камерах і робяць пераклічку, а я слухаю і лічу. Так даведаўся, што на момант майго выкрадання ў склепе СБУ было 23 чалавекі, а калі мы з калегамі сыходзілі — 30.
— Чаму вы спрабавалі забіць сябе?
Перад суіцыдам білі асабліва як след. Думаў, заб'юць да смерці. Пагражалі, што выражуць сям'ю. Патрабавалі, каб здаваў ім тых, каго я ведаю. «Прыдумай, як выклiкаць, і да цябе будзе іншае стаўленне». Выманьваць людзей я не мог.
Далі 2 гадзіны падумаць і выспацца, потым абяцалі катаванні. Так і сказалі — катаванні. Я знайшоў у кішэні ключ ад кватэры, стаў тачыць яго аб бетонную падлогу. Паспрабаваў вены перарэзаць. Піліць давялося — гэта непрыемна … Мала што атрымалася, кроў не пайшла. Таму я зняў шнуркі з красовак і зрабіў пятлю (пасля мяне ўжо ва ўсіх шнуркі забралі)… Ачуняў ужо ў іншай камеры. Спачатку наогул мала што разумеў і чуў дрэнна. Здавалася, што людзі моўчкі ходзяць вакол мяне і робяць незразумелыя дзеянні. Язык пракусіць, калі вешаўся, мне доўга не маглі расціснуць сківіцу. Прыводзілі да жыцця іх жа лекары — таксама сепаратысты. І жанчыны сярод іх былі, адна — здаецца, цяжарная.
Калі ратавалі — кінулі на падлогу і доўга палівалі вадой. Распавялі, што знайшоў мяне днявальны. Нармальны пацан, 18 гадоў. Ён сказаў: «Не паверыш, я нікога пальцам не крануў».
Пасля павешання пачаліся эпілептычныя прыпадкі, але тое, што я пайшоў на суіцыд, цалкам магчыма, выратавала жыццё.
-- Ці шмат у будынку СБУ расейцаў і якая іх роля?
Пра колькасць цяжка меркаваць, але там даволі шмат расейцаў, былі і каўказцы. А запраўляюць усім ГРУ-шнікі (ГРУ — Галоўнае выведвальнае кіраванне — орган знешняй разведкі Мінабароны РФ. — Аўт.). Па ўрыўках фраз зразумеў, што многія з іх былі ў Крыме.
Для далейшых патрэб расійскіх афіцэраў з масы мясцовых «апалчэнцаў» будзе ўзяты адзін баец. Данецкія прыхільнікі «ДНР» у СБУ праходзяць як бы атэстацыю, а мы — матэрыял для вучобы. Астатнія данецкія дээнэраўцы — гэта ўсё «груз 200» (гарматнае мяса. — Аўт.).
Штрафнікі ёсць і з ліку «апалчэнцаў» — хто-небудзь з іх трапіў у камеру з тое, што нажэрся, хтосьці — буяніў. З адным размаўляў — ён сказаў, што ён з каменданцкай роты і нападпітку ў кагосьці машыну забраў. За гэта яго таксама, як мяне, адправілі пясок грузіць. Такія людзі там — расходны матэрыял.
— Ці можаце назваць мянушкі, імёны?
Керч Уладзімір Іванавіч — іх галоўны. Яго нельга назваць жорсткім, асоба цікавая. Адзіны, хто ўсё кантраляваў, аж да таго, што … Дапускаю, што ўсе «абверы» і «стралкі» нічога не вырашаюць. Зрабіў выснову, што ў яго гадоў 20 вайны за спіной.
Тыя, што білі, былі ў масках, ды і ў мяне часцей за ўсё падчас допытаў вочы былі завязаныя. Ідэнтыфікаваў іх па звычках і галасы былі пачутыя. Яны вялі сваё «расследаванне», а я — сваё.
Самым злым быў Святы. Хлопец гадоў 20—22, з маскоўскім акцэнтам — яго называлі сынам Керча, не ведаю, ці так гэта. Ён як злое дзіця, якому ўсё можна. Калі нас везлі яшчэ ў СБУ, прагучала фраза: «Толькі б не да Свята, я пасля яго не магу працаваць з людзьмі». Але я так зразумеў, што я да яго і трапіў. Вось ад гэтага Свята і атрымліваў у галаву.
