Тут народ здзіўляецца, чаго выбаркамы раптам да Віктара Цярэшчанкі прычапіліся. Магу растлумачыць.
Падазраю, што збольшага я вінаваты. Віктар Іванавіч, на ўсялякі выпадак, прабач — mea, як кажуць, culpa, мая віна.
Вырашыў я павіншаваць Мікалая Статкевіча з вызваленнем. Гісторыя стасункаў у нас доўгая, няпростая, але, калі падвесці баланс, у цэлым — станоўчая. Вырашыў — трэба патэлефанаваць. Вытрымаў належную паўзу ў паўтара дня, патэлефанаваў у абед панядзелка.
Але паколькі са старым тэлефонным апаратам, пасля «амерыканкі», вырашыў я расстацца, а нумары перанёс у базу не ўсе, то патэлефанаваў не самому Мікалаю Віктаравічу, а аднаму з блізкіх да яго людзей. Так і так, перадайце мае віншаванні.
— А чаго іх перадаваць? Ён тут, побач. Даю трубку.
І знаёмы голас:
— Саша, прывітанне!
— Коля, вітаю! Са свабодай цябе! Здароўя і моцных нерваў! Калі што — гатовы дапамагчы.
Статкевіч — чалавек дасведчаны, у палітыцы не першы дзень. Бярэ быка за рогі адразу:
— Хачу параіцца. Які б ты сцэнар выкарыстаў?
І тут я лахануўся. Як гаворыцца, паветра кіеўскай свабоды сыграла з прафесарам Плейшнерам злы жарт. І я выпаліў тую ідэю, якую абдумваў некалькі сутак, проста ў тэлефон.
Ідэя была простая. Усе дэмакратычныя сілы прызнаюць, што выбараў у Беларусі няма і што мы маем справу з клаунадай. Але калі так, давайце гуляць клаунаду. Толькі да канца.
У выбаршчыка адабралі ўсё. Выбаркамы ўсіх узроўняў фармуюцца выканаўчай уладай. Назіральнікі не маюць магчымасці запатрабаваць падліку галасоў так, каб яны знаходзіліся ў непасрэднай блізкасці да сталоў камісіі. Пры гэтым нельга агітаваць за байкот і галасаваць супраць усіх.
Што нам застаецца?
Агітаваць не супраць, а — за. Гэта значыць, прызначыць кандыдата «супраць усіх». І агітаваць за яго — абсалютна легальна. Толькі трэба прызначыць кандыдата tabula rasa — прабачце маю латынь, «кандыдата пустое месца», у сур'ёзнасць якога ніхто не верыць. Вынік выбараў загадзя вядомы? Вось усёй апазіцыяй і будзем галасаваць за «пустое месца», «чалавека не абіральнага». Дакладней — за «супраць усіх». Але пікеты расставіць можна і ўлёткі надрукаваць таксама.
Статкевіч хмыкнуў.
— Ну — і? Далей?
— А далей ужо ўсё роўна. Гэтага чалавека ў палітычных гульнях ўжо не выкарыстаеш. Ён апазіцыю не ўвасабляе, а проста канцэнтруе ў сабе магчымасць для пратэстнага галасавання.
— Я падумаю. А калі гэты сцэнар, то — хто? Хто той «чалавек ніхто»?
— А чым табе дрэнны Цярэшчанка? Не Гайдукевіч і не Улаховіч, няма такой бурнай гісторыі, як у першага, і такой прарасейскай рыторыкі, як у другога.
— Я падумаю.
Падумае. Мікола — чалавек, які выслухоўвае ўсіх і тых, хто паступае па тым сцэнары, які ён асабіста лічыць правільным. Значыць, выслухаў ён, як мінімум, чалавек дзесяць і вырашыў па-свойму.
Раніцай у аўторак (а час разлічаны па календары, як гаварыў падчышчаны Магілёўскім гарвыканкамам помнік Пушкіну) убачыў я ў фэйсбуку Някляева і вырашыў пахваліцца, што пагаварыў такі з раздзіраным журналістамі «палітычным вызваленым №1». Някляеў буркнуў:
— Мы з ім сустракаліся ўжо.
— А пра маю ідэю наконт Цярэшчанкі ён Вам расказваў?
