Валянцін Стэфановіч: Як праходзілі выбары ў 1994 годзе. Асабістая гісторыя
Пачатак чарговай прэзідэнцкай выбарчай кампаніі і летняя спёка нагадалі мне пра далёкія падзеі чэрвеня 1994 года – пра першы тур першых у гісторыі незалежнай Беларусі прэзідэнцкіх выбараў. Чытаў я шматлікія ўспаміны тагачасных кандыдатаў і падумаў, а я ж таксама сведка тых гістарычных падзеяў, нават непасрэдны ўдзельнік, можна сказаць. Быў я тады малады і вясёлы, а на небе ярка свяціла сонейка…
Прыйшоўшы ў лістападзе 1992 года з войска, я вярнуўся ў зусім іншую, незалежную і маладую краіну — Рэспубліку Беларусь. На будынку Дома Урада лунаў бел-чырвона-белы сцяг, камунізм абваліўся разам з жалезнай заслонай, і ўсяму свету адкрылася terra incognita —краіна пад белымі крыламі. Невядомая, ў тым ліку, і для саміх яе жыхароў.
Эканоміка была ў заняпадзе, шмат хто, як і мая маці, страціў працу. Людзі атрымлівалі мізэрныя заробкі 20—30 даляраў. Кожны выжываў як мог: хтосьці ездзіў у Польшчу, хтосьці наймаўся на працу ў шапікі, што павырасталі на вуліцах нібы грыбы пасля дажджу. Гэта быў цяжкі час, але для мяне асабіста гэта быў час надзеяў і свабоды.
Упершыню я адчуў, што маё жыццё залежыць толькі ад мяне самога і ніхто больш ніколі не будзе ўказваць, дзе і як мне жыць. Вольны як птушка, ляці куды хочаш!
Вядома, для людзей старэйшага веку разбурэнне сістэмы савецкага патэрналізму было асабістай трагедыяй, але толькі не для мяне. Я з вялікім аптымізмам глядзеў у будучыню. Быў малады і бестурботны, усё жыццё наперадзе!
У чэрвені 1994 года мне ішоў дваццаць другі год, за плячыма былі два гады савецкага войска і першы курс юрфаку. Неяк незаўважна для сябе, дзесьці з 1993 года я заангажаваўся ў тагачаснае палітычнае жыццё, хадзіў на мітынгі і сустрэчы з рознымі палітычнымі дзеячамі.
У той час мне падабаўся БНФ, асабліва іх тагачасны лозунг — «БНФ –вяртанне ў Эўропу».
Я слухаў выступы Зянона Пазняка, ягоныя ідэі падаваліся мне блізкімі. На пачатку 90-х з’явіўся свет публікацый на гістарычныя тэмы, пра гісторыю Беларусі, якую не выкладалі ў савецкай школе. Ловячы і асэнсоўваючы гэтыя патокі інфармацыі, я таксама нанова адкрываў для сабе гэтую нябачную дагэтуль краіну.
Прыкладна тады ж я пачаў спрабаваць размаўляць па-беларуску. Памятаю, што мне было цяжка пачаць гаварыць, я саромеўся і доўга падбіраў патрэбныя словы. Людзі па-рознаму рэагавалі на беларускую мову, часта можна было сутыкнуцца і з досыць агрэсіўнай рэакцыяй навакольных, не тое, што цяпер. З другога боку, шмат хто пазітыўна ўспрыняў з’яўленне беларускіх школ і класаў. У цэлым, ніякага напружання ў грамадстве на нацыянальнай глебе я не памятаю. І калі Лукашэнка цяпер кажа, што рускія нібыта сядзелі на чамаданах, дык я з тым абсалютна не згодны. Некаторыя рускія, праўда, з’язджалі — разам з вайсковымі часткамі, якія выводзіліся ў Расію з тэрыторыі былога Краснознамённого Белорусского военного округа.
