Эмбарга на пастаўку прадуктаў з Захаду ў Расію натхніла беларускіх аграрыяў на новыя подзвігі.
Лукашэнка прыгразіў заваліць Расею беларускімі прадуктамі, а міністр сельскай гаспадаркі і харчавання нават назваў канкрэтныя лічбы: АПК Беларусі можа павялічыць пастаўкі сельгаспрадукцыі на 40-50%.
Ці па плячы беларускім аграрыям амбіцыйныя планы? Ці здольны сённяшні стратны АПК на такія подзвігі? Як рэфармаваць аграпрамысловы комплекс, каб сапраўды заваліць Расею прадуктамі, не пасадзіўшы на галодны паёк саміх беларусаў?
На пытанні газеты «Свабодныя навіны плюс» у рамках праекта «Рэфорум» адказвае былы міністр сельскай гаспадаркі Васіль Лявонаў.
- Кіраўнік галіны назваў канкрэтныя лічбы - пастаўкі нашай усходняй суседцы малочнай прадукцыі могуць быць павялічаныя на 40-50%, мясных паўфабрыкатаў - на 15-40%, гародніны - да 40%, бульбы - у два разы … Ці рэальна гэта?
- Сельская гаспадарка Беларусі здольна пракарміць 30 мільёнаў чалавек. Патэнцыйна гэтага можна дасягнуць за 7-10 гадоў. Створаная Богам зямля, клімат і нават людзі дазваляюць дасягнуць такой мэты. Так што словы міністра сельскай гаспадаркі не перабольшваюць нашы магчымасці.
У 1996 годзе я паклаў канчатковыя разлікі і прэзідэнту, і тагачаснаму прэм'еру Міхаілу Чыгіру. Праз два гады пасля таго, як удалося вывесці на канкурэнтная вытворчасці птушку і свініну, міністэрства падлічыла: мы здольныя набываць 60% нафты і газу ад усёй патрэбы Беларусі толькі за кошт прадуктаў харчавання!
Калі на ўзроўні калгаса «Беларусь», на землях якога мы цяпер з вамі размаўляем (ведаю яго старшыню, ведаю, як вядзецца гаспадарка) будзе працаваць усе сельская гаспадарка - краіна здольная павялічыць пастаўкі сельгаспрадукцыі ў два разы.
Праблема ў іншым - ёсць група кіраўнікоў, якія маюць мужнасць весці гаспадарку як трэба, аднак большасць, на жаль, дзейнічае па прынцыпе «чаго жадаеце»…
- Па дадзеных за 2011 год амаль 90% харчовых тавараў, якія Беларусь экспартуе, сыходзяць сёння ў Расію, 6% - у іншыя краіны СНД і толькі 5% - за межы краін СНД. Каб павялічыць пастаўкі прадукцыі напалову, яе трэба вырабіць. Па плячы гэтая задача беларускаму АПК?
- Я трымаюся такога прынцыпу: тупікі бываюць толькі ў мазгах. Калі з мазгоў прыбраць тупікі, якія не даюць гаспадаркам працаваць, сельская гаспадарка будзе развівацца, а калі не прыбраць - яна нічога не зробіць. Усё, кропка.
Рэзюмэ: каманднымі метадамі поспехаў дасягнуць немагчыма. Трэба навучыць людзей і зацікавіць.
- Якім чынам?
- Вельмі проста - усё ўжо пройдзена: і намі, і іншымі краінамі. Схемы вядомыя…
- Асабіста вы як ацэньваеце стан сённяшні стан сельскай гаспадаркі?
- Я лічу, невяртанне крэдытаў, запазычанасцяў сведчыць аб тым, што лічбы па надоях, прыбаўленні ў вазе - надзіманыя.
- Калі мы сур'ёзна павялічым пастаўкі сваёй прадукцыі ў Расеі, ці не пакладуць беларусы самі зубы на паліцу?
- Еўрапейцы даставяць сюды ўсё, што трэба. А яшчэ афрыканцы, амерыканцы, азіяты, - усе з задавальненнем павязуць да нас сельгаспрадукцыю.
- Ці не на гэта беларусы і разлічваюць: прадаваць сваю прадукцыю ў Расію даражэй, а самім закупляць танныя еўрапейскія прадукты?
- Можа быць. Пытанне толькі ў наступным: а чым плаціць? Зайдзіце ў краму - там усё ёсць і будзе. Вы ж бачыце: Расея ўвяла эмбарга на прадукты краін Захаду, але яно не кранула ні Беларусі, ні Казахстана. Можна вывезці ўсё яблыкі - заўтра тут будуць польскія.
- Значыць, варта чакаць актывізацыі шэрых схем рээкспарту сельгаспрадукцыі?
- Сам Пуцін прызнаў, што праз Беларусь ідзе рээкспарт сельгаспрадукцыі - відавочна не адну машыну затрымалі на мяжы. Мы ніяк не можам прывыкнуць, што галоўнае на рынку не тавар, а грошы.
