Унікальны помнік архітэктуры Беларусі пачаў гнісці і разбурацца 12 гадоў таму — адразу пасля таго, як яго ўзяла пад ахову дзяржава. КДК вінаваціць у развале мясцовага фермера, не жадаючы заўважаць сапраўдных прычын.
Старадаўні маёнтак Бутаўт-Анджэйковічаў у пасёлку Поразава (Свіслацкі раён Гродзенскай вобласці) называюць не інакш як шэдэўрам беларускага драўлянага дойлідства. І гэта не выпадкова. Нічога падобнага ў Беларусі проста ўжо не засталося, што робіць сядзібу яшчэ больш каштоўным помнікам архітэктуры. Але дзіўная справа: беларуская дзяржава мільярды ўкладвае ў будаўніцтва розных палацаў і не можа знайсці сродкаў для захавання сваёй спадчыны.
Пры гэтым Камітэт дзяржаўнага кантролю, замест таго каб знайсці карані праблемы і вырашыць, як захаваць гістарычную і культурную спадчыну краіны, займаецца звычайным шапказакідальніцтвам, шукаючы вінаватых там, дзе іх проста няма.
Шэдэўр драўлянага дойлідства
Цяперашняя сядзіба была пабудавана Тадэвушам Бутаўт-Анджэйковічам на мяжы 19 і 20 стагоддзяў каля вёскі Поразава, якой у 50-х гадах мінулага стагоддзя савецкія ўлады надалі статус пасёлка. Новы будынак быў пастаўлены на месцы старога маёнтка і выкананы ў стылі неабарока. Архітэктура будынка нагадвае традыцыйныя шляхецкія маёнткі, таму многія даследчыкі адносяць пабудову да 18 стагоддзя.
Тадэвуша Бутаўт-Анджэйковіча называлі адным з найбагацейшых польскіх памешчыкаў Гродзеншчыны. Ён першым у рэгіёне набыў аўтамабіль і мог дазволіць сабе ездзіць абедаць у Варшаву.
Сядзіба Бутаўт-Анджэйковічаў пачынаецца густымі прысаадамі з таполяў і ліпаў. Дрэвы ўтвараюць зялёную арку, за якой адкрываецца партэр сядзібнага дома. Яго дах вельмі складанай ламанай формы, а сцены зроблены з бруса, які звонку ашаляваны, а ўнутры абтынкаваны.
Сам будынак мае складаную кампазіцыю, а два бакавыя фасады ўпрыгожваюць двухпавярховыя вежы з шатровымі стрэхамі.
Акрамя будынка самой сядзібы, з 18 стагоддзя захавалася таксама адна гаспадарчая пабудова, сцены якой вырабленыя з каменя. Захавалася, зрэшты, чыста ўмоўна.
Як дзяржава «ахоўвае»
Яшчэ 12 гадоў таму сядзіба Бутаўт-Анджэйковічаў знаходзілася ў досыць прымальным стане. Там размяшчалася Поразаўскі бальніца, якая таксама займала яшчэ шэраг будынкаў, пабудаваных ўжо ў савецкі час.
Вартаўніца, якая сёння ахоўвае сядзібу, раней таксама працавала ў гэтай бальніцы. Як распавяла яна,
унікальны будынак пачаў разбурацца якраз пасля таго, як зачынілі бальніцу, і дзяржава ўзяла комплекс пад сваю ахову.
Ахова атрымалася, мякка кажучы, дзіўная. Пасля закрыцця бальніцы, будынак нават перасталі прапальваць. Не палілі ні старыя печы, якія захаваліся яшчэ з часоў Бутаўт-Анджэйковічаў, ні кацельню, выродліва прыбудаваную да бакавога фасаду. І як толькі перасталі помнік архітэктуры тапіць, ён адразу пачаў гнісць і развальвацца. Сёння ўжо амаль ва ўсіх пакоях адвалілася тынкоўка, ад сцен і столі. Сцены сядзібы, пастаўленыя старажытнымі майстрамі як мае быць, ад такой дзяржаўнай аховы ў некаторых месцах прагнілі наскрозь, балкон з гарышча вось-вось гатовы абваліцца.
Развалілася і тая сама гаспадарчая пабудова Бутаўт-Анджэйковічаў. Праўда, асноўныя сцены яшчэ стаяць, і будынак, пры жаданні, можна аднавіць.
Рэпутацыя дабівае
У 2010 годзе дзяржава зрабіла спробу выратаваць унікальны помнік архітэктуры і перадала яго сялянска-фермерскай гаспадарцы «Багудзенкі», на ўмове аднаўлення сядзібы і стварэння на яе аснове аб'екта агратурызму. Як канстатаваў праз чатыры гады Камітэт дзяржаўнага кантролю, нічога з гэтага не выйшла. Прычым, вінаватымі былі зробленыя фермерская гаспадарка і мясцовыя ўлады.
Як заявіла начальнік упраўлення кантролю бюджэтна-фінансавай сферы і дзяржаўных органаў КДК Гродзенскай вобласці Наталля Крывіцкая, нягледзячы на тое, што новы ўласнік (КФГ «Багудзенкі») нічога не зрабіў для аднаўлення сядзібы, мясцовыя ўлады праявілі да яго дзіўную паблажлівасць: маўляў, нават да адказнасці не прыцягнулі, хоць гэта было прадугледжана дамовай.
Па версіі КДК, кіраўнікі КФГ «Багудзенкі» такія вось дрэнныя, абяцалі выратаваць сядзібу і не выратавалі, а мясцовыя ўлады гэтых самых фермераў пакрываюць.
