Я шпацыраваў з плэерам у вушах, калі ўлупіў дождж, нават не дождж, а сапраўдная трапічная залева, якая бывае толькі ў Мінску ў ліпені.
Я дабег да аўтобуснага прыпынку, схаваўся пад стрэшкай. Тут сядзела бабуля, сядзела так, быццам выйшла з хаты на прызбу палапатаць з сяброўкамі і толькі тут прыгадала, што яны ўсе памерлі.
Яна ветліва ўсміхнулася мне, але я не адказаў на ўсмешку. У нашым горадзе не прынята ўсміхацца незнаёмым бабулям. Гадоў 65, апранутая ў кітайскі велюравы халат. У вушах — залатыя завушніцы, на шыі — перлы, незразумела, сапраўдныя ці не.
Побач з намі машына грукнула аб штучную няроўнасць, ад удару ў яе расчыніўся багажнік, з яго выкаціўся нейкі фанерны ліст. З прыпынку насупраць скочыў мужчына, выбег пад гэты дождж, стаў пасярод дарогі і пачаў крычаць, спрабуючы звярнуць увагу небаракі-кіроўцы. Той прыпыніўся, падабраў фанеру, кіўнуў мужчыне ў падзяку.
— Бачыш, ёсць яшчэ добрыя людзі, — звярнулася да мяне бабуля. — Не ўсе мы сапсаваліся праз дабрабыт.
— Дабрабыт? — не зразумеў яе я.
— Так, праз дабрабыт! Жывём надта добра! Вось Украіну пашчыпалі, хай бы і нас пашчыпалі!
Я падумаў, што бабуля, можа, трохі не ў сабе.
— Вы хочаце, каб у нас пачалася вайна?
— А хіба ж там вайна? — гаварыла яна па-руску, але ў мове праміргвалі смачныя беларускія слоўцы. — Вайна ў 42-м была, сынок. А ўкраінцаў проста пашчыпалі, каб памяталі пра тое, як бывае дрэнна.
— І, бачачы маё здзіўленне, скончыла думку: — Людзі добрымі робяцца, калі ім цяжка. Нам — не цяжка. Таму глядзім адно на аднаго ваўкамі.
Я прысеў ля яе.
— Я раней камяні збірала, — працягнула бабуля. — Калгасы добра за гэта плацяць: ідзеш побач з машынай і кідаеш у кузаў. Яшчэ дзесяць гадоў таму камяні збірала. Але цяпер надта старая для такой працы. Сын узяў крэдыт на кватэру, а сам доктарам робіць. Дык я яму дапамагаю. У нас у 1992-м «Волгу» адабралі, бо мы пазыку дзяржбанку не здолелі аддаць. Дык і з той кватэрай так — могуць адабраць, ён не паспявае плаціць. Доўг утварыўся.
Тут я напружыўся, бо мне падалося, што яна папросіць грошай. Але, як заўсёды, я ўсё не так зразумеў.
— Я бутэлькі збіраю. Тут вельмі добрае месца, — яна кіўнула ў бок ракі, схаванай ад нас ялінамі. — Шмат хто з моладзі ходзіць вось як ты, з заплечнічкамі. А ў іх — піва. Сядуць, хуценька вып’юць, пакуль міліцыя не бачыць, а я да іх падыходжу, кажу, дайце бутэлькі старой. І яны даюць.
Бабуля пасвяціла мяне ў дэталі яе бізнесу.
— Раней было прасцей. Пункт збору шклатары блізка. Сабраў, прынёс, здаў. Але яны пазачынялі ўсе пункты збору ў цэнтры. І гэта правільна, я іх разумею. Сядзіць які-небудзь чыноўнік, глядзіць у акно, а там бабуля з торбай шкла шпацыруе. Хіба гэта прыгожа? Дык пазакрывалі.
Яна яшчэ раз дадала:
— Гэта правільна, я іх разумею! Турыст пабачыць мяне, што падумае? Пра краіну і ваабшчэ?
Я нават устаў, каб слухаць яе болей уважліва.
— І куды несяце? — запытаўся.
— Толькі два пункты засталіся. На Ванеева і на Надзеждзінскай. Але там бяруць на бой. Па 300 руб. за бутэльку.
Дык ты сам падлічы: я магу ўвалачы максімум 20 бутэлек. Атрымліваю за гэта 6 тыс. рублёў.
