От редакции: В связи с неоднозначной реакцией в комментариях считаем необходимым заявить, что беседа с Кустовой состоялась задолго до скандала с курсами «Мова ці кава», а в печатной версии НН появилась еще 8 октября.
Гутарка з тэлевядучай, паэткай, выкладчыцай і проста прыгожай дзяўчынай Валерыяй Куставай пра даверлівасць, заляцанні студэнтаў, кіно і вечныя прыгоды.
Прысады, перападрыхтоўка, абдымацца
«Наша Ніва»: Што чуваць?
Валярына Кустава: Усё добра, толькі з лекцый… А 9-й раніцы пачынаюцца, а 9-й вечара сканчаюцца. Ведаеш, нядаўна зразумела, што мне не проста так кажуць, што я працаголік. Думала, жартуюць. Было такое глупства, што я вырашыла пісаць сабе спісы справаў на дзень, каб нічога не забыцца. І я разумела, што мне на ўсё проста не хапае 24 гадзін, нават калі не есці і не спаць. Таму цяпер пішу такі спіс, адзін раз на яго гляджу — і раблю толькі тое, што ўспомню.
«НН»: Цяпер вечар пятніцы: усе дзяўчаты ў такі час рознымі рамантычнымі рэчамі займаюцца, а ты…
ВК: Ніякіх пацалункаў, абдымкаў, гулянняў па восеньскіх прысадах пятнічным вечарам. Але ў мяне — цудоўныя, амбітныя, прыгожыя студэнты, што даводзяць сваімі яркімі індывідуальнасцямі.
«НН»: Падабаюцца?
ВК: Вельмі. Асабліва цікавыя моманты бываюць, калі ты першы раз прыходзіш ва аўдыторыю, а там сядзіць дзесяць мужчын ад 30 да 55 гадоў.
І ты ім кажаш: «Спадарства, мяне завуць пані Валярына, я раскажу вам, як рабіць кіно». Яны ўсміхаюцца. Але пасля першай пары звычайна ўсё наладжваецца, бо я вельмі шмат працую з імі менавіта практычна. Папярэдне ўзбагаціўшы тэорыяй, пастаянна даводзіцца прыдумляць ім розныя заданні…
Перад праглядам «Вечнага вяртання» Кіры Муратавай падчас кінафэсту «Лістапад». Фота В.Аўсеевай.
«НН»: Мне цікава, як ты можаш вучыць жыццю мужчыну, якому 50 год?
ВК: Гэта прасцей, чым вучыць юнака. Гэта, як правіла, людзі, якія прыйшлі на перападрыхтоўку. То бок ім сапраўды гэта важна і цікава. І ў іх часу разабрацца ў прафесіі меней, каб у ёй спраўдзіцца. Таму можна лёгка акцэнтаваць увагу на гэтым. Вось моладзь я, наадварот, заўжды заахвочваю рабіць як мага болей памылак, бо ў іх праблема такая, што яны баяцца пачаць. Але чым раней ты пачнеш рабіць памылкі, тым раней скончыш.
«НН»: А студэнты спрабуюць «клеіцца»?
ВК: Здараецца. Але ў нас з імі ёсць дамова, якую часам даводзіцца тлумачыць двойчы. Пакуль я іх выкладчыца, то я толькі іх выкладчыца. Але ёсць такая праблема. Некаторыя студэнты сканчваюць заняткі ў мяне, і я ўжо магу, напрыклад, хадзіць да іх на супольныя тусоўкі, і ўсё такое. А потым — бац – і праз год яны зноў мае студэнты ўжо па іншым прадмеце. Яны прыходзяць на пары — і абдымацца, але я настойваю, каб зноў вяртацца на зыходныя пазіцыі — цяпер я зноў для іх толькі выкладчыца. Прынамсі, у сценах установы. Можа, яно і застрога дужа. Але так мне прасцей.
«НН»: А па-за межамі заняткаў?
