Гісторык Віктар Сувораў нядаўна стварыў акаўнт у сацсетках, дзе апублікаваў раздзелы сваёй кнігі «Змеяед».
Калі коратка, гэта — гісторыя пра тое, як чысцілі шэрагі Камітэта дзяржбяспекі. Але ў гэтай гісторыі ёсць нешта ад рыцарскага рамана, ёсць любоўная інтрыга, ёсць прыгожыя дзяўчаты, якія ўмеюць таньчыць і цудоўна біцца, ёсць падрабязнасці кадэбэшнага побыту, прамовы, ёсць дэталі гэтага жыцця, якія можа распавесці толькі чалавек з гэтай сістэмы. Ukrinform.ua пагутарыў з пісьменнікам на тэмы гэтага і не толькі гэтага сюжэту, таму што ўсё, пра што піша Сувораў, востра рэзануе з сучаснымі падзеямі — забойствам Нямцова і «закручваннем гаек» у Расіі, неаб'яўленай вайной на Данбасе.
hvylya.net
Тэрор — спосаб ратацыі для дыктатараў
— Я чытаю раздзелы з Вашага новага рамана «Змеяед», пра інтрыгі і чысткі ў спецслужбах Расіі. Раней вы пісалі, што з дапамогай тэрору Сталін ачышчаў і партыю, і войска, і гэта нібыта можна лічыць своеасаблівым пазітывам. Па-вашаму, такі тэрор сапраўды захоўваў баяздольнасць узброеных сіл?
— Пасля таго, як я выпусціў «Ледакол», адразу ж пасыпаліся такія пытанні: як гэта Сталін мог рыхтаваць напад на Германію, бо ён жа знішчыў вялікіх, магутных палкаводцаў, там такі Тухачэўскі быў, такі ён геніяльны, там быў такі Якір геніяльны. І гэтымі пытаннямі спрабавалі абвергнуць «Ледакол», таму мне прыйшлося заняцца пытаннем. Я вывучыў тое, што было да Другой сусветнай вайны ў Савецкім Саюзе. Я вельмі сур'ёзна паглыбляўся ў гэтыя гады — 1934—38. Вывучаў, што там адбывалася і чаму. І калі ў мяне з'явіліся нейкія добрыя дакументы, я напісаў кнігу пад назвай «Ачышчэнне», пра тое, як Сталін чысціў НКУС, чаму ён чысціў Чырвоную армію. А часам у мяне ёсць вельмі добры матэрыял, але няма дакументальных доказаў, калі я не магу чытачу свайму сказаць, вось гэта ўзята ў такім дакуменце, у такім і такім. Тады я выкладаю тое ж самае, але ў выглядзе аповесці або рамана і пішу ў пачатку: «Не верыце — прыміце за жарт», — вось і ўсё. Ужо самі вырашайце, наколькі гэта праўда, наколькі выдумка. У мяне ёсць такія дакументальныя кнігі як «Самагубства», «Ачышчэнне», «Святая справа», «Ледакол», «Дзень М». Але ёсць і мастацкая ці маламастацкая выдумка, гэта ўжо вырашаць чытачу.
Ці былі неабходныя гэтыя пастаянныя чысткі? Так, з майго пункту гледжання, цалкам неабходныя. Бо ў дэмакратычнай дзяржаве існуе механізм абнаўлення ўлады, прайшло чатыры гады ў Вялікабрытаніі, і выбіраюць новага прэм'ер-міністра, вось у нас лейбарысты, вось кансерватары, з'яўляецца новая партыя, нейкія там сацыял-дэмакраты, вельмі хутка з'явіліся і адышлі. Цяпер з'явілася новая партыя Незалежнасці, каб выйсці з бюракратычнай Еўропы. Гэта значыць, адбываецца пастаянная ратацыя там наверсе. А пры таталітарным ладзе, як было ў таварыша Леніна, як у яго пераемніка — таварыша Сталіна, ратацыі і выбару ў народа няма, і тады сядзіць наверсе вялікі правадыр, і ён абавязаны чысціць, г.зн. рабіць гэтую ратацыю гвалтоўным чынам. Людзі, якія дарвалася да ўлады, яны адтуль сыходзіць не хочуць, яны там атабарыліся, таму дыктатару неабходна іх адтуль выганяць сілай, а яны трымаюцца за свае месцы, і тады пачынаецца вялікая кроў, альбо дыктатар знішчае кіруючы клас, мяняе яго гвалтоўным чынам, альбо кіруючы клас знішчае дыктатара.