— А ну-ка, раскажыце! — зацікавіўся Уладзімір Пракопыч.
І я па другім крузе паўтарыў, але ўжо злёгку развіты і дапоўнены сцэнар.
На тым і рассталіся.
Аднак ужо праз чатыры гадзіны той жа Някляеў сам пастукаў у фэйсбук:
— Фядута, Лукашэнку Вы наўрад ці паваліце, але вось Цярэшчанку завалілі!
— Чаго?!
І Някляеў скінуў мне спасылку на сайт «Беларускі партызан», на якім у 16:51 з'явілася інфармацыя аб тым, што ў Віктара Іванавіча Цярэшчанкі пачаліся праблемы з подпісамі.
— Язэпавіч, Вы што — па тэлефоне са Статкевічам размаўлялі?
— Ну, так…
— Мала Вас у «амерыканцы» трымалі.
Сапраўды. Трэба прывыкнуць да таго, што па тэлефоне ў Беларусі размаўляць нельга. Але я тэлефанаваў з Кіева — і не Статкевічу! Ці значыць гэта, што працягваецца праслухоўванне тэлефонаў таксама сваякоў і знаёмых, а не толькі саміх палітыкаў?
Атрымліваецца: так! Так! Праслухоўваюць! Магчыма нават, што без санкцыі.
— Пракопавіч, Вы ўпэўненыя, што непрыемнасці Цярэшчанкі — вынік таго, што я прамовіў сваю ідэю па тэлефоне?
— Не сумняваюся. Інакш незразумела, чаму непрыемнасці пачаліся ў Цярэшчанкі, а не ў Улаховіча. Подпісы ж яны напэўна аднолькавай якасці падавалі.
Сапраўды. Ну ды добра, паглядзім…
Глядзець давялося нядоўга. На 28 жніўня (працягваем сачыць за календаром! уважлівей, грамадзяне!) Мікалай Статкевіч прызначыў прэс-канферэнцыю, на якой паабяцаў абвясціць свой план. Паколькі ніхто не ведаў, які менавіта план ён збіраўся абвясціць, тым, хто праслухоўваў нашу тэлефонную размову, трэба было нешта тэрмінова рабіць. Здымаць Цярэшчанку з перадвыбарнай гонкі можна было толькі на пасяджэнні ЦВК. Гэта значыць, не раней за 1 верасня. А трэба было тэрмінова нейтралізаваць Цярэшчанку — на выпадак, калі Статкевіч і сапраўды вырашыць гуляць у «клаунаду».
І раніцай Віктар Іванавіч так удала выпівае маркоўны фрэш ў кафэ «Грунвальд», што яго забірае «хуткая дапамога»!
Гэта значыць, калі Статкевіч і вырашыць яго «запускаць», то Цярэшчанку вымушаюць зняцца «па стане здароўя». Усім дзякуй, як кажуць, усе вольныя. І Лідзіі Ярмошынай значна менш працы.
Аднак, на ўсялякі выпадак, каманда бракаваць подпісы Цярэшчанкі не адмяняецца. І вось мы ўжо можам ўпэўнена сказаць: Віктара Іванавіча — здымаюць! Доказ — радасны запіс у акаўнце аднаго з актывістаў перадвыбарчага штаба «Гавары праўду», які паведамляе, што ў абодвух раёнах майго роднага Гродна ў Цярэшчанкі забракавалі ўсе подпісы. Усе! Пры гэтым ва Улаховіча, напрыклад, подпісы практычна не бракуюцца.
У мяне былі да гэтай гісторыі нядрэнныя адносіны з Віктарам Цярэшчанкам. Мы нават былі на «ты». Я скептычна ставіўся да яго палітычных перспектыў (Віктар Іванавіч, прабач — я сапраўды так думаю), і ўжо ніяк не мог чакаць, што нехта ўспрыме іх настолькі сур'ёзна.
…Што ўся гэтая гісторыя азначае? Падвядзём некаторыя вынікі.
Першае. Тэлефонныя размовы працягваюць слухацца. Не ведаю, з санкцыі пракурораў або без, але я перакананы, што працягваюць.
Другое. Улада ўсур'ёз успрымае Мікалая Статкевіча і ўