Адам Глобус выказаў у Фэйсбуку сваё стаўленне да творчасці Васіля Быкава.
«Ад прозы Васіля Быкава, — піша Адам Глобус, — тхне вайсковым шынялём… Шынялі, савецкая салдатня, чалавеказабойчы свет вайны — не маё зусім… Мой свет пахне дарагой парфумай з крамы «Шанэль». Творчасць Како Шанэль з ідэальнымі флакончыкамі парфумы мне бліжэй за творчасць Быкава з цяжкімі і смярдзючымі шынялямі»…
Я не збіраюся бараніць пісьменніка Васіля Быкава ад пісьменніка Адама Глобуса, ад ягонага непадсуднага, неаспрэчнага права мець і публічна заяўляць сваю эстэтычную пазіцыю.
Мяне больш хвалююць пахі. Дакладней, іх параўнанне.
Бо калі па прыкладзе Глобуса прынюхацца, пах шыняля быў для «савецкай салдатні» куды больш прыдатным за пах сусветна вядомай парфумы. Ну, не толькі прыдатным. Ратавальным, скажу так.
Ратавальным ад забыцця.
Бо калі па прыкладзе Глобуса прынюхацца, пах шыняля быў для сыноў «савецкай салдатні» куды больш прыдатным за пах сусветна вядомай парфумы. Ну, не толькі прыдатным. Ратавальным, скажу так.
Ратавальным ад новай вайны.
Дастаткова «прынюхацца» да адышоўшага ў амаль ужо недасягальную далячынь паху бацькоўскага шыняля, каб ізноў адчуць дзіцячую веру ў бясконцасць жыцця.
Жыцця, у якім кожнаму паху прадвызначана сваё месца. У тым ліку паху «Шанэлі» m-me Како…
Парадокс, аднак, у тым, што жыццё, пакуль яно доўжыцца, перамешвае ўсе пахі ў адзіны свой непаўторны пах.
І ў гэтым сэнсе «Шанэль» m-me Како гэтаксама тхне быкаўскім шынялём.
Тут не трэба выдумляць аніякіх «сюжэтных канструкцый», якія, па Глобусу, нібыта «навыдумляныя Быкавым пра другую сусветную бойню і савецкага чалавека ў яе крывавай куламесе».
Мне пашчасціла аднойчы назіраць, як Быкаў гэтыя канструкцыі «выдумляў».
…1966 год, залаты верасень, Гродна…
Я ўпершыню ў гэтым горадзе. Стаю ў роспачы ля Каложы, перад трухлявымі дзвярыма, зачыненымі на вялізны, як на свірне, іржавы замок. Я ўжо закахаўся ў гэтую царкву, у яе маёлікавыя, жоўта-блакітныя, нібыта рамонкі дый васількі, крыжы, умурованыя ў старадаўнія сцены. Але не ведаю яшчэ пра яе амаль чалавечы лёс. Хаця ўжо відавочна, як яна хіліцца са смяротнай вышыні абрыва да Нёмана, нібыта рыхтуецца да апошняга кроку…
«Хочаце ўвайсці? Адчыніць?»
Азіраюся. Маленькая жанчына ў стракатай хустцы і рудой шарсцяной кофце дастае недзе з-пад старой спадніцы звязак ключоў. «Вось… зараз… зараз…» Я заўважаю, што яна амаль нічога не бачыць — нейкая хвароба на вочы зрабіла яе погляд прыжмурана-нерухомым. Мусіць, ён стаўся нерухомым на момант нейкай шчаслівай усмешлівай дабрыні… «Вось… вось… — жмурыцца яна на царкву, нібыта на сонейка, і асцярожна, ласкава так, расчыняе дзверы, — прымай госця…»
І я разумею, што Каложа для яе — параненае дзіця.
«Слухайце… слухайце», — шэпча вартаўніца Каложы.
«…айце… айце…» — адгукваюцца няроўныя, пад белай вапнай, сцены з умураванымі галаснікамі…
І я разумею, што чую рэха ўсіх яе мінулых стагоддзяў.
Але думаю пра 20-е: няўжо так і застанецца замкнёным на ржавы замок ягонае трагічнае рэха? Не-не, не павінна.
Яно ўжо гучыць рэхам салжаніцынскага «одного дня Ивана Денисовича»…
Яно ўжо гучыць рэхам быкаўскіх мёртвых, каторым не баліць…
Я прагну пачуць Быкава. Ён тут, побач, у Гродне. Мне здаецца, што ён адкрые мне такую праўду, пра якую яшчэ ніхто не чуў. Я нават ведаю, пра што запытаю ў яго найперш: ці праўду мне кажа бацька, што не застрэліў у атацы немца, калі той лямантаваў, ускідваючы рукі, — «Зэкс кіндэр! Зэкс кіндэр!»? Вядома, я верыў бацьку, не сумняваўся, што так і было. Але ж так карцела ў размове з Быкавым быць бліжэй да «праўды вайны»!
…Ён маўчаў. За ўвесь час — ані слоўца.
За колькі хвілін да таго, як усе, чалавек мо шэсць ці сем, сыйшлі ў сутарэнне, дзе месцілася фоталабараторыя «Гродненской правды», ён звычайна паціснуў руку, назваўся і прыязна ўсміхнуўся ў адказ на маё імя. І ўсё. Адно што ўразіла — усмешка. Усмешкі на ягоным твары я не чакаў…
Адзначалі дзень нараджэння Віктара Косціна, фотакара, былога франтавіка, танкіста, тройчы, а мо і болей, параненага. Мне нават падаецца зараз, што без нагі. Але Іосіф Калюта, на той час гродзенскі сабкар «Знамёнкі», дзе я ўжо працаваў, сцвярджае, што памыляюся. Магчыма. Спрацоўвае, мусіць, тое, што пасля вайны шмат якія рэдакцыйныя фатографы былі без нагі, як былы падрыўнік Федзя Бачыла з «Чырвонкі», ці без ног, як легенда «Советской Белоруссии» Леў Папковіч… Паселі дзе хто, пабралі хто шклянкі, хто конаўкі, Быкаў, дакладна памятаю, бляшаную… І паплылі па ўспамінах. Акрамя нас з Калютам — спрэс «савецкая салдатня». Толькі Быкаў маўчаў. Адсунуў конаўку і ўсё запісваў, запісваў нешта ў нататнік, у асноўным, за Косціным…
Шкада, не памятаю, пра што.
Тут вось якое пытанне ў сувязі з «какотлівай» эстэтыкай Глобуса: ад чаго мацней тхне новай «крывавай куламесай», рэхам каторай ужо грукоча па Зямлі ХХІ стагоддзе, — ад «Шанэлі» m-me Како ці шыняля Васіля Быкава?
Падаецца, што ад «Шанэлі». Пах, безумоўна, прыемны. Але наўрад ці прыдатны для бясконцага жыцця. Бо якое ж яно бясконцае без памяці? То бок без паху быкаўскага шыняля.
То бок без болю.