ВК: А па-за заняткамі яны ходзяць на выступы, курсы «Мова ці кава», якія часам вяду з калегамі, глядзяць з цікавасцю перадачы «Чорным па белым» і «Фітнес-Шмітнес». І часам нават цытуюць іх. Вось, напрыклад, не паспела выйсці «Чорным па белым» з Аслюком і Курэйчыкам, а сёння падчас пары адна са студэнтак і кажа калегу: «Не будзьце творчымі імпатэнтамі, як сказаў Аслюк, памятаеш?!» — і глядзіць на мяне з усмешачкай. А гэта акурат цытата з Аслюка была ў апошняй «Чорным па белым». То бок, паглядзелі праграму. Хаця я нават стараюся ў сацыяльных сетках студэнтаў не дадаваць: кажу, што ёсць працоўны e-mail і тэлефон.
«Чорным па белым».
Валярына, кіно, дысертацыя
«НН»: Я вось сабе запісаў: гісторыя кіно і драматургія сучаснага фільма. Гэта тое, што ты выкладаеш у сваёй мастацкай ВНУ?
ВК: Я выкладаю пяць асноўных прадметаў: гісторыя сусветнага кіно, гісторыя беларускага кіно і ТV, тэорыя драмы, асновы драматургіі, драматургія сучаснага фільма, экранныя мастацтвы, і нават некалі выкладала — крыніцазнаўства і тэатр Усходу.
Па сваёй першай адукацыі я кінадраматург, сцэнарыст. Магістратуру скончыла як кіназнаўца і аспірантуру як мастацтвазнаўца ў першую чаргу ў галіне тэлебачання і кіно.
На здымках фільма пра Аршанскую бітву ў Варшаве.
«НН»: Адкуль такая цяга да кіно?
ВК: Я гадавалася ў асяродку мастакоў, музыкаў і літаратараў: многія з іх збіраліся ў бабулі, усе творчыя, носьбіты нацыянальнай ідэі. Мы з братам усмоктвалі ўсё з маленства. У нас рознае абмяркоўвалася ў хаце, неяк нават Марачкін мне падарыў ручку Біла Клінтана, каб мае вершы былі больш вольнымі (смяецца). Мамка пэўны час кіравала Кінацэнтрам па эстэтычным выхаванні дзецей, ладзіла кінафестывалі. І вакол мяне была такая канцэнтрацыя мастацтва, літаратуры і музыкі! Я заўжды малявала, грала на скрыпачцы і фартэпіяна, і мне быў цікавы сінтэз мастацтваў, а ў кіно ўсё яднаецца — вось і паступіла на драматурга. А паэзіяй я і так з маленства займалася…
«НН»: Ты казала, што на першым занятку прадстаўляешся як Валярына. Увогуле, гэта што? Псеўданім, дзіцячае імя?
ВК: Спачатку я казала студэнтам называць мяне «спадарыня Валерыя». Але яны недзе самі адшукалі і пачалі павальна называць мяне «пані Валярына». У пашпарце ў мяне напісана «Валерыя». Родныя і сябры мяне заўсёды называлі Валярушка ці Валерачка. Калі мне было 16 гадоў, мовазнаўца Генадзь Тумаш прыдумаў такую адаптацыю майго імя — Валярына. Мне спачатку не вельмі спадабалася, шчыра кажучы. А потым яно зайшло. І цяпер шмат сяброў кажуць «Валярыначка» — і мне ад гэтага цёпла. Цікава, што імя Валярына можна выкарыстоўваць без прозвішча. Бо цяпер вядома (ну, як вядома — шырока вядома ў вузкіх колах), што ёсць такая Валярына.
Нават пэўны час у мяне быў падзел, што творчыя рэчы я пішу як Валярына, а сур’ёзныя — дысертацыі, навуковыя работы, напрыклад, як Валерыя. Але кніжкі ў мяне ўсё роўна выходзяць пад імём Валерыя. Бо як пачалі выходзіць у 11 гадоў — то ўжо і не мяняю.
«НН»: Карацей кажучы, прафесія выкладчыка табе падабаецца.
ВК: Вельмі. У першую чаргу таму, што бачны эфект. Калі я толькі пачынала выкладаць, Больш за 90% маіх студэнтаў адказвалі ў мяне на лекцыях па-расейску. Цяпер — наадварот, больш за 80%, калі адказваюць, пераходзяць на беларускую мову. Яшчэ мяне цешыць, што некаторыя з іх у жыцці перайшлі на яе.