- Беларуская сельская гаспадарка мае патрэбу ў рэформах - гэта прызналі ўсё.
- … І прэзідэнт прызнае.
- Але рэформы - пустое слова, калі яно не напоўнена канкрэтным зместам.
- Тыя крокі і спробы, пра якія я чуў - зусім не рэформы.
Што рабіць? Перш за ўсё вярнуць людзям свабоду. З аднаго боку, трэба даць магчымасць працаваць ініцыятыўным прадпрымальным людзям. Але гэтага мала. Расія запаліла «зялёны» перад свабодай, пра якую я настойліва кажу, але там нічога не атрымліваецца. Таму што з другога боку — неабходна правільнае дзяржаўнае рэгуляванне. У дачыненні да сельскай гаспадаркі — гэта абарона рынку, абарона вытворцы. Бо беларуская сельская гаспадарка вырабляе дастаткова шмат нядрэнных прадуктаў. Але іх няма ў гіпермаркетах! Каб патрапіць у сетку распаўсюду, кажуць, трэба шмат даць пад сталом; я не сумняюся, што трэба даць вельмі шмат.
Дарэчы, Лукашэнка, прыйшоўшы да ўлады, дазволіў мне асабіста адкрыць фірменны гандаль сельгасвытворчасцям. Адразу ў піку і Мінгандлю, і Белкаапсаюзу: я вырабіў і прадаў, а табе трэба круціць цэны ў вызначаных межах.
Навучыць, зацікавіць і даць магчымасць прадаць - вось што галоўнае.
- Але ёсць іншая небяспека: беларускія прадпрыемствы пагоняць ўсю прадукцыю ў Расію, дзе цэны вышэй.
- Калі табе плацяць даражэй - прадавай, калі ласка! Суадносіны «цана-якасць» - ад гэтага нікуды не дзенешся.
Іншая справа, гандаль можа адмаўляцца браць на рэалізацыю прадукцыю: яму нявыгадна, яму невядомы пастаўшчык - усё можа быць. Гэта нездаровыя агульнасусветныя тэндэнцыі, асабліва характэрныя для Расеі, Беларусі.
Горш за тое, я ведаю, што на беларускія рынкі прыходзяць выхадцы з паўднёвых рэспублік былога СССР і бяруць іх пад кантроль. А міліцыя не хоча перашкаджаць. За складаным працэсам павінна сачыць дзяржава - каб селянін мог прывезці і прадаць сваю прадукцыю, каб працавала загаткааперацыя: прыйшлі-забралі. Але сістэма, якая апраўдала сябе, разбурана.
І не трэба крычаць, паказваць, калі, дзе і колькі варта сеяць - гэта павінны вырашаць спецыялісты, навукоўцы, а не ўлада. Але ў нас спрэс раённы начальнік крычыць: пара сеяць! - А на палях балота …
Каб рабіць рэформы, уласнік павінен быць свабодным, яму дзяржава павінна ўсяляк дапамагаць і абараняць. Усё!
- І тады мы зможам накарміць тры Масквы?
- Мы можам спакойна накарміць 30 мільёнаў чалавек: гэта па арыентацыі на ўзровень учорашняга дня - прапановы ж нашы рыхтаваліся яшчэ ў 96-м годзе! А калі дасягнём такога ўзроўню навукі, як у Галандыі, тады зможам гаварыць і пра ўсе 60 мільёнаў. Галандыя займае другое месца ў свеце па вытворчасці сельгаспрадукцыі, хоць па тэрыторыі яна куды меншая.
- Значыць, цяпер трэба трымацца за расейскі рынак?
- Беларуская сельская гаспадарка павінна быць канкурэнтаздольнай. Для нас сёння карысць - адкрыты расійскі рынак. У суседзяў выведзена з абароту земляў у цэлых чатыры Беларусі: зарастаюць лесам, пустазеллем. Там правялі так званую прыватызацыю: аднаму карову, другому - быка, трэцяму - свідравіну, чацвёртаму - аўтапаілку … У выніку ўсё развалілася. У Беларусі гэтага не адбылося: заслуга Кебіча, Юнцэвіч, і, трэба аддаць належнае, Лукашэнка таксама не пайшоў па шляху развалу калгасаў і саўгасаў.
- Але заслугу ў тым, што сельская гаспадарка ў нас не разваленая, прыпісваюць выключна апошняму…
- Няпраўда. Не даў разваліць сельскую гаспадарку старшыня савета калгасаў Юнцэвіч, які першым публічна паўстаў супраць гэтага. Пацікаўцеся, калі Мінская вобласць выгнала да Дома ўраду і заняла ўсю плошчу сельгасмашынамі, трактарамі? Калі закрычалі: разгонім калгасы, распусцім фермы - сяляне паўстануць! Трэба аддаць належнае: Кебіч не даў ажыццявіць разбой, бо не быў у тым зацікаўлены.
І толькі прыйшоўшы да ўлады, Лукашэнка падтрымаў гэтую лінію. Але да таго часу жаданне разагнаць калгасы ўжо астыла.