На самай справе ўсё было не зусім так, і кантралёры проста баяцца агучваць сапраўдныя прычыны таго, чаму помнік драўлянага дойлідства прыйшоў у такі заняпад. У КФГ «Багудзенкі» наогул былі вельмі моцна здзіўлены, калі даведаліся, што Камітэт дзяржкантролю зрабіў іх вінаватымі.
Як распавяла кіраўнік фермерскай гаспадаркі Яніна Козюк, яна сама выступіла з ініцыятывай аднаўлення сядзібы, бо перажывала за захаванне гістарычнай спадчыны Гродзеншчыны. Вядома, у самой гаспадаркі грошай для аднаўлення няма, але яна здолела зацікавіць у інвестыцыях вядомы шведскі канцэрн IKEA, які пагадзіўся ўкласці ў аднаўленне сядзібы 500 тысяч даляраў.
Акрамя IKEA яшчэ два інвестары (з Масквы і Літвы) гатовыя былі ўкласці ў сядзібу грошы і зрабіць з яе турыстычны комплекс. Але калі ўсё ўжо, здавалася, было на мазі, інвестары адзін за адным адмовіліся фінансаваць праект.
«Я не разумею, не ведаю, чаму яны адмовіліся. Яны мне ўсё прыводзілі «Камунарку» ў прыклад.
Хто іх навучыў, я не ведаю. Але факт застаецца фактам, што інвестары адмовіліся фінансаваць праект. А мы комплекс бралі, каб працаваць менавіта з інвестарамі. Інвестараў я ж сама знайшла. я зрабіла шыкоўную рэкламу, фільм выклала ў інтэрнэт. Я была ўпэўненая, што людзі зацікавіліся, бо гэта ўнікальнае драўлянае дойлідства гніе. На сённяшні дзень паўночная вежа ўжо распалася, і я думаю, што па той цане, па якой зараз выканкам выставіў комплекс на аўкцыён, будынак адназначна пойдзе пад знос», — распавяла кіраўнік фермерскай гаспадаркі. Паводле яе слоў, яна і сама ўклала ў сядзібу шмат грошай, правёўшы электрычнасць, акультурыўшы тэрыторыю і выплачваючы заробак вартаўніку. Для КФГ — гэта вялікія выдаткі, якія ўжо ніколі не вернуцца.
Жанчына да канца не зразумела прычыны адмовы інвестараў ад праекту, так як не вельмі валодае сітуацыяй, якая адбылася з «Камунаркай». Але прычыны ляжаць на паверхні.
Нагадаем, што ў 2012 годзе рашэннем прэзідэнта «Камунарка» была адабрана ў амерыканскага інвестара Марата Новікава, які валодаў заводам больш за 10 гадоў. І хоць прычыны для такога рашэння ў кіраўніка дзяржавы меліся, тое, як гэта было зроблена, сур'ёзна падарвала давер замежных інвестараў да беларускіх уладаў.
Як выратаваць унікальны драўляны будынак
Пасля таго, як дамова з КФГ «Багудзенкі» была скасавана, мясцовыя ўлады выставілі сядзібны комплекс на аўкцыён. Ужо прайшло два аўкцыёны — абодва не адбыліся з-за адсутнасці заяўнікаў. Наступны аўкцыён павінен адбыцца прыблізна праз месяц з паніжэннем цаны комплексу на 80%. На гэты раз старадаўнюю сядзібу выставяць на продаж за 349 млн рублёў.
Як растлумачылі ў аддзеле эканомікі Свіслацкага райвыканкама, 349 млн быццам бы і невялікая цана, але ўлічваючы, колькі трэба ўкласці ў аднаўленне старадаўняй сядзібы, наўрад ці знойдуцца ахвотныя. Хоць некаторыя бізнэсмены тэлефануюць і цікавяцца. У выканкаме выказалі здагадку, што, хутчэй за ўсё, сядзіба будзе прададзеная пасля таго, як цана ўпадзе да адной базавай велічыні. Праўда, тады ў яго будзе і больш абцяжаранняў.
Але нават цяпер для ахвотнага набыць комплекс дзейнічае шэраг абавязковых умоў. Гэта ўцягванне ў гаспадарчы абарот на працягу 2 гадоў з моманту падпісання дамовы куплі-продажу, стварэнне на базе прададзенай маёмасцi аб'екта турыстычнага бізнэсу з забеспячэннем свабоднага доступу да аб'ектаў гісторыка-культурнай спадчыны і, самае галоўнае, падпісанне ахоўнага абавязацельства на працягу аднаго месяца з моманту пераходу права ўласнасці.
Магчыма, за адну базавую велічыню знойдзецца той, хто без якіх-небудзь гарантый з боку беларускіх уладаў пагодзіцца ўкласці ў аднаўленне сядзібы велізарныя грошы, але да гэтага помніку архітэктуры давядзецца перажыць яшчэ адну халодную зіму. Без касметычнага рамонту і нават без ацяплення, якое магло б запаволіць разбурэнне. На гэта ў мясцовых уладаў няма сродкаў.
А вось старажытная сядзіба з кожным днём усё больш разбураецца і загнівае. Але што дзіўна,
нават на паўразбуранае дойлідства прыязджаюць паглядзець турысты — часам цэлымі аўтобусамі. Шкада толькі, што з-за недаверу беларускім уладам перад турыстамі паўстае зусім непрывабная карціна.