Па-другое, мне вельмі падабаецца, што калі ты працуеш з моладдзю, ты можаш дапамагаць ім фармаваць светагляд. І ты бачыш, як яны змяняюцца, асэнсоўваюць нейкія рэчы, і як ты ўплываеш на стварэнне іхняга свету і яго разумення.
Таксама мне вельмі падабаецца даваць ім практычныя заданні, бо я сама расту разам з імі. Як жартуюць у акадэмічных колах, малады выкладнік пачынае разумець прадмет толькі тады, калі пачынае яго выкладаць. І вельмі класна, калі студэнты прыходзяць да цябе і дзякуюць за тваю працу, за тое, што ты ім дазваляеш рабіць, што ім сапраўды цікава і патрэбна. Так што мне вельмі падабаецца мая праца. Некаторыя кажуць – паглядзіце, якая ў нас моладзь кепская. Ды лухта гэта! У нас такая клёвая моладзь!
«НН»: То бок, праз пэўны час мы пабачым Валярыну рэктарам універсітэта?
ВК: Пакуль мяне абсалютна не цікавяць пасады. Невымоўна больш мяне цікавяць людзі. Але ўжо ёсць чарнавік кандыдацкай дысертацыі. Тэма — Уладзімір Караткевіч і беларускае кіно. Па сцэнарах Караткевіча: дакументальных, мастацкіх — вельмі вялікая праца. Мне даводзіцца шмат працаваць у архівах з рукапісамі Караткевіча. У мяне спачатку нават на вочы слёзы наварочваліся, калі чытала ягоныя лісты, нататкі — і адчувала гэты пах пажоўклай паперы, атраманту, ягоны стыль. Гэта вялікая праца, і мне цікава яе рабіць.
Таксама рыхтую тры тамы сцэнароў Караткевіча да 25-га поўнага Збору яго твораў.
Дзяўчынка-прыгода, манастыр, акцэнты
«НН»: Што за сітуацыя ў цябе з маладым дыпламатам Юрасём Станкевічам, які цябе падмануў на грошы?
ВК: Некалькі гадоў таму ў мяне ў Швецыі скралі літаральна ўсё, што ў мяне было. Асабліва мне было шкада вязанай шапачкі ў выглядзе ката, якая была ў торбе з фоцікам, айфонам і дакументамі. І тады Юрась Станкевіч прапанаваў мне дапамогу. Хоць бачыла яго толькі двойчы ў жыцці, лічыла сваім прыяцелем.
Таму, калі Юрась мяне роспачна прасіў пра дапамогу, казаў, што яму няма дзе начаваць, я патраціла на яго апошнія сродкі.
Ён папрасіў мяне пазычыць у сяброў, бо яму нібы не дазваляў гонар. Я пазычыла. І калі прыйшоў час вярнуць — ён знік.
А пасля атрымалася сітуацыя, калі ўжо проста мне не было дзе начаваць. І ён другі раз знік на некалькі месяцаў, хаця чытаў мае паведамленні і абяцаў штораз «заўтра» вырашыць сітуацыю. Спачатку я перажывала, думала, каб з ім чаго не здарылася. А пасля выявілася, што ён мне хлусіў, і так рабіў яшчэ з дзясяткамі беларусаў.
І самае прыкрае, што я папрасіла свайго сябра, каб Юрась у яго пераначаваў у Лондане (дзе той знаходзіўся), а Юрась яго абрабаваў. Вельмі сумна ад гэтага ўсяго насамрэч, я стамілася ад гэтай гісторыі.
Калі гісторыя трапіла ў СМІ, яго сястра вярнула мне грошы…
«НН»: Ты заўжды такая даверлівая?
ВК: Адзін мой знаёмы напісаў: «Бачыў я гэтую Валярыну, яна такая: шыкоўная і даверлівая». Не тое, што я ўжо зусім-прызусім даверлівая, але такі грашок у мяне ёсць. Маю асаблівае стаўленне, калі лічу чалавека сваім. Свой — гэта для мяне вынятак, больш магу і дараваць, і дапамагчы.
На здымках «Чорным па белым».
«НН»: Калі пачытаць твой facebook, то ты з пэўнай перыядычнасцю трапляеш у нейкія гісторыі.
