Фармальна Савецкага Саюза даўным-даўно няма. У рэальнасці яго гісторыя сканчаецца толькі цяпер, у дзясятыя гады XXI стагоддзя.
Напрыклад, у адносінах Расіі з Украінай менавіта сёння адбываецца тое, што называюць момантам ісціны.
Толькі ў гэтым годзе адкрылася, што развод двух былых галоўных саюзных рэспублік пойдзе па югаслаўскім сцэнары. Таму самаму, аб шчаслівым пазбяганні якога з заўчаснай радасцю казалі ў 90-я гады.
Але ці далёка да разводу з трэцяй былой галоўнай рэспублікай?
Калі скарыстацца мовай новай афіцыйнай ідэалогіі, то Беларусь - самая вялікая частка «русского міра», што атачае Расію. Пасля Наваросіі, якая апынулася хімерай. Аднак зліццё з Беларуссю хімерычным быццам бы не выглядае.
Расейскамоўныя тут у пераважнай большасці, асабліва ў гарадах. Больш за тры чвэрці вернікаў — прыхаджане РПЦ. І толькі днямі адсвяткавалі 20-годдзе рэжыму Аляксандра Лукашэнкі, што якраз і паўстаў пад лозунгамі вяртання ў СССР.
Лукашэнка 1990-я апярэдзіў ледзь не ўсе запаветныя ідэі расійскіх 2010-х.
У эканоміцы, у палітычным кіраванні і ў ідэалогіі ён скрышыў усё, што спрабаваў насадзіць першы постсавецкі беларускі рэжым, які здолеў пратрымацца менш за тры гады. Усе буйныя прадпрыемствы — у дзяржсектары. Астатнія — пад чыноўным наглядам. Сэрца кіруючага саслоўя — ахраніцелі, а форма праўлення - аўтакратыя.
На месца нацыянальнай атрыбутыкі вярнуліся старыя савецкія сімвалы, у тым ліку і сцяг Беларускай ССР. З кампаніяй «беларусізацыі» дзяржаўнага ўжытку, адукацыйнай сістэмы і побыту, распачатай у пачатку 90-х, скончылі жалезнай рукой.
А інтэграцыя з Расеяй як бы адбылася яшчэ ў мінулым стагоддзі. У снежні 1999-га адным з апошніх прэзідэнцкіх рашэнняў Барыса Ельцына стала падпісанне дамовы аб стварэнні саюзнай дзяржавы Расіі і Беларусі (СРБ).
Па ўсіх прыкметах пытанне аб вяртанні Беларусі пад крыло Масквы было цалкам вырашана. Але прыкметы падманулі.
СРБ стала прыкрыццём для запампоўвання ў беларускую эканоміку аднаго, калі не двух дзясяткаў мільярдаў расійскіх нафтадаляраў штогод. Сённяшняя беларуская эканоміка амаль гэтак жа дрэнна падрыхтаваная да жыцця без нафтавай рэнты, як і расійская.
Але, нягледзячы на каласальную матэрыяльную залежнасць, Лукашэнка ў адрозненне ад Януковіча не здаў Маскве камандныя вышыні ні ў сілавых структурах, ні нават у гаспадарчай сістэме.
І ў Мытным саюзе, і ў наваўтвораным Еўразійскім эканамічным Беларусь рэалізуе свае інтарэсы, спрэс ігнаруючы расійскія.
А няўхільнае збліжэнне спосабаў праўлення ў абедзвюх дзяржавах ужо сапраўды не магло стаць фактарам інтэграцыі.
Чым больш расійскі палітычны рэжым быў падобны да беларускага, тым раўнівей мінскі кіраўнік ставіўся да сваіх прэрагатываў.
Нягледзячы на ўсе ціск, Лукашэнка адмовіўся прызнаць Абхазію і Паўднёвую Асецію, а ў апошнія месяцы шматкроць асуджаў ідэю аддзялення або федэралізацыі Усходняй Украіны, хоць новы рэжым у Кіеве відавочна не выклікае ў яго сімпатый. Але
сама логіка аўтакратыі патроху зрабіла яго упартым абаронцам беларускага суверэнітэту і тэрытарыяльнай цэласнасці.
Гістарычная іронія ў тым і ёсць, што для будаўніцтва беларускай нацыянальнай дзяржавы ніхто не зрабіў больш, чым чалавек, які 20 гадоў таму быў абраны народам для таго, каб вярнуць беларусаў у Савецкі Саюз.