Пасля Сталіна спынілася гэтая гвалтоўная ратацыя, і што мы атрымалі? Мы атрымалі самы сапраўдны застой. Ужо вось брэжнеўская эра і называецца застой. Бо сядзяць вялікія начальнікі па 20 гадоў, па 30 гадоў. Я ў адной са сваіх кніг нават прывёў статыстыку. Дапусцім, начальнік галоўнага разведвальнага ўпраўлення 25 гадоў на адной і той жа пасадзе. Або, паглядзіце, таварыш Грамыка — міністр замежных спраў — таксама там дзесяцігоддзямі, і члены Палітбюро, як туды патрапяць, то сядзяць там ужо да поўнага маразму. Дык вось, кнігі гэтыя, паўтараю, гэта ў нейкай меры мастацкая выдумка, але я стараюся прытрымлівацца ўсё-такі нейкі гістарычнай праўды.
— Але вы ў «Змеяедзе» прыводзьце лічбы. Перад пачаткам вялікай чысткі ў вышэйшым кіраўніцтве НКУС быў сорак адзін камісар дзяржбяспекі. З сямі камісараў ГБ першага рангу былі арыштаваныя і расстраляныя сямёра. З трынаццаці камісараў ГБ другога рангу — арыштаваныя і расстраляныя адзінаццаць.
— Так, гэта праўда. Тут ужо нікуды не пойдзеш ад праўды. Быў сорак адзін камісар дзяржаўнай бяспекі. Адзін — генеральны камісар, таварыш Ягода, сем камісараў першага рангу, трынаццаць камісараў другога рангу і дваццаць камісараў трэцяга рангу. З іх перажылі вялікую чыстку толькі два чалавекі, а пасля смерці Сталіна — адзін быў расстраляны, а адзін памёр у вар'яцкім доме. Гэта значыць з 41 чалавека вось таго першага набору сваёй смерцю памёр толькі адзін, і тое дзякуючы вар'яцкаму дому.
Гэты перыяд нашай гісторыі адносна мала знаёмы маладому пакаленню, і другая прычына, з-за чаго я пішу гэта ў выглядзе аповесці і рамана, заключаецца ў тым, што гісторыя чалавечая, і асабліва гісторыя нашай краіны, у той час гэта была адзіная краіна Украіна і Расія — гэта быў Савецкі Саюз. Дык вось гісторыя, яна шалёна цікавая, і каб абудзіць цікавасць да той гісторыі, я звяртаюся вось да такога простага метаду. Я выкладаю яе ў выглядзе рамана або аповесці, каб абудзіць у маладога пакалення цікавасць да таго, што здарылася. Гэта наша мінулае, мы абавязаныя яго ведаць. І я пішу, я даводжу, я стаю на тым пункце гледжання, што добрая кніга ацэньваецца толькі па адным параметры. Добрая кніга павінна быць цікавай, кропка. Мне кажуць: добрая кніга, яна ж павінна быць разумнай, яна павінна клікаць, яна павінна быць змястоўнай. Я з гэтым усім згодны. Але калі мы здолелі зрабіць кнігу цікавай, значыць, мы дамагліся ўсяго.
— Вы заўсёды падавалі разведку, контрвыведку СССР, як нешта лагічнае і вельмі прыгожае. Але якая логіка ў тым, каб пастаянна забіваць? Троцкага забілі, Бандэру забілі, Навадворскую забілі, Старавойтаву забілі, Літвіненку забілі, Нямцова, нарэшце, забілі. Вось скажыце, які сэнс забіваць зрынутага або бяспечнага ворага?
— Справа ў тым, што існуе дзве выведкі, адна — гэта ваенная, ёсць ГРУ ў цяперашні час у Расіі і ў мой час была, і існуе контрвыведка ў выглядзе КДБ, у мой час — НКУС.
ГРУ ніколі, наколькі я ведаю, нікому не помсціла, там ставілася задача здабывання і апрацоўкі інфармацыі. І калі я здабыў інфармацыю, значыць, ужо паспяховы. А адбывалася гэта таму, што ГРУ — гэта частка ваеннай выведкі, а армія абараняла дзяржаву ад знешніх ворагаў, а КДБ, НКУС і ВЧК абараняла краіну ад унутраных ворагаў, таму яны такія крывавыя. Я павінен сказаць, што паміж ГРУ і КДБ існавала вялікая розніца. Ім трэба было абараніць рэжым ад унутраных ворагаў. Нават калі Салжаніцын знаходзіцца ў Вермонце ў ЗША, ён «муціць» народы Савецкага Саюза. І хоць ён знаходзіцца далёка, за тысячы кіламетраў, на другім баку нашай планеты, — усё роўна ён унутраны вораг, яго трэба неяк нейтралізаваць або абылгаць і г.д.
Чаму ў НКВД была вось гэтая традыцыя забіваць? Каб запалохаць усіх астатніх. Забойствы палітычныя ажыццяўляліся ў найшырэйшым дыяпазоне, і яны маглі знаходзіцца на розных краях гэтага дыяпазону. Альбо мы забіваем так, каб ніхто не здагадаўся, што гэта забойства, як Сцяпана Бандэру — недэманстратыўна. Альбо гэта забойства павінна адбывацца так, як забівае мафія, — на прыступках абласной адміністрацыі, сярод белага дня, на вачах паліцыі і тэлекамер, з аўтамата, так, каб казаў ўвесь свет. Вось як забіты Нямцоў.
Для ГРУ забойства было адным з метадаў працы, але ён выкарыстоўваўся не для таго, каб кагосьці запалохаць, а для таго, каб кагосьці нейтралізаваць. Або вось яшчэ адна мэта. Існуе, напрыклад, сяброўская краіна Афганістан. Калі пачытаеце нашу прэсу да 1979 года, то там вы ўбачыце, што Афганістан ніколі не называўся проста Афганістан, ён называўся сяброўскі Афганістан. І вось раптам вырашыў хтось там наверсе, што гэты сяброўскі Афганістан (рідну Афганщину) трэба вось прышпіліць да сябе, і тады адбываецца забойства вышэйшага кіраўніцтва дзяржавы. Гэта не таму, што мы такія крывавыя, а ад таго, што ставіцца баявая задача — забіць.
— У забойстве Нямцова Вы абвінавачваеце ФСБ?
— Я абвінавачваю ФСА, Федэральную службу аховы. Раней калісь гэта было ўпраўленне ўнутры КДБ, якое займалася аховай правадыроў. Пасля крушэння Савецкага Саюза гэтая Федэральная служба была выдзеленая са складу КДБ і пераназваная. Цяпер гэта асобная сакрэтная служба, якая займаецца аховай прэзідэнта і іншых вышэйшых службовых асоб. Крэмль знаходзіцца пад кантролем Федэральнай службы аховы, і ўсе ўрадавыя трасы, Замаскварэцкі мост і ўсе гэтыя масты праз Маскву-раку, вядома, гэта непасрэдная адказнасць ФСА.
На суседнім мосце, дарэчы, нейкія хлопцы хацелі павесіць украінскі сцяг. Іх павязалі проста адразу. Яны пачалі разгортваць гэты сцяг, а тут ідуць нейкія мінакі проста, і раптам гэтыя мінакі ўсе ператвараюцца ў таемных агентаў і ўсе кідаюцца на гэтых хлопцаў, і іх тут жа круцяць у дзесяць секунд, не паспелі яны там нічога разгарнуць. Як удалося камусьці забіць на ўрадавай трасе, побач з Саборам Васіля Блажэннага, які проста ў кадры, побач з крамлёўскімі вежамі, Спаская вежа тут, і ФСА нікога не арыштавала… Выбачайце, альбо гэтых хлопцаў трэба разагнаць усіх к чортавай маці, арыштаваць начальніка самага галоўнага і пасадзіць яго, альбо гэта зрабілі яны. Адпаведна, па загадзе вышэйстаячага начальства, а падпарадкоўваюцца яны наўпрост таварышу Пуціну.