ВК: Насамрэч, цікавых сітуацый шмат. Я стараюся ўсё гэтае занатоўваць (але далёка не ўсё пішу ў ФБ), але трэба сесці і напісаць, скампаванаць урэшце кнігу, бо гэта проста неверагодныя гісторыі. Напрыклад, калі мяне абрабавалі ў Грэцыі і я жыла ў манастыры пры райскай лагуне між гор.
І гэта выпрабаванні, якія пасылае мне Космас. Я расчытваю гэтыя знакі, расчытваю. Але яны такім нон-стопам ідуць, што я нават не магу спыніцца, каб іх нармальна прачытаць, перадыхнуць, асэнсаваць. Ну ясна, уважлівай трэба быць. Не такой даверлівай, окей. Але з другога боку, гэта даверлівасць — гэта зялёная зона для ўсялякіх прыгод, і яны ідуць у яе. І, можа быць, для пісьменніка гэта і не кепска, калі тваё жыццё – прыгода і выпрабаванне. Я проста калі расказваю знаёмым розныя гісторыі са свайго жыцця, то яны вельмі здзіўляюцца, бо з імі падобнае адбываецца вельмі рэдка — мо раз-два за жыццё. А ў мяне пастаянна. Я часам Космасу кажу, прашу, што мо трэба ўжо паўзу нейкую, каб мяне папусціла, га, Космас?
«НН»: Імідж дзяўчынкі-катастрофы не перашкаджае ніяк?
ВК: Няма ў мяне такога іміджу! Я дзяўчынка-прыгода!
«НН»: Добра, назавем гэта так.
ВК: Катастрофа — гэта калі нешта жудаснае здараецца і жудасна сканчваецца. А ў мяне здараецца нешта складанае, але заканчваецца яно добрымі высновамі, добрымі знаёмствамі, сябры выяўляюцца як сапраўдныя, новыя з’яўляюцца, заканчваецца нейкім духоўным катарсісам і феерыяй. Фіналы заўсёды, так скажам, карысныя. Нават падумаю, што на гэтым грунце можна нейкую праграму тэлевізійную зрабіць з прыгодамі, паездкамі, ці нейкі блог пастаянны. Бо мае ж прыгоды яшчэ ўсе нейкім чынам маюць беларускія акцэнты, дзе б я ні была.
Муза і муз
«НН»: Давай пагаворым пра тваё асабістае жыццё. Ты цяпер з кімсьці ў адносінах?
ВК: Можаш напісаць, што я цяпер вольная. І ў кагосьці прыўкраснага ёсць шанец (смяецца).
«НН»: А якіх бы адносінаў табе хацелася?
ВК: Без драмы. Спакойных, нармальных, зямных, паважлівых. Каб добры чалавек быў… А прыгоды нас знойдуць самі. А то гэтая жарсць — ну яе…
«НН»: Ты адразу такая сур’ёзная стала! Толькі што ўсміхалася ва ўсю…
ВК: Бо я ўжо ведаю, чаго я не хачу. І магу гэта дакладна сфармуляваць. Гэта вельмі важна: ведаць, чаго ты не хочаш.
«НН»: Мужчын-паэтаў…
ВК: НЕ, толькі не гэта!!!
«НН»: Пачакай! Мужчын-паэтаў на вершы часта натхняюць жанчыны. А з паэткамі як?
ВК: Я кажу: у паэтаў ёсць Муза, а ў паэтак — Муз. Натуральна, што натхняюць нейкія стасункі, сустрэчы, падарожжы. Вельмі клёва натхняе боль, пакута і адзінота. Ясна, што гэтыя творы не бязадрасныя. Але дакладна, лепш праграміст на кухні, чым паэт на шыі.
Родас, Грэцыя.
«НН»: Ну глядзі, жанчыне оду напісаць проста: прыгожая, ласкавая — кучу эпітэтаў выкарыстаць можна. А пра мужчыну як?
ВК: У мяне такая праблема – я бачу найлепшае ў людзях. І калі я пабачу непрыгожага (дапусцім, хаця ўсё тут адносна) мужчыну, але ў яго будуць прыгожыя вусны, то я буду проста ў захапленні ад іх. А калі ён яшчэ і цалуецца феерычна — то ўсё. А яшчэ я калісьці зразумела, для мяне вельмі эратычная — беларускасць. Мяне так устаўляла беларускасць! Прынамсі, раней так было.