Карацей, у выбарчую кампанію 1994 года я ўвайшоў са сфарміраванымі нацыянальна-дэмакратычнымі поглядамі. Таму, калі сябры Кастрычніцкай рады Фронту прапанавалі мне дапамагчы ў правядзенні кампаніі па вылучэнні кандыдатам Зянона Пазняка, я пагадзіўся. Адзінае, што нягледзячы на лета, вольнага часу ў мяне было небагата. Лета — добры сезон для таго, каб падзарабіць. Лішнія грошы студэнту не зашкодзяць. У тое лета я працаваў на будоўлі ў бацькавым будаўнічым кааператыве «Рамонак». Мы крылі дахі ў катэджавым пасёлку ў Бараўлянах. Спачатку раскатвалі руберойд, а наверх ужо клалі лісты шыферу. Дарагіх матэрыялаў кшталту металачарапіцы, андуліну тады яшчэ не было. Таму нават «новыя беларусы» крылі дахі новазбудаваных катэджаў звычайным асбестам.
У вольны ж час я, разам з сябрамі мясцовай суполкі Фронту, разносіў па скрынях выбарчыя ўлёткі Пазняка. Таксама ўдзельнічаў і ў агітацыйных пікетах, якія мы рабілі проста ў сябе на раёне, каля ўніверсама.
Бацька зрабіў такі стэнд раскладны, з двух шчытоў. На іх мы прымацавалі прыгожыя агітацыйныя плакаты. Сярод іх быў і мой любімы «БНФ — вяртанне ў Эўропу». На ім былі намаляваныя замкі і рыцары.
Таксама быў плакат «Рок за БНФ», ну і плакаты з уласна партрэтам Зянона Пазняка. Дарэчы, цікава, што ніякіх дазволаў не трэ' было, уведамленняў міліцыі ці выканкаму мы не рабілі. Стаялі сабе ды яшчэ і ўлёткі раздавалі. Тады гэта не было так зарэгулявана.
Людзі на наш пікет рэагавалі па-рознаму. Некаторыя абзывалі паліцаямі, нехта, наадварот, хваліў і падтрымліваў. Вельмі добра людзі ўспрымалі Пазьняка пасля дакументальнага фільма пра яго, які паказвалі па нацыянальным тэлебачанні. Там яго вельмі так па-людску паказалі, матулю ягоную, родную вёску. Людзям кіно спадабалася.
Але пасля выйшаў артыкул аб небяспецы рускага імперыялізму. Многія палічылі яго русафобскім, а Пазьняка — задужа радыкальным нацыяналістам. Артыкул выйшаў у газетах незадоўга да выбараў. Там, як па цяперашніх часах, дык нічога страшнага не было, шмат з тых ацэнак актуальныя і цяпер. Але грамадства «не было гатовае».
А вось што да Лукашэнкі, дык я асабіста яго сур’ёзна зусім не ўспрымаў як кандыдата. Я чуў, вядома, ягоны сіпаты голас падчас трансляцый з Вярхоўнага Савета, але ў твар не памятаў. Больш вядомы ён стаў пасля таго, як узначаліў парламенцкую камісію па барацьбе з карупцыяй. Вынікам дзейнасці гэтай камісіі стала зняццё Станіслава Шушкевіча з пасады старшыні Вярхоўнага Савету, за нібы скрадзеную скрыню цвікоў. На пасаду старшыні прызначылі тады генерала міліцыі Мечыслава Іванавіча Грыба. Але тое было ў 1993.
У 1994 годзе мне запомніліся дзве падзеі, звязаныя з Рыгорычам — гісторыя з фенам, які ён нібыта скраў у нейкай сцюардэсы ў самалёце, ну і Лёзненскі стрэл, вядома. Карацей, скандальны імідж. У асяродку студэнтаў ягоныя манеры і выгляд выклікалі толькі смех. Памятаю, як мае аднакурснікі Ігар Т. і Валодзя М., абодва цяпер высокапастаўленыя чыноўнікі, рагаталі над фразай з адной з газет, якая пісала, што папулізм Лукашэнкі перадаецца так жа хутка, як і пабытовыя пранцы.