— Скажыце, а Вы верыце ў магчымасць палацавага перавароту ў Расіі, у тое, што ўсё ж такі знойдуцца моцныя людзі, якія захочуць ліквідаваць прычыны нашых бед?
— Я не проста веру. Веру — гэта занадта прэсна, занадта мякка сказана, я свята веру ў тое, што палацавыя перавароты не толькі магчымыя, яны заўсёды будуць. Гэта не толькі традыцыя, гэта адзіны спосаб змены кіраўніцтва. Іншага проста няма.
Мая апошняя кніга пра Жукава «Аблом» прысвечана светлай памяці Абдурахмана Аўтарханава, які першым раскрыў таямніцу забойства Сталіна і даказаў, што Сталін быў забіты. І калі таварыша Сталіна забілі, то ўжо нейкага Пуціна, ну, тут прабачце.
Ніякай Вялiкай Айчыннай вайны не было
— Мы ў траўні будзем святкаваць 70 гадоў Перамогі. У мяне такое змяшанае пачуццё. З аднаго боку, я гляджу французскія кадры, што Парыж сустракаў гітлераўцаў кветкамі. А мы ўсё ж такі ваявалі і перамаглі. Але гэтую нашу перамогу з расейцамі мы не зможам святкаваць ужо ніколі. Яна ўжо ніколі не будзе для нас агульнай. З іншага боку — мы ўсе чыталі Суворава і ведаем, што гераізм не выключае таго факту, што наш людажэр Сталін хацеў пачаць вайну першым. Вось як бы Вы расставілі гістарычныя акцэнты для сваіх унукаў?
— Перш за ўсё, калі ў нас зайшла гаворка пра даты, то давайце ўспомнім, што на днях — 13 сакавіка 2015 года — споўнілася 75 гадоў заканчэння Зімовай вайны Савецкага Саюза супраць Фінляндыі. Гэта была бандыцкая вайна супраць суверэннай дзяржавы, якая нам нічога дрэннага не зрабіла. Гэтая вайна мела катастрафічныя наступствы для Савецкага Саюза. З-за таго, што Савецкі Саюз напаў на Фінляндыю, ён зрабіў яе сваім ворагам. Спачатку была спроба адразу пасля Кастрычніцкага перавароту Фінляндыю зрабіць савецкай. Потым былі 1939-40-ы год, Зімовая вайна. А 25 чэрвеня 1941 Савецкі Саюз трэці раз напаў на Фінляндыю. Вы ўяўляеце: 25 чэрвеня ўсё трашчыць і валіцца, і ў гэты час Савецкі Саюз нападае на Фінляндыю, а ў жніўні месяцы СССР уводзіць свае войскі ў Іран.
У гэты час Гітлер завяршае грандыёзнае кіеўскае акружэнне, захапіў там 664 000 байцоў і камандзіраў Чырвонай арміі, неймаверную колькасць танкаў, артылерыі, боепрыпасаў, розных іншых запасаў. Уяўляеце, а таварышу Сталіну няма чаго рабіць, вось ён у Фінляндыю і ў Іран палез. Дык вось, каб зразумець вось гэтую Вялікую Айчынную вайну, расставім акцэнты так.
— Гэта значыць, ніякай Вялікай Айчыннай вайны ніколі не было. Была Другая сусветная вайна, правільна я разумею?