Але перадусім цяпер чапляе, калі чалавек проста займаецца сваёй справай, знаходзіцца на сваім месцы, фінансава незалежны. Такія мужчыны мне вельмі даспадобы — якія ведаюць, чаго яны хочуць і гэтае робяць, і робяць — якасна. Калі мужчына адбыўся ў сваёй справе, прафесіі. Ведаеш, не ў пошуку пастаянным — кім мне стаць, што рабіць. Калі табе за трыццатку, а ты ўсё думаеш «кім бы мне стаць?». Ну ўжо стаў бы кім-небудзь! Важней за любую рамантыку — сумяшчальнасць у пачуцці гумару. То бок важней за 10 букетаў 1 раз добра рассмяшыць.
І інтэлект, канечне, для мяне ёсць важнай эрагеннай зонай. Яшчэ мне вельмі недаспадобы мужчыны-цюлені, маменькіныя сынкі, вось гэтае туды-сюды: паехалі куды, ці не паехалі, зробім тое — а не, не атрымалася… Ааааа! Пацан сказаў — пацан зрабіў! У мяне баця такі: сказаў — зрабіў. Мне вельмі падабаецца, калі мужчына трымае слова. Я сама сабе жанчына, мне не трэба яшчэ адна жанчына, якая будзе вечна вагацца і перадумваць усё па 150 разоў. Я ўмею цудоўна выслухаць і параіць. Але… Пацан унутры мужчыны — няхай ён будзе. Я пайду з табой на вайну. Але ты будзеш першым, хто захоча стаць жаўнерам. Добра, калі ён будзе не паэт, не журналіст. І не палітык, калі ласачка…
«НН»: Значыць, Валярына замужам хоча сядзець дома, смажыць бліны і быць, як за каменнай сцяной?
ВК: Ну не! Проста не магу выбіраць паміж двума стэрэатыпамі: я ўсё буду рабіць і я нічога не буду рабіць. Я і не феміністка, я эмансіпэ. Я не хачу быць у клетцы. Але калі нешта трэ зрабіць — не пытанне. Калі не ўмею — навучуся.
Для мяне кампрамісы — тое, што мне даецца проста. Асабліва, калі гэта датычыцца нейкіх побытавых рэчаў. Бескапрамісная я толькі ў працы і годнасці. Таму, як на мяне, — усё вырашальна. Для мяне мець добры тыл — гэта важна. І сама я магу быць і тылам, і мурам, і Муркаю.
Парыж, мост Мірабо.
«НН»: Хм!
ВК: Я, напрыклад, не люблю посуд мыць. Бо ў мяне манікюр — і трэба пальчаткі надзяваць, а гума — гэта не вельмі прыемна для скуры, асабліва калі доўга. Толькі таму. Не тое, каб не магу. Калі ты чалавека кахаеш, то для цябе нічога немагчымага няма. І нішто не праблема, у прынцыпе.
Дзеці — гэта клёва. Даглядаць дзяцей – гэта класна. Я сябрам заўжды падказваю, як лепей з імі абыходзіцца, каб не плакалі. Проста мяне мамка яшчэ ў маленстве ўсім методыкам ды сакрэцікам выхавання і гульняў навучыла. Як мае бацькі жартуюць, што дзеці, жывёлы і мужчыны — да мяне ў рукі лёгка ідуць, адчуваюць добрую энергетыку.
І пры маім графіку ўсё магчыма. У прынцыпе, я, па сутнасці сваёй, фрылансер у тым плане, што раблю сабе такі расклад, як мне зручна. Але я адказны фрылансер. Галоўнае, каб быў чалавек, дзеля якога будзе хацецца гэта рабіць. А мне трэба няшмат. Мне трэба трошкі… увага, свабода, павага і рэгулярныя абдымашкі з каханнем, канечне:) Будаваць супольнае МЫ, не пазбаўляючыся ўласных Я.
«НН»: Такіх ты яшчэ не сустракала?
ВК: Такога яшчэ не сустрэла.
Усмешкі і фітнэс-шмітнэс
«НН»: Вернемся да творчасці. Для мяне зусім незразумела, як можна пісаць вершы ў 6 гадоў. Большасць людзей у такім узросце толькі пісаць вучыцца!
