oiff.com.ua
Я шмат разоў казаў і паўтаруся зноў: кінематограф мёртвы. За 120 гадоў існавання кінематографа — калі лічыць датай яго вынаходкі 1895-ы год — мы прывыклі да пэўных уражанняў, і большасць людзей гэтым задавальняецца. Але цяпер у кінаіндустрыі з'явіліся новыя метады вытворчасці — мы ўсе працуем у лічбе. Гэта кардынальна змяніла не толькі якасць матэрыялу, але і яго сабекошт, дало нам прастору для манеўру.
І калі я кажу, што кіно памерла, я кажу пра гэты феномен цалкам, пра тое, што мы наогул называем кінематографам. Пагаджуся з Маршалам Маклюэнам у тым, што медыя — гэта заўсёды пасыл, паведамленне. Адпаведна, змяняючы медыя, мы мяняем і пасыл, а гэта заўсёды хваравіта, і патрабуецца час, каб людзі прывыклі да новага і навучыліся выкарыстоўваць яго як мага бліжэй да дасканаласці.
Пра залежнасць кіно ад тэксту
З моманту вынаходкі кінематографа з'явілася вельмі мала новых ідэй, ён павольна развіваўся і няшмат чаго дасягнуў за гэтыя 120 гадоў. Гэта быў усяго толькі пралог. На захадзе лічыцца, што кінематограф стварыў новы погляд, вугал гледжання. Але мне ёсць, што на гэта запярэчыць: тое ж самае было ўжо зроблена вялікімі мастакамі Рэнесансу ў XV-XVI стагоддзях. Бенджамін Франс яшчэ ў 30-я гады сцвярджаў, што кіно — гэта сумесь тэатра і літаратуры, а калі пашанцуе, то яшчэ выяўленчага мастацтва. Тое, што ўвесь кінематограф заснаваны на тэксце, моцна абмежавала гэты спосаб камунікацыі.
Практычна ўсе фільмы пачыналіся як тэкст і трывала звязаныя з кніжнай паліцай. Гэтую сувязь разарваць вельмі цяжка. «Уладар пярсцёнкаў», «Гары Потэр» — гэта не кіно, гэта ілюстрацыі кніг.
Тое ж самае я магу сказаць пра працы ўсіх астатніх кінематаграфістаў, няхай гэта будзе Чарлі Чаплін, Мікеланджэла Антаніёні, Жан-Люк Гадар або нашы сучаснікі Альмадовар, Ларс фон Трыер — яны ўсё рана ці позна вярталіся да тэксту.
Зыходзячы з таго, што за ідэямі кінематограф заўсёды ходзіць у кнігарню, у асабліва меланхалічныя моманты я б выказаў здагадку, што ніхто з нас яшчэ не бачыў сапраўднага кіно. Ці можна лічыць, што яно стала сёмым мастацтвам? Я думаю, што не. Мы прыйшлі да кінематографа, які не больш і не менш, чым проста ілюстраваныя казкі для дарослых на ноч і гэта, вядома, вельмі сумна.
Пра тыранаў у кіно
Кінематограф павінен пазбавіцца ад тыраніі тэксту, вызваліцца ад дыктатуры кадра і арганізаваць уласную мастацкую форму. Кадр — гэта рамка, штучна прыдуманы феномен з вызначанымі суадносінамі бакоў. Калі з'явілася тэлебачанне, гэтыя суадносіны змянілася, але сутнасць засталася ранейшай. Мы ж не бачым адно аднаго ў чатырохкутнай рамцы, дык чаму кіно павінна ёю абмяжоўвацца?
Яшчэ адна тыранія — гульня акцёраў, яны ператвараюць кіно ў дзіцячую пляцоўку. Акцёр — гэта той, хто навучыўся пераканаўча рабіць выгляд, што за ім не назіраюць. Патэнцыял велізарны, але яго абсалютна не выкарыстоўваюць.
І нарэшце, чацвёртая тыранія — гэта камера, архаічная прылада, якая бачыць толькі тое, што стаіць перад яе аб'ектывам. Сучаснаму гледачу гэтага недастаткова, і я сцвярджаю, што мы павінны пазбавіцца ад гэтай прымітыўнай машыны.
Напрыклад, я спраектаваў кінатэатр з сямю экранамі: адзін сферычны, іншы гарызантальны, трэці вертыкальны, некаторыя з іх напаўпразрыстыя. Раней гэта немагчыма было ўявіць, але я распрацаваў сістэму, якая дазваляе змясціць на экране тысячу вобразаў і пастаянна мяняць іх размяшчэнне. Калі мы ўводзім у кіно элемент жывога ўдзелу, гэта адкрывае прынцыпова новыя магчымасці, дазваляе стварыць новыя правілы гульні.
