Пра паэта Фэлікса Аксёнцава, які напісаў словы да песьні «Радыё Свабода» і ўсіх астатніх гітоў «Уліса», дзесяць гадоў не было чуваць. У 1996 г. ён зьехаў за акіян, пакінуўшы цікаўным зборнік вершаў «Пустая карта». Пра яго хадзілі неверагодныя чуткі: што прыняў будызм, што працуе ў пахавальнай канторы. Карэспандэнт «НН» адшукаў аднаго з самых яскравых айчынных рок-паэтаў у канадзкім Ванкувэры.
Я – паэт
Беларускі рок-н-рол нарадзіўся зь «Песьнярамі» гадоў трыццаць пяць таму. Але ў 1989 г. выйшаў альбом, які цалкам перавярнуў уяўленьні пра беларускі рок. Па-мінімалісцку аздобленая кружэлка перавяла нашу музыку на іншы канцэптуальны падмурак. Праграма – «Чужаніца» гурту «Уліс» – мела сваю філязофію, свой сьвет з цэнтрам на пляцы Францыска, дзе знаходзілася месца мінуламу і будучыні, дзе звычайныя людзі суседзілі з «оруэлаўскімі» пэрсанажамі, дзе ў Нясьвіж хадзілі цягнікі. Гэты сьвет набыў сваё найменьне з другім альбомам «Уліса» – «Краіна доўгай белай хмары». Паэт Фэлікс Аксёнцаў – аўтар словаў да песень трох першых альбомаў «Уліса» – культавых альбомаў айчыннай музыкі.
Міхал Анемпадыстаў упершыню ўбачыў Фэлікса ў 1982 г.: «Ён адразу назваўся паэтам і чытаў вершы ўзвышана і сур’ёзна, што мяне тады зьдзівіла, бо я ведаў шмат творчых людзей, але яны ставіліся да сваіх твораў з іроніяй. Фэлікс нагадваў Алеся Разанава». Сур’ёзнасьць Ф.Аксёнцава суседзіла з тонкім пачуцьцём гумару, нейкі час ён насіў на шыі цяжкі кіляграмовы гадзіньнік, зьняты з прыборнай дошкі самалёта. «Я быў фанабэрыстым у той час, хоць ворагаў, апроч відавочных правакатараў з КГБ, не заўважаў», – дапаўняе свой партрэт сам Фэлікс.
У сярэдзіне 1980-х паэт працаваў у праектнай канторы, апрацоўваў паведамленьні на менскай тэлефоннай сетцы і шукаў магчымасьці жыць насуперак усталяваным нормам. Таму ўхапіўся за журналістыку – рабіў музычныя праграмы на Беларускім радыё, друкаваўся ў «Крыніцы».
Уліс на сцэне
На пачатку 1980-х Фэлікс, нягледзячы на агульны скепсіс да ўжываньня беларускай мовы, зразумеў, што магчымы беларускі варыянт року. «Цэнтральнай загадкай майго жыцьця быў пошук сувязі між музыкай і тэкстам. Я ведаў, што расейскі рок мусіў розьніцца ад польскага, а ангельскі ад беларускага – сыходзячы хоць бы з уласьцівасьцяў мовы. Паслухаўшы польскую альтэрнатыву і піцерскі рок, ідэя беларускага рок-гурту запаліла».
Са сваімі сябрамі Сяргеем Краўчанкам (будучы гітарыст «Бонды» і «Уліса») і Міхалам Анемпадыставым пасправабалі стварыць гурт «Панкрот». Ня склалася. Частка песень няіснага праекту ўвайшла потым у рэпэртуар «Новага Неба». Аксёнцаў паспрабаваў сябе як рок-паэт, напісаўшы некалькі тэкстаў для першага гурту Славы Кораня «Ліфт», поп-гурту «Мэтро», потым і для «Бонды». Да сваіх першых паэтычных рок-вопытаў Фэлікс ставіцца ў тым жа духу, як і да артыкулаў у «Крыніцы».
Першы тэкст для «Ўліса» – «Будапэшт–Прага–Кабул» – Фэлікс папросту змайстраваў безвач. З утварэньнем у 1988 г. гурту «Уліс» Аксёнцаў, паводле ўласнага прызнаньня, пяць год рабіў тое, пра што марыў. «Я прасякнуўся мэлёдыямі Славы, чуў у іх паведамленьні, якія ўвасабляў у словах», – узгадвае паэт.
Захавалася відэа зь першага фэсту «Басовішча». Аксёнцаў знаёміць прысутных са сваім гуртам так, што абыякавым застацца немагчыма. У паўзмроку ў чорных акулярах ён чытае ўрывак з «Уліса» Джойса на беларускай мове, эмацыйна размахвае рукамі, паступова нагнятае атмасфэру, пакуль не выбухае: «Уліс на сцэне!»
Прыклад «U2»
У Польшчы паэт быў у гармоніі з самім сабой: «Па вяртаньні ад свайго сябры Лёніка Тарасэвіча я днямі не выходзіў з дому, каб не папсаваць свае ўражаньні». У адзін з тых дзён, калі Фэлікс сядзеў дома, каб «не папсаваць ўражаньні», і нарадзілася песьня, якая сталася гімнам ягонага пакаленьня – тых людзей, маладосьць якіх прыпала на той пераломны час. Фэлікс згадвае, што песьня «Радыё Свабода» пачалася з выдатнай гімнавай мэлёдыі Кораня: «З аднайменнай радыёстанцыяй тэкст амаль нічога супольнага ня мае, як і фраза «белы сьцяг па-над намi» ня мела дачыненьня да беларускай сымболікі. У той дзень я думаў пра знакаміты канцэртны тур «U2» пачатку 1980-х, калі ахранеўшы Бона бегаў па канцэртных залях зь белым сьцягам чысьціні і адмаўленьня ад гвалту. Мне заўжды падабалася гэтае словазлучэньне – свабода, як нябачная радыёхваля, якая гудзе паўсюль, вакол і ўнутры нас, і распаўсюджваецца Боскім перадатчыкам, які аніяк не заглушыш, – узгадвае Фэлікс. – «Там, дзе няма цемнаты, стрэнемся мы» – знакамітая фраза з раману «1984». Мне вельмі хацелася ачысьціць гэтую фразу ад оруэлаўскай рэпутацыі, бо такое месца, дзе няма цемры, гэта не турма ў Міністэрстве Любові».
Мяне жонка вадзіла за руку
Але вера ў сустрэчу «там, дзе няма цемнаты», ня спраўдзілася. У прыватным жыцьці Фэлікса і ў жыцьці гурту пачаўся разлад: у сям’і паэта здарыліся сьмерці адна за адной, а сустрэчы з удзельнікамі сканваліся п’янымі сваркамі. Аксёнцаў тады гандляваў уразнос, як ён кажа, усялякай музычнай дрэньню. «Я адчуваў, што абмену музычнымі ідэямі між удзельнікамі гурту ўжо не адбывалася, я нібыта быў заціснуты паміж бэтоннымі плітамі і ведаў, што мой час падыходзіў да канца...»
Узімку 1994 г. у Фэлікса надарыўся сур’ёзны нэрвовы зрыў, як і ў першага вакаліста гурту – Андрэя Патрэя, толькі не настолькі драматычны. Патрэй на нейкі час трапіў у вар’ятню. Паэт ня бачыць тут нічога дзіўнага: «Згодна з «Боскай камэдыяй» Дантэ, Уліс пасьмяротна зьмешчаны ў восьмае кола пекла. Так што квіткі на яго карабель абыходзяцца ня танна».
Фэлікс прыняў рашэньне пайсьці з «Улісу» і больш ні з кім з гурту не сустракаўся – не хацеў, каб яго памяталі такім. «Я тады зь цяжкасьцю хадзіў – жонка Наташа вадзіла мяне пад руку, як старога. Дні цягнуліся ў пакутлівым несьвядомым стане. Калі на час віднела, пісаў вершы, каб пасьпець скончыць другую кнігу вершаў». Прычыну такога стану Фэлікс бачыць у «спажываньні вялікіх дозаў алькаголю, табакі, кавы ды лекавых прэпаратаў у спалучэньні з стрэсам, выкліканым неразуменьнем уласных магчымасьцяў». У гэты момант і было прынята канчатковае рашэньне зьехаць з краіны. У Ванкувэры жыў стары сябра.
Горад касмапалітаў
За акіянам Фэлікс ужо шмат гадоў працуе сыстэмным аналітыкам праграмнага забесьпячэньня ў сусьветнай карпарацыі і дзякуе за гэта РТІ: «Тут так вучаць толькі ў самых лепшых унівэрсытэтах». Цікава, што чуткі пра пахавальную кантору маюць падставы: ягоная карпарацыя валодае сотнямі могілак, крэматорыяў і пахавальных камбінатаў па ўсёй Паўднёвай Амэрыцы. Фэлікс афіцыйна прыняў будызм, наведвае службы.
«Уявіце, што вы размаўляеце па-расейску ды па-беларуску, што вы паходзіце з украінска-габрэйскай сям’і, што маеце жонку-беларуску расейска-польскага паходжаньня, што вы будыст, а сярод вашых сяброў і сваякоў – праваслаўныя, юдэі і каталікі, што самых улюбёных вашых месцаў у Польшчы, дзяржавы, у якой вы нарадзіліся, не існуе, а вы – грамадзянін Беларусі. Такі чалавек можа выжыць толькі ў такім касмапалітычным партовым горадзе, як Ванкувэр». Фэлікс тут жа перапрашае, што яго беларуская крыху заржавела за 10 год. Аксёнцаў ня думае пра вяртаньне ў Беларусь ды ня верыць у падтасоўку нашых выбараў, бо «Гітлера таксама абралі дэмакратычным шляхам». «Не, я ня здолею вярнуцца ў маю Беларусь. І маё сэрца назаўжды засталося пад Беластокам», – кажа Аксёнцаў, які дагэтуль пераслухоўвае дыскі «Уліса», цешыцца паведамленьням на сайце гурту і прызнаецца, што ніколі не адрачэцца ні ад аднаго «улісаўскага тэксту». Асабліва Фэлікс вылучае «Краіну доўгай белай хмары». «Гэта назва Новай Зэляндыі на мове маоры – Аотэароа. Раней у іх была зямля, а ў белых – Біблія. Цяпер усё наадварот».
Сяргей Будкін