Смех смехам, але якое маё было здзіўленне, калі, будучы назіральнікам на выбарчым участку, я ўбачыў народныя масы. Масы масава ішлі галасаваць за гэты цуд. Старыя бабці ў мяне на вачах хрысцілі выбарчыя скрыні, куды кідалі бюлетэні і казалі «Божанька, памажы яму, ён жа за народ змагаецца!». Прычым, некаторыя былі досыць агрэсіўныя, пагражалі камісіі: »Вось Лукашэнка вам усім пакажа!».
Проста як у класіка: «А хто там ідзе? — Беларусы! — А што нясуць? — Сваю крыўду!».
Прычым галасавалі за Лукашэнку не толькі старыя. Я быў вельмі здзіўлены, калі спытаў ў свайго аднакласніка (я назіраў у сваёй былой школе), за каго той аддаў голас. — За нашага! За каго ж яшчэ! – адказаў аднакласнік. — А хто наш? – перапытаў я. Ну, ясна, хто — Лукашэнка, адказаў ён.
Пасля падліку галасоў на маім участку Лукашэнка апярэджваў усіх астатніх з адрывам. У другі тур выйшлі ён і Пазняк.
На суседнім участку, дзе ў камісіі ад Партыі БНФ была мая маці, карціна была такой самай — Лукашэнка і Пазьняк выходзілі ў другі тур.
Пасля выбараў камісіі з двух участкаў сабраліся ў сталоўцы маёй школы, каб адсвяткаваць завяршэнне першага туру. Паклікалі і назіральнікаў. Ніякага антаганізму тады не было. Мы ўсе былі грамадзяне адной краіны, проста хтосьці галасаваў за Шушкевіча, хтосьці за Кебіча, а хтосьці — за Пазняка.
На стале стаялі пляшкі з гарэлкай «Зверь» і закуска. Мы выпілі, закусілі. Маці, вядома ж, пачала знаёміць мяне з маладзенькай настаўніцай, што была з ёй разам у камісіі.
Ну, і за каго вы галасавалі? — пацікавіўся я ў настаўніцы. — За Лукашэнку, — адказала яна.
Ну, у другім туры ён Пазняку прайграе, — спецыяльна адказаў я. — Пабачым, — пасміхаючыся, адказала настаўніца.
Была ўжо ноч, і да нас далучыліся міліцыянты, што ахоўвалі будынкі школаў. Як цяпер памятаю, смуглявы такі палешучок-сяржанцік і маёр. Абодва з Кастрычніцкага РУУСа. Выпілі з імі, пагаманілі. Памятаю, сяржанцік той, аднагодка мой прыкладна, размаўляючы з моцным беларускім акцэнтам, спрабаваў давесці мне, што ніякай Беларусі раней не было. Вось жа халера, —думаў я, і хто гэта ім у галовы такое пазапіхваў. А маёр той нічога, пра Пагоню і Княства Літоўскае разважаў.
З абодвума мне, дарэчы, пазней прыйшлося сутыкнуцца. У 1997, праз тры гады. Мяне затрымалі на маладафронтаўскай акцыі ў сакавіку і даставілі ў Кастрычніцкі РУУС, да таго самага маёра. Ён сарамліва апусціў вочы…. А той сяржанцік смуглявенькі мяне на Акрэсціна этапаваў. Таксама мяне пазнаў, але вочы не апускаў, наадварот, нейкая бравада ў ім была. Першы раз тады мяне на пяць сутак аформілі. Але гэта ўжо іншая, як кажуць, гісторыя.
Дык вось, пайшоў я да хаты ахмялелы і супакоены. Ну нічога, другі тур усё на свае месцы расставіць. Які ж я быў збянтэжаны, калі зрання даведаўся, што ў другі тур выйшлі… Лукашэнка і Кебіч! Ды як так? У мяне ж на ўчастку лічылі пры мне, усё было добра, правільна. Пазняк выйшаў і на суседнім таксама! Ну ладна, пажывём і з гэтым пяць гадоў, потым пераабяром, ну што здарыцца за гэты час? Да будзем жыць, як жылі, — супакойваў сабе я.
На другі тур я ўжо не хадзіў. Так я за Рыгорыча ніводнага разу і не прагаласаваў.
Каментары