— Так. Хто прыдумаў Вялікую Айчынную? Навошта яе вычленілі з Другой сусветнай вайны? Прыдумаў гэта таварыш Сталін. А навошта? А затым, каб пра ўсе злачынствы пачатковага перыяду Другой сусветнай вайны забыцца. Другая сусветная вайна пачалася падзелам Польшчы ў 1939 годзе, гэты падзел быў здзейснены не ў імперскай канцылярыі, а ў Крамлі. Гітлера там не было, там былі таварышы Молатаў, Рыбентроп і Сталін. Яны падзялілі Польшчу і тым самым развязалі вайну. Далей Сталін падманвае Гітлера, Гітлер уступіў туды, што мы падзялілі, — гэта табе, гэта мне. Гітлер пачаў, а Сталін кажа, ой, я не гатовы. Вось і ўся віна ўпала на Гітлера. Пасля гэтага была Фінляндыя, пасля гэтага Бесарабію адарвалі ад Румыніі, Эстонія, Літва, Латвія і гэтак далей. Гэта значыць, Савецкі Саюз атакаваў усіх заходніх суседзяў. І гэта была злачынная вайна, Савецкі Саюз быў удзельнікам Другой сусветнай вайны з самага першага дня і нават раней, як толькі падпісалі 23 жніўня дакумент аб падзеле Польшчы, з гэтага і пачалася Другая сусветная вайна. І Сталін агрэсарам быў з самага пачатку, а потым Гітлер, сцяміўшы, што тут адбываецца, і зразумеўшы, чаго яму чакаць, напаў першым. І Сталін вось гэты напад выкарыстаў у якасці прапаганды.
Давайце забудзем, як мы напалі на Польшчу, уваткнулі ёй нож у спіну, давайце забудзем Фінляндыю, як мы на яе напалі, давайце забудзем, як мы знішчылі Эстонію, Літву і Латвію, давайце забудзем, як мы адарвалі Бесарабію і Паўночную Букавіну ад Румыніі, і давайце лічыць вайну з 22 чэрвеня, вось на нас напалі, ой, якія мы бедныя — Вялікая Айчынная вайна.
Савецкі Саюз пачынаў вайну як агрэсар і завяршыў яе як агрэсар
— Вы выступалі на розных лекцыях у постсавецкіх краінах са сваёй канцэпцыяй, як людзі яе прымалі?
— Аднойчы выступаю я па тэлебачанні, ідзе жывы мост з Лондана ў Кіеў. Сядзяць там мае прыхільнікі і мае праціўнікі. І ўстае праціўнік і кажа, што ты нам распавядаеш, як Сталін напаў на Польшчу, гэта ён вярнуў назад і далучыў Заходнюю Украіну і Заходнюю Беларусь, гэта ніякая не агрэсія, ён далучыў украінскія землі да Украіны, а беларускія землі — да Беларусі.
А я таксама злы, я яму адказаў, што таварыш Сталін Заходнюю Украіну да Украіны не далучыў і Заходнюю Беларусь да Беларусі не далучыў, ён іх далучыў да Савецкага Саюза. А гэта вялікая розніца, пагадзіцеся. І ўлада там была не ўкраінская і не беларуская, а ўлада была савецкая, улада была чэкісцкая, крывавая, антыўкраінская і антыбеларуская — і адразу ж пачаліся там страшныя чысткі са знішчэннем тысяч людзей, а затым і з дэпартацыяй людзей з Заходняй Украіны і з Заходняй Беларусі. Паспрабуйце запярэчыць.
Дык вось, я сваёй унучцы раскажу так, што Вялікая Айчынная вайна — гэта прапаганда. Была Другая сусветная вайна, у якой Савецкі Саюз удзельнічаў з самага першага дня як агрэсар і завяршыў Другую сусветную як агрэсар.
Паміж Савецкім Саюзам і Японіяй быў падпісаны пакт аб нейтралітэце, аб ненападзе. І пакуль Савецкі Саюз абрынаўся, валіўся, Японія вось гэтую дамову выконвала. А потым Савецкі Саюз разграміў Германію, а Японія была ўжо амаль разгромленая Амерыкай, то вось тут таварыш Сталін узяў і напаў на Японію. Дык вось, мірнай дамовы з Японіяй падпісана не было, таму што Японія да гэтага часу не прызнае захоп тых тэрыторый, якія належалі японцам. І хутка вось гэтыя «перамогі Савецкага Саюза ў Вялікай Айчыннай вайне» абернуцца для Расіі вялікай крывёю і вялікімі стратамі. Японія хутка ўспомніць аб тым, што Сахалін, Курыльскія выспы — гэта ўсё ж такі не Расія, а Японія. Пакуль Расія моцная, Японія маўчыць, як толькі пачнуцца ў Расіі вялікія праблемы, Японія аб сваіх землях успомніць. Таксама як Кёнігсберг, па-польску Кралявец, быў перададзены Савецкаму Саюзу на 50 гадоў — з 1945 па 1995 год. І Кёнігсберг, які Калінінград, ён павінен быць вернуты Германіі, але Германія маўчыць пакуль.
Вялікі стратэг, таварыш Пуцін, адкрыў скрыню Пандоры. Пасля Другой сусветнай вайны, пасля вялікіх перамог Савецкага Саюза ў Вялікай Айчыннай вайне было неяк неафіцыйна прызнана: хлопцы, давайце не ўзгадваць старое, давайце не чапаць межы, вось як яно склалася, хай так і застанецца. І вось Пуцін гэту раўнавагу парушыў. І як толькі ён адарваў Крым ад Украіны, добра гэта, дрэнна, давайце пра гэта не будзем. Ён парушыў раўнавагу, вось што страшна. І цяпер панясецца — Фінляндыя скажа: «А вы ў нас адабралі Выбарг». А немцы скажуць: «А вы ў нас забралі Кёнігсберг і ў 1995 годзе павінны былі яго вярнуць, 20 гадоў таму, так што вярніце». І Японія, і Кітай, ці мала хто яшчэ. Раўнавага Пуціным парушана, і гэта яму вельмі хутка ікнецца. Я не ведаю, на гэтым свеце ці там, у пекле, дзе яго будуць пячы ў смале.
Мая любімая песня — «Никогда мы не будем братьями»
— Вы думаеце, Расія ўсё ж такі яшчэ перажыве нейкі свой распад, так?
— Я думаю як выведнік, хоць і беглы, але ўсё-такі. Мой добры настаўнік, палкоўнік Зямлянскі, мне казаў: ты шукай заўсёды правіла, у гэтым правіле шукай выключэнне, пастарайся зразумець, чаму гэта выключэнне ёсць, якая прычына і дзе трэба шукаць новае выключэнне. І яшчэ, кажа: шукай тэндэнцыю, вось ёсць адна падзея, іншая, у якім кірунку ідзе развіццё, тэндэнцыю ўлаві.
Дык вось, якая тэндэнцыя. Існаваў звышмагутны сацыялістычны лагер на чале з Саюзам Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік — эканамічная, палітычная і ваенная звышдзяржава — і яго верныя сябры: Польская Народная Рэспубліка, Чэхаславакія, Германская Дэмакратычная Рэспубліка, Венгрыя, Балгарыя і да т.п. І раптам усё гэта абрынулася. У гэты час нашы правадыры павінны былі сесці за круглым сталом і вырашыць: хлопцы, штосьці мы робім няправільна, давайце знойдзем прычыну развалу. Але ж ніхто ніколі не сеў за стол і не запытаўся, што з намі не так. Не было такіх дэбатаў. Калі не ведаеце, звярніцеся да вучоных, да прэсы, звярніцеся да народа: што з намі было не так, давайце знойдзем памылку і ліквідуем, бо неяк дзіўна ўся гэта справа павалілася.
Праходзіць два гады і разбураецца вялікі Савецкі Саюз. Пасля гэтага Ельцын павінен быў задаць тое ж пытанне: што ў нас не так, што трэба мяняць. Але ж нічога ж не мянялася. Застаўся ўсё той жа савок, толькі дазволілі красці адкрыта, раней паволі і патроху, а цяпер — адкрыта і памногу. Вось розніца. Калі так, то тэндэнцыя — вось яна, быў вялікі сацыялістычны блок, ён абрынуўся, быў вялікі Савецкі Саюз, ён абрынуўся, засталася вялікая Расія, што з ёй будзе — яна абрынецца, рассыплецца, яна разваліцца. І я больш скажу, што ў нашым стагоддзі мы да гэтага дажывем. І нікуды яна не дзенецца, ідзе выміранне рускага народа, ідзе дэградацыя разумовая, эмацыйная, інтэлектуальная, дэградацыя народа і яго эліты. Вы паглядзіце на іх. Калі ва Украіне нешта не так, украінскі народ выходзіць на Майдан і зрынае злодзеяў, злачынцаў і выганяе, а калі гэта адбываецца ў Расіі, то рускі народ кажа, што гэта Дзярждэп, там нейкі сядзіць злы дзядзька Абама, штосьці ён нам тут муціць.
— Гэты год быў для многіх нашых журналістаў годам рэальнай страты блізкіх сяброў з Расіі.
— Песня мая любімая цяпер — «Никогда мы не будем братьями». Вы ведаеце яе? Там гэта сказана дакладна — ніколі мы не будзем братамі.
Актыўнасць у сацсетках паказвае, што вайна Украіны — сапраўды народная
— Тое, што мы ўсе заўзеем, падказваем генералам, каментуем ў Фэйсбуку ваенныя аперацыі, аналітыкі даюць у сацсетках кухталёў Генштабу, Вы лічыце, гэта станоўча для нашай ваеннай гісторыі, для гэтай вайны?
— Гэта індыкатар таго, што вайна народная, гэта не нейкія там «шурыкі» сядзяць у Генштабе і стрэлкі малююць. Гэта сведчыць аб тым, што народ увесь заўзее, падтрымлівае, сустракае байца і вітае яго, народ абмяркоўвае памылкі кіраўніцтва, народ неабыякавы да гэтай вайны. Вы паглядзіце, калі Расія ваявала ў Чачні. Вось параўнайце стаўленне народа. Якое стаўленне? Каб майго сыночка туды не паслалі, а тое, што там вярнуўся без рук, без ног баец з той Чачні, ды каму гэта трэба, калі гэта не маё. Нікога гэта не цікавіла і не магло патрывожыць. А тут ідзе народная вайна. Вітаю гэта, вітаю. Вядома, нельга раскрываць нейкіх ваенных сакрэтаў, не раскрываць, дапусцім, у нас вось такая зброя, і мы знаходзімся вось тут. Аднак паўтараю, гэта вайна народная, таму ўкраінскі народ непераможны.
— Як Вы думаеце, гэтых так званых лідараў «ЛНР», «ДНР» заб'е з часам расійскае кіраўніцтва або не, або яны неяк будуць іх яшчэ выкарыстоўваць? Якой бачыце іх будучыню?
— У іх няма будучыні, яны не дажывуць да новага года. Я гляджу расійскае тэлебачанне, вось учора было, ужо паказваюць карту і напісана «Данецкая вобласць». Гляджу ў тэлевізар, стойце, спыніцеся, Данецкая вобласць. Па маскоўскім тэлебачанні ўчора паказвалі Данецкую і Луганскую вобласць, ніякіх «ЛНР-ДНР». Гэтыя хлопцы скончаныя, нікому яны не патрэбныя, ужо афіцыйна абвешчана, што гэтых людзей пускаць у Расію нельга, таму што яны нясуць з сабой агрэсію. Яны ж з'ехалі з катушак, пазналі смак крыві, забойцы, гэта людзі, якія ўжо ведаюць, што можна з аўтаматам у руках узяць грошы, гарэлку, бабу, узяць наркату, машыну, нікога не пытаючыся. Чалавек, правёўшы год у такім становішчы, атручаны назаўжды, ён ужо не можа стаць нармальным. Мне даводзілася гаварыць з хлопцамі з ГРУ, спецназаўцамі, якія ўдзельнічалі ў нейкіх падобных справах, калі ў іх была ўлада над жыццём і смерцю іншага чалавека. Мне трэба было зразумець іх псіхалогію. І вось гэтыя хлопцы казалі: не ведаю, што далей рабіць, але мне вось хочацца так жыць.
— Скажыце, а Вам як здаецца, Украіна патроху вучыцца ваяваць? Вы бачыце, што ёсць нейкі прагрэс у нашых стратэгіях, тактыках?
— Украінскі народ ведае, як змагацца за свабоду, украінскі народ дамогся гэтай свабоды, хлопцы стаялі на Майдане, стаялі на смерць, былі гатовыя паміраць і паміралі. Уяўляеце, калі я буду ім даваць нейкія парады, бо большасць з іх выжыла, і гэтыя хлопцы рана ці позна, я ў гэта свята веру, яны разбяруцца з тымі некампетэнтнымі таварышамі, якія, седзячы ў кабінетах, кіруюць вось гэтай вайной.
