Дыскутуючы на выходных пра «дыскрымінацыю» пісьменьнікаў у Беларусі, я пераклаў адзін тэкст з чэскай мовы. Ён, па-мойму, вельмі дзівотны і вельмі добры (пераклад, зразумела, расхлябаны, бо ж дыскусія была важнейшай). Але яшчэ больш дзівотная гісторыя гэтага тэксту, якую мне распавяла пані Францішка Сокалава, перакладчыца зь беларускай мовы, былая супрацоўніца Славянскай бібліятэкі ў Празе.
Напісаў гэты тэкст Іван Сьвітак, чэскі філёзаф і паэт, неканфармісцкі марксіст, і апублікаваў у 1964 годзе ў часопісе «Tvář». Публікавацца яму ўжо тады было забаронена, таму тэкст зьявіўся як пераклад «беларускага пісьменьніка Васіля Каціна». Пільнае вока партыі аднак высачыла містыфікацыю, і Сьвітака за гэты літаратурны жарт выкінулі з Акадэміі навук і з партыі. Ён эміграваў у 1968, вярнуўся ў Чэхію толькі пасьля падзеньня камунізму. Памёр у 1994.
Давайце падумаем, ці магчыма было, каб у 1964 годзе нейкі беларускі пісьменьнік мог напісаць нешта падобнае? Хто б мог? Па-мойму, ніхто. Але тады яшчэ наўрад ці хто ў Чэхіі ведаў, што ўяўляе сабою беларуская літаратура. Таму, мабыць, і зьявіўся «беларускі пісьменьнік Васіль Кацін».
ВАСІЛЬ КАЦІН
Адно індзейскае плем’я верыць, што існуе дух лесу Курупіра, які зьбівае іх з тропу. Гэта мужык з адвернутымі нагамі, і таму той, хто хоча ад яго ўцячы, трапляе ў ягоныя абдымкі.
Калі толькі ўбачыш сьлед сьмерці, пачынаеш ісьці ў супрацьлеглы бок; але якраз таму, што ня хочаш яе стрэць, ты йдзеш за ёю; баісься, каб яна цябе не дастала крыху раней; ідзеш у супрацьлеглы бок, думаючы, што ты бяспечны; таму засноўваеш сям’ю, ставіш дом, ашчаджаеш на машыну; хоць якраз уцёкі заганяюць нас у абдымкі няіснасьці хутчэй.
Ідзеш у супрацьлеглы бок, чым той, у каго адвернутыя ногі, таму што табе не прыходзіць на думку, што можна хадзіць задам уперад або мець вывернутыя ногі; на гэтым недахопе кемлівасьці заснавалася жыцьцё; малюсенькая памылка ў складзе амінакіслот, якая некалі наступіла і трывае. Такім чынам мы ідзем ад сьледу да сьледу, штораз больш упэўненыя, што набліжаемся да жыцьця і аддаляемся ад сьмерці; уцякаем ад яе насустрач і трапляем у яе абдымкі, не пасьпеўшы зьдзівіцца сваёй памылцы.
Калі знойдзеш сьлед сьмерці, ідзі па ім; рух за сьмерцю – тоесны з рухам жыцьця; ідзі ўвесь час насустрач яе, і яе ня будзе; зрабі ёй жарт, зьнішчай хвіліны дарэшты; будзь сваім уласным Курупірам, які йдзе па сваіх уласных сьлядах; тым часам сьмерць будзе дробіць у супрацьлеглы бок і ня схопіць цябе.
Рабі тое, што Курупіра; душы ня думаючы хвіліны, якія набягаюць у твае адбымкі; зьдзіўлены сваёй памылкай, выверні ногі, ідзі ўперад, пакідаючы сьляды ў адваротны бок, а таксама хвіліны, зьбянтэжаныя нелягічнасьцю сваёй лёгікі, якая не ўключыла асновы лёгікі – абсурду; зразумей сваю памылку толькі ў абдымках хапуна, у рогаце гісторыі, якая не пакідае ніякага сьледу.
Тым часам ты, усьперты на сваю сьмерць, безупынна ступай па яе сьлядах, глытай сваю прысутнасьць і йдзі за будучыняй да нечага ўпэўненага, з адвернутымі нагамі, якія пакідаюць адваротныя сьляды. Курапіра цябе ня зловіць, калі ты сам станеш сьмерцю свайго часу.