А за квіток на аўтобус трэба заплаціць 3700. Туды з’езджу, сюды пешшу іду, каб хоць нешта на ежу засталося.
— Хіба да вас кантралёры дакалупваюцца?
— Яшчэ як! Аднаго разу штурханулі, усю тару пабілі! Вось такія, як ты, па ўзросце! Правілы, кажуць, для усіх. Ну, так і ёсць, я што, спрачаюся! Таму і хаджу. А бывае, што і праеду і не ссадзяць. «Уваходзяць у палажэніе».
Бабуля прызналася:
— Вось глядзі, пенсія ў мяне — 2 мільёны. Я яе ўсю сыну аддаю, на крэдыт. А жыву з бутэлек.
— Але як? На 3 тысячы ў дзень, якія пасля квіткоў на аўтобус застаюцца?
— А што тут? Мне многа не трэба! Як Газманаў гаворыць, чуў? «Я боршч ем, баршчом запіваю»! Вось як трэба сілкавацца! Ён мае рацыю, ён жа сам доктар! Ён таму такі ўвесь, у целе.
Я так зразумеў, «быць у целе» для бабулі азначала «добра выглядаць».
— Я набываю курыныя галовы ды косткі, 7000 каштуе ў гастраноме. Вару з іх суп. І мне таго супу на 4 дні хапае. Ем я адзін раз у дзень.
Гэта вельмі здаровае харчаванне. Есці наогул трэба як мага радзей. Асабліва калі ты стары. Вось ты яшчэ малады, таму табе можна есці часцей. А мне ўжо толькі адзін раз, супчык. Як Газманаў гаварыў: «Я борш ем, баршчом запіваю…»
— Дык вы ўвесь час — толькі курыны булён?
— Чаму? Не, канечне! Я яшчэ гарбату п’ю — гэта карысна для здароўя. Вось Газманаў гаварыў…
— І так кожны дзень, па бутэлькі?
— Не, на выходных пункты збору не працуюць!
Тут бабуля заўважыла, што мой позірк спыніўся на яе перлінах. Яна ўсміхнулася:
— Не, ты не думай, што я бедная. Мне ўсяго хапае. Бачыш, каралі якія ў мяне! Як сын крэдыт аддасць, я яшчэ сабе на зубы накаплю! — Яна прадэманстравала прарэхі, якія трэба было выправіць. — Доктар сказаў, гэта каштуе 18 мільёнаў. Дык яшчэ збяру абавязкова!
Потым дадала:
— Чалавек павінны працаваць, сынок. Калі чалавек не працуе, ён хварэе і памірае. Думаеш, я гэта дзеля грошай раблю? Я да ракі прыходжу з людзьмі паразмаўляць! Таму і бутэлькі збіраю!
Каб не змарнець адной. А Лукашэнку я вельмі ўдзячная.
Я пільна ўглядаюся ў яе твар: яна не жартуе і не здзекуецца.
— Ён мне як чалавек падабаецца. Я, каб мне цяпер 50 гадоў было, яму б і спатканне прызначыла. Каб «дзякуй» сказаць.
Яна яшчэ шмат чаго казала. Пра тое, што за бутэльку на Пуліхава ўвечары бамжы могуць забіць.
Што час ад часу яна пакідае торбу са шклатарай у патаемным месцы ля пункту збору — калі не паспявае прайсці чаргу да 16.00, і пункт зачыняецца. І што, бывае, да самай раніцы торбы не знаходзяць і шклатару не крадуць. Пра тое, што чалавек, каб быць добрым, мусіць цярпець. І што ад харошага жыцця робяцца злымі.
Я слухаў яе і не мог пазбавіцца адчування, нібыта размаўляю з будай. Ці бадхісатвай.
Дождж скончыўся, і я быў дурным настолькі, што ўсё ж такі прапанаваў ёй грошай. І ведаеце што? Яна проста не зразумела, чаго я ад яе хачу, што маю на ўвазе. Скамячаныя купюры засталіся заціснутымі ў маёй далоні. Я развітаўся, так і не запытаўшы, як яе завуць. Хаця навошта імя бадхісатве?
Калі б гэта ўсё здарылася ў Азіі, нашую размову абавязкова скончыў бы нейкі маленькі цуд. Каляровы дождж ці прыязная вясёлка. Але тут я проста пайшоў па лужынах, а бабуля засталася сядзець на вымытым залевай прыпынку.
