Джоні Сміт быў празорцам.
Аднойчы ён выпадкова сустрэўся з палітыкам Грэгам Стылсанам, які імкнуўся стаць прэзідэнтам, набіраў ачкі, ішоў да сваёй мэты і для гэтага ўвесь час сустракаўся з выбаршчыкамі. Джоні паціснуў яму руку і раптам выразна ўбачыў, як Стылсан, стаўшы прэзідэнтам, развязвае ядзерную вайну.
Гэта я паўтараю толькі раман Стывена Кінга «Мёртвая зона» (1979) і аднайменны фільм Дэвіда Кроненберга (1983).
Дзеля выратавання чалавецтва Джоні вырашыў забіць Грэга Стылсана. Ён залёг з вінтоўкай на галёрцы залы, дзе Стылсан сустракаўся са сваімі прыхільнікамі. У самы вырашальны момант Джоні Сміта заўважылі. Целаахоўнікі адкрылі па ім агонь, але ён усё ж такі паспрабаваў зрабіць свой стрэл, пачаў цэліцца ў Грэга Стылсана - і тут Стылсан схапіў на рукі гадавалае дзіця, якое было побач, і прыкрыўся ім.
Джоні не паспеў стрэліць.
Але нейкі фатограф паспеў зрабіць фатальны здымак: кандыдат у прэзідэнты з скажоным ад страху тварам захінаецца дзіцем ад магчымай кулі.
Фота трапіла на вокладку часопіса Newsweek з подпісам: «Стылсан — ніякіх шанцаў!» Пасля гэтага Грэгу Стылсану засталося толькі застрэліцца, што ён і зрабіў, зразумела. Таму што пасля такога выпадку — у яго не было ніякіх шанцаў не толькі ў прэзідэнцкай гонцы, але і ў супермаркеце, на бензакалонцы, на вуліцы роднага горада і нават ва ўласнай сям'і.
Такім чынам, пытанне.
Яшчэ ў пачатку 1980-х такі ўчынак — прыкрыцца дзіцем ад стрэлу — азначаў для палітыка, ды і для любога чалавека маральную смерць, выбракоўванне з ліку людзей, з якімі не сорамна піць піва за адной стойкай.
А ўсяго праз пакаленне гэта стала азначаць хвацкі спрыт і хітрае ўмельства. Напрыклад, паставіць ракетныя ўстаноўкі на дахах школ і дзіцячых бальніц і адтуль страляць па суседняй дзяржаве, пазбаўляючы яе магчымасці даць адэкватны вайсковы адказ. А ў выпадку адказу крычаць: «Яны страляюць у дзяцей!»
Я бачыў фота палестынскага баевіка ў поўнай экіпіроўцы - аўтамат, шлем, рацыя, гранаты на поясе — а на грудзях яго, у спецыяльным «заплечніку-кенгуру», сядзела зусім маленькае дзіця. Тварам наперад, што асабліва жудасна. Але і эфектыўна!
Да слова «эфектыўна» я яшчэ вярнуся. Пачакайце трохі.
Спалоханы погляд дзіцяці, накіраваны на праціўніка, - лепей за любую бронекамізэльку, калі толькі праціўнік не зусім ужо звер. Або скажам так - калі ў праціўніка няма свайго дзіцяці за спіной.
Але што можа быць больш жахлівым, чым забіваць чужое дзіця ў імя таго, каб выратаваць свайго?! Гэта на самай справе зусім не рытарычнае пытанне. Тут ёсць адказ: яшчэ горш - гэта даць забіць сваё дзіця ў імя таго, каб не зачапіць чужога. Ну ці так: роўна настолькі ж жудасна. Смяротны цугцванг.
Цяпер мне скажуць, што фатаграфія баевіка з дзіцем на грудзях — падробка ці, як часцей гавораць сёння, «фэйк». Магчыма. Але паколькі самі тэрарысты не хаваюць, што іх ракетныя батарэі размешчаны ў дварах школ і на дахах дзіцячых бальніц, — гэта ў прынцыпе нічога не змяняе. У рэшце рэшт, Гітлер з малюнку Кукрыніксаў — з кіпцюрамі, з якіх капае кроў народаў СССР і Еўропы, — таксама свайго роду фэйк.
У рэальнага Гітлера не было кіпцюроў, і ён не раздзіраў уручную ні расейцаў, ні галандцаў. Але гітлераўскі нацызм — гэта рэальнасць.
Такім чынам. Сёння баевікі захінаюцца дзецьмі і выкарыстоўваюць гэта як эфектыўную вайскова-палітычную тэхналогію. Трыццаць гадоў таму Грэг Стылсан захінуўся дзіцем і знік. Так і хочацца назваць яго небаракам. Небарака Грэг, апярэдзіў свой час, ну проста як Леанарда да Вінчы з яго чарцяжом верталёта.
Што ж здарылася з мараллю?
Куды падзеліся, прабачце, паняцці пра дабро і зло, пра «можна» і «нельга», пра «трэба», якое важней за «хачу»?
А яны сапраўды кудысьці падзеліся.
Гэта відаць не толькі па ўчынках — гэта відаць па мове. Замест каштоўнасных (і тым больш — замест якасных) характарыстык з'яўляюцца зусім іншыя, быццам бы зразумелыя і пераканаўчыя, але беззмястоўныя. Я б назваў іх «параметрычныя». Яны, як матэматычныя параметры, як бы наўмысна ігнаруюць змест і ацэнку.
Калі ў канцы 1990-х мой сябар Глеб Паўлоўскі стварыў Фонд эфэктыўнай палітыкі - гэта была свайго роду рэвалюцыя сэнсаў. Раней палітыка магла быць дэмакратычнай, ліберальнай, кансерватыўнай. І фонды, і аналітычныя цэнтры такія таксама былі.
Але вось замест зместу з'явіўся параметр. Якая нам патрэбна палітыка? Эфектыўная. Не добрая, не дрэнная, не дэмакратычная, ня ліберальная, ня кансерватыўная, не хрысціянская, ці не камуністычная. Хлуслівая або праўдзівая? Карысная або шкодная, нарэшце? Ды ўсё роўна. Эфектыўная, і ўсё тут. Ёсць імгненная задача — павінна быць хуткае рашэнне, кропка.
Далей — болей.
Развіццё павінна быць дынамічным. Не развіццё капіталізму або сацыялізму, фермаў або калгасаў, фірмаў або шарашак, а проста дынамічнае развіццё няважна чаго.
Лідар — энергічны, моцны, жорсткі (і тут без розніцы, чым менавіта ён заняты). Праграма — доўгачасовая, перспектыўная (і ніхто не спытае, наколькі гэты час будзе доўгім). Але самы галоўны фетыш сучаснасці - слова «сучасны», ужо прабачце за міжвольную гульню слоў. Хто будзе спрачацца, што Асвенцім быў значна сучаснейшы за турму XIX стагоддзя? Але, тым не менш, слова «сучасны» нясе нейкую грандыёзную паэзію спажывецкай бяссэнсіцы.
Чаму «спажывецкай»? Таму што рэклама пераконвае людзей, што машына, мабільнік, камп'ютар, кватэра, штаны, туш для павек і бюстгальтар тыпу push-up - павінны быць абавязкова найноўшымі і моднымі. Цяпер канец жніўня? Пара абнаўляць свой гардэроб рэчамі з новай восеньскай калекцыі 2014 года.
Чаму «бяссэнсіцы»? Таму што восеньская калекцыя не адрозніваецца ад вясновай нічым, акрамя колеру нітак у неахайным радку, і гэта тычыцца не толькі кравецкіх вырабаў.
Міжволі робішся марксістам і з сумам назіраеш, як эканоміка калечыць мараль.
Імкненне да эканамічнага росту любой цаной — гэта, у лімітавым выпадку, імкненне вырабляць і прадаваць ужо без усякай думкі пра патрэбнасць вырабленага і сэнс пакупкі.
Ніхто знарок не вучыць людзей дрэннаму. Нідзе, ні на якім рэкламным стэндзе не прачытаеш закліку браць дзяцей у закладнікі. Божа, крый Божа! Страшны сон! Там такія ласкавыя пупсікі на руках у шчаслівых мам і тат! Але існуе нейкае неспецыфічнае ўздзеянне на розум і паводзіны людзей. Тканіна паводзін сплятаецца з мноства нітак. Не трэба казаць чалавеку: «Будзь сволаччу». Таго глядзі, з чыстага пратэсту стане высакародным рыцарам, і праблем не абярэшся. Трэба казаць: «Рулі сваёй марай!» - Новай машынай то бок. Трэба паўтараць: «Новая туш робіць вейкі на 45% пухнацейшымі, а вас - на 33% больш прывабнай!» «Бяры крэдыт на падарожжа!»
Хіба можна забаўляцца ў крэдыт? Бо гэта «праяданне будучыні», як казаў Чэхаў пра авансы. Хіба дваццацігадовы мужчына павінен марыць пра модную машыну, а не пра добрую працу? Навошта трыццацігадовай жанчыне (гэта значыць жонцы і маці) быць на цэлыя 33% больш прывабнай? Каб замест двух палюбоўнікаў у яе было тры? Або каб муж любіў яе на 33% мацней? Але што гэта за муж, якога трэба завабліваць ў ложак — ці пасылаць у краму за пакупкамі — пухнатымі вейкамі? Іначай ніякіх абавязкаў не стане выконваць — ні хатніх, ні шлюбных?
І апафеоз спажывецкага маразму: «Бо я гэтага вартая!» Тады як усе даброты не падаюць з неба, а выменьваюцца на добрасумленную працу. Варты той, хто зарабіў. А не — прабачце. Але спажывецкае ўяўленне аб правах чалавека перамагае.
Людзі пачынаюць лічыць, што грамадства і дзяржава не толькі абавязаны ахоўваць іх уласнасць — але і забяспечваць іх поўным пакетам выгод. Чаму? «Бо я гэтага вартая!»
Сапраўды гэтак жа жыхары тэрарыстычнага анклава шчыра перакананыя — дзяржава, супраць якога яны ваююць, павінна забяспечваць іх вадой, электрычнасцю, медыкаментамі і нават будматэрыяламі. І яны атрымліваюць усё чаканае. Чаму? Ну як жа! Яны ж людзі, і значыць, маюць права на годнае жыццё, нягледзячы на пастаянную стральбу ў падаўцу дабротаў.
Калі чалавеку гадамі ўдзёўбваць, што ён павінен жыць дзеля свайго задавальнення і што яму ўсё навокал абавязаныя — то абавязкова атрымаецца нягоднік. Які ў выніку будзе страляць, прыкрыўшыся дзецьмі.