Свят мне адразу сказаў: «Я з Расіі, з крамлёўскага вучылішча» (Маскоўскае вышэйшае ваеннае каманднае вучылішча. - Аўт.).
Адзін аднаго яны называюць па мянушках. Быў там Паляўнічы, Поўдзень, Чэрап (па-мойму, яго клічуць Юра).
А нас яны называлі палітычнымі.
Хачу адзначыць, што на АДА (у будынку захопленай тэрарыстамі аблдзяржадміністрацыі. - Аўт.) і ў СБУ зусім розныя групы. Там, дзе я быў, там група «абвера».
— Якія катаванні да вас яшчэ ўжывалі і што стала самым страшным?
У адну з начэй паднялі, паставілі да сценкі і моўчкі сталі біць электрашокерам. Пасля суіцыда звязаныя рукі ўжо ў некалькіх месцах, і яшчэ перевязалі ногі, у такім выглядзе пакінулі на 8 гадзін. Але гэта ўсё не так важна, у параўнанні з тым, што пакуль там быў, моцна за родных перажываў. Яшчэ быў момант: чалавека збівалі на маіх вачах і казалі, што яго жыццё залежыць ад мяне. Было страшна, што могуць пацярпець людзі, якіх я ведаю. Абяцалі мяне прыстрэліць, пакалечыць, адправіць гадоў на дзесяць у расійскую турму.
Хоць хлусяць там бязбожна. Адзін сказаў: «Мяне 9 чалавек збівалі, але я не павесіўся», а на наступны дзень сапраўды такую ж гісторыю аб 9 чалавеках ужо іншы выкладае. І ў кожнага з мясцовых — ці цяжарная дзяўчына загінула ад рук майданаўчаў, ці родны брат згарэў. Хто кажа, што ў Адэсе, а ў каго — «у Кіеве згарэў брат-беркуцяня». Верыць ім нельга — ні тады, калі пагражаюць «расстраляем», ні калі кажуць «адпусцім». Цяпер, калі расейскую мову, з «аканнем», чую — уключаецца абарона: успрымаю як тупую хлусню.
— Як вы вырваліся?
Спачатку яны ледзь не захапілі работнікаў місіі ААН, якія пайшлі да іх на перамовы. Потым даказвалі, што такіх людзей, як я і мае калегі, у СБУ няма. Потым Керч нас выклікаў і патлумачыў, што правялі праверку і нас адпускаюць. Калі выходзілі, я так знахабіўся, што кажу: «Дайце мне даведку аб вызваленні», і ён выпісалі нейкую паперку.
Выйшлі мы з данецкай міліцыяй. Там было некалькі чалавек у цывільным. Нас вывелі за перыметр, пасадзілі ў міліцэйскія машыны і прывезлі ў гарадское УМВД. Завялі ў кабінет начальніка Юрыя Сяднёва. І сказалі: «Падзякуйце чалавеку, гэта ён вас выцягнуў», — гэта пра начальніка міліцыі горада Данецка.
— Відаць, данецкія мянты ведаюць тых, хто выкрадае і катуе?
Пакуль я ў СБУ знаходзіўся, часта ўзнікала адчуванне, што побач знаходзяцца мясцовыя эсбэушнікі. Называлі яны сябе аператыўнікамі. І іх там нямала. А данецкая міліцыя … яны туды ўваходзяць. Яны кантактуюць. Як пасля перамогі Майдану ў Кіеве Самаабарона хадзіла разам з міліцыяй, так і там — але толькі міліцыя з «ДНР». Яны многія рэчы капіююць з Майдану.
— Якіх памылак лепш не дапускаць у палоне?
Я скупы на эмоцыі. Думаю, гэта выратавала жыццё мне, а можа і астатним — праз каго спрабавалі паўплываць на мяне. Чалавека, які быў са мной у камісіі, прымусілі назваць ім пін-код карткі, пагражаючы, што заб'юць мяне. А некаторых там ламаюць. Адзін затрыманы сказаў, што можа ім дапамагчы — расказаць, дзе стаяць ваенныя часці і перадаць туды атруту … Пра яго мне казалі: «Вось ён малайчына, ідзе на супрацоўніцтва».
Дарэчы, цыгарэты там таксама сродак уздзеяння. Таму я кінуў. Пасля суіцыду прапанавалі папаліць, я адказаў: «Не, паліць — шкодна для здароўя».