Пра візуальную пісьменнасць
З самага ранняга ўзросту я хацеў быць мастаком. Таму я больш за ўсё цаню візуальны вобраз і заўсёды верыў у словы Рэмбрандта: «Калі ў вас ёсць вочы, гэта не значыць, што вы можаце бачыць». Праз усе моўныя бар'еры мы з вамі лепш за ўсё можам мець зносіны з дапамогай мовы ці праз тэкст.
І гэта нядзіўна, бо гэтаму нас вучаць з самага ранняга ўзросту. Спачатку мы вучым алфавіт, потым словы і, ужо стаўшы дарослымі, мы не стамляемся практыкавацца ў камунікацыі з такімі ж, як мы.
Але калі ў апошні раз вы думалі пра тое, каб мець зносіны візуальнымі вобразамі? Пераважная большасць людзей візуальна неадукаваныя. Усяго каля 8% кінематаграфістаў, якія прыходзяць на мае лекцыі па ўсім свеце, калі-небудзь займаліся жывапісам або графікай, вывучалі дызайн або архітэктуру. Мы павінны ўкараняць такое паняцце, як візуальная пісьменнасць, ствараючы праграмы адукацыі для тых 92%, што засталіся. Сёння ў нас існуе выдатная магчымасць навучаць сябе наноў.
Пра Сяргея Эйзенштэйна
Я ўпэўнены, што найвялікшымі візуалізатарамі XX стагоддзя былі Пікаса і Эйзенштэйн. Пікаса казаў: «Я пішу не тое, што бачу. Я пішу тое, што думаю». А Эйзенштэйн называў Дыснея адзіным сапраўдным рэжысёрам. Ён лічыў, што мультыплікацыя — творчасць у чыстым выглядзе: стварэнне фільма на белым аркушы паперы з выкарыстаннем адной толькі фантазіі здавалася яму сапраўдным актам тварэння.
Вядома, ён ставіўся да кіно як да прапаганды і, магчыма, адлюстроўваў у ім тыя ідэі, якія не зусім адпавядалі яго светаадчуванню. Але ўсе мы працуем для таго, каб задаволіць свайго менеджара ў банку. Ён зрабіў вельмі важную рэч для кінематографа — вынайшаў саму ідэю мантажу. Я не скажу, што ён быў адзіным, але менавіта ён развіў яе і давёў да дасканаласці.
Пра дэмакратызацыю мастацтва
Пакаленне лэптопаў больш не цікавіцца ні кінематографам, ні тэлебачаннем. У свеце з'явіўся зусім новы феномен, новая «святая тройца» — лэптоп, мабільны тэлефон і камкордар. Такім чынам, вы ўсе цяпер кінематаграфісты і можаце ўдзельнічаць у акце тварэння. Гэта тая дэмакратычная амбіцыя, да якой грамадства імкнулася: быць не толькі гледачом, але і творцам. З улікам сацыяльных медыя і тых выключных магчымасцяў, якія нам даюць новыя тэхналогіі, мы можам зламаць гегемонію кінематографа.
Сёння чалавецтва здольнае на многае, бо цяпер не трэба чакаць, што нам явіць Галівуд або Балівуд. Адбылася сапраўдная дэмакратызацыя мастацтва, і цяпер яно можа адкрыцца для ўсіх. Няўжо, нам трэба кіраўніцтва такіх вялікіх фігур, як Пікаса або Ле Карбюзье? Можа быць, яны дасягнулі таго, чаго дасягнулі, толькі дзякуючы недахопу адукацыі іншых людзей?
Пра будучыню
Кіно памірае знутры. Перш за ўсё, трэба пазбавіцца ад кінатэатраў. Не ведаю, як у вас, але ў Галандыі звычайны грамадзянін ходзіць у кіно адзін раз на два гады. Гэта ненармальна, калі гледачы нерухома сядзяць у цемры некалькі гадзін, гледзячы ў адну кропку. Гадар неяк трапна заўважыў: «Гледзячы наперад, вы прапускаеце дзве траціны ўсяго свету, які застаецца ззаду».
Няма сэнсу праліваць слёзы з нагоды смерці кінематографа. Будучыня значна больш цікавая. Больш за тое, мы павінны быць удзячныя, што гэта з'ява скончылася, страціла энергію. І цяпер мы на парозе дасягнення чагосьці новага, ашаламляльнага, што прымусіць «Касабланку» выглядаць лекцыяй XVIII стагоддзя пры свечках. Я сапраўды шчыра веру, што мы можам пачаць ствараць феномен, які будзе называцца сапраўдным кіно. Мы павінны выняць яго з мінулага, у якім яно жыве, і вярнуць у цяперашні час.