Чым мацней думка аб вяртанні ў СССР авалодвае Крамлём, тым больш выразна відаць, што менскі рэжым ужо ніякім чынам туды не збіраецца.
Але гэта сёння. А заўтра ці паслязаўтра гэты рэжым, як і усякую аўтакратыю, чакае крызіс улады.
Момант, калі знешні ціск можа зрабіцца велізарным, а ва ўнутраных справах вырашальнай сілай будуць масы, мабыць, і стане тым самым момантам ісціны ў беларуска-расійскіх адносінах.
Што пераможа, жаданне развесціся або гатоўнасць зліцца?
Беларускі народ цяпер «безмолвствует». Звесткі, якія з году ў год публікуюцца Апытальныя службай НІСЭПД, могуць служыць толькі намёкам на тое, у які бок рухаюцца перавагі беларусаў. Але і гэта нямала.
Першае, на што варта звярнуць увагу, - гэта поўнае перамога, здабытая за апошнія два дзесяцігоддзі расейскай мовай. З 1995-га і да сённяшняга дня доля тых, хто карыстаецца ў паўсядзённых зносінах расейскай вырасла з 37 да 62%, беларускай - засталася на ўзроўні 6%, а так званай трасянкай, - упала з 50 да 20%.
Але выбар на карысць расейскай мовы не раўнасільны росту жадання далучыцца да Расеі.
Гэты феномен заўважылі ўжо даўно, калі выявілася, што змагары за незалежнасць Ірландыі аддаюць перавагу мець зносіны адзін з адным зусім не па-ірландску, а на мове каланізатараў - па-англійску.
Што ж да Беларусі, дык трыўмфальнае шэсце расейскай мовы суправаджалася няўхільным скарачэннем колькасці жадаючых аднаўлення СССР (пачынаючы з 2000-га яны ў меншасці, а летам 2014-га такіх засталося 22%) і ростам долі тых, хто галасаваў бы супраць, калі б надарыўся рэферэндум аб аб'яднанні з Расіяй (прыхільнікі такога аб'яднання перасталі быць большасцю ў 2009-м, а гэтым летам іх колькасць знізілася да 25% пры 55% тых, хто гэта зліццё б не падтрымаў).
З іншага боку, большасць беларусаў вхваляюць сяброўства сваёй краіны ў Еўразійскім эканамічным саюзе (50% супраць 30%) і непрыязна ставяцца да новага ўкраінскага рэжыму, адлюстроўваючы карціну, намаляваную расійскім, ды і мясцовым ТБ. Амаль палова апытаных у чэрвені (46%) лічылі, што Расія аказвае станоўчае ўздзеянне на Украіну, і толькі 31% - што адмоўнае.
Зрэшты, для 66% беларусаў перспектыва таго, што «Расія можа далучыць усю тэрыторыю Беларусі або яе частку», выглядае неверагоднай або малаверагоднай, а вельмі верагоднай ці нават непазбежнай - для 31%. Пры гэтым 14% апытаных выказалі гатоўнасць у выпадку чаго выступіць са зброяй у руках на абарону тэрытарыяльнай цэласнасці сваёй краіны, а 17% паведамілі, што, наадварот, «ухваляць гэтыя змены».
Пры ўсёй умоўнасці адказаў на абстрактныя пакуль што пытанні відаць, што беларуская нацыянальна-дзяржаўная самасвядомасць, вельмі слабая ў 90-я гады, зрабіла за 20 гадоў вялікія поспехі, нават і пад чырвона-зялёным сцягам БССР.
Хоць яно і моцна адстае ад украінскай, але рухаецца прыкладна ў той самы бок, прайшоўшы прыкладна паўдарогі. Лукашэнка выканаў тую частку работы па нацыянальным будаўніцтве, якую здольны зрабіць аўтакрат. Адносна далейшага трэба будзе сказаць слова ўжо беларускаму грамадству.
Нават і сёння Беларусь не выглядае такім ужо зручным і падатлівым аб'ектам для зліцця. У будучыні яна, мабыць, стане яшчэ менш прыдатнай для гэтага, а развод - больш верагодным.
Не трэба думаць, быццам 29 мая 2014-га, калі Аляксандр Лукашэнка падпісаў дамову аб Еўразійскім эконамсаюзе, стала момантам ісціны ў расійска-беларускіх адносінах. Гэты момант наперадзе.
У прынцыпе сцэнар разводу можа быць куды менш радыкальным, чым сцэнар растання з Украінай, а галоўнае — мірным. Але толькі калі Масква хоць чаму-небудзь навучыцца на ўкраінскім досведзе.