ВК: У мяне маленства не было. Я ўсміхацца пачала ў 8 гадоў толькі. І я камунікавала з людзьмі, якім было за 40 заўжды.
Яшчэ ў мяне была клінічная смерць. Мне нецікавы быў садок. Мне было цікава неба, сны, пазасвет.
І адпаведна, мне ў снах прыходзілі ўсе гэтыя радкі, вобразы. І цяпер хочацца паспець навыдурняцца, каб кампенсаваць адсутнасць маленства, падлеткавага ўзросту. Я толькі недзе ў 11 класе пачала стасункі, размовы з аднагодкамі. І вельмі цешуся, што сацыяльная адаптацыя прайшла паспяхова.
«НН»: Адчувала сябе вундэркіндам?
ВК: Мяне так называлі, але я думала, што гэта ўсё натуральна, што так ва ўсіх. Я не думала, што ў мяне нейкая адрозная сітуацыя ад іншых — не было з чым параўнаць. Мне здавалася, што духі да ўсіх прыходзяць, вершы да ўсіх прыходзяць. Мае бацькі мяне правільна выхоўвалі — не акцэнтавалі ўвагі на гэтых здольнасцях. І таму я сябе адчувала нармальна.
«НН»: Што цябе натхніла пачаць праект «ФітнэсШмітнэс»?
ВК: Я заўсёды займалася спортам. У школе я нават гуляла ў рэспубліканскай зборнай па баскетболе. І ў 16, і ў 19 я была вельмі зграбнай. Насіла такія жоўтыя кароценькія шорцікі, якія ледзь азадак прыкрывалі, — нават фатаграфія ёсць. А потым я пачала вучыцца: шмат працы за кампом, стрэс. Аддала перавагу мозгу перад целам, а заўжды варта ўраўнаважваць.
Некалькі разоў спрабавала займацца, адзін раз скінула 25 кг, але пасля зноў набрала.
І я вырашыла, што мне трэба нейкі матыватар у выглядзе трэнера. Я была перасякалася з Пашам Аракелянам на розных канцэртах і выступах, і аднойчы папрасіла яго парэкамендаваць мне трэнера, бо бачыла, што ён у форме. А ён мне прапанаваў быць маім трэнерам па-сяброўску. Мы пачалі хадзіць у залу, з'явіліся нейкія вынікі. Да таго ж, у нас гэта атрымлівалася неяк прыкольна. І вось так нарадзілася ідэя зрабіць такую вясёлую і карысную перадачу.
«НН»: Колькі ты ўвогуле ўжо скінула?
ВК: Спачатку было 124, пакуль скінула 30. Да канца лістапада трэба яшчэ 20 скінуць. Не ведаю, ці паспею да канца восені. Але паціху — я гэта даб’ю па-любому. Пасля заканчэння шоу на «Белсаце» будзе фінальны фільм пра тое, як усё праходзіла — недзе 7 снежня плануецца эфір. Цяжкія месяцы мяне цяпер чакаюць.
Але мы яшчэ робім усё так, каб, змяняючыся, не страціць здароўе — каб скура была нацягнутай, грудзі не страцілі памеру, цягліцы цвярдзелі, а шчочкі сыходзілі ў меру. Каб стаць не толькі яшчэ прыгажэйшай, але і здаравейшай па ўсіх параметрах — і захаваць гэта назаўжды. Такая звышзадача.
«Фітнэс-Шмітнэс» на Майдане з Міхайлам Гаўрылюком.
«НН»: Зробім табе яшчэ адну матывацыю. Калі Валярына яшчэ раз адзене такія кароценькія шорцікі?
ВК: Я не ведаю, ці будзе гэта ў канцы лістапада, калі шоу скончыцца. Але я датачу гэтую штуку нават пасля. Так што жоўценькія шорцікі абяцаю. Можа яны будуць і ружовыя, ці зялёныя, але дакладна кароткія. Слухай, вось зараз лета сканчваецца, так што абяцаю: наступным летам пабачыш мяне ў кароценькіх шорціках.
«НН»: Дык што, наступным летам едзем рабіць фатасесію Валярыны ў купальніку на пляжы?
ВК: Не пытанне!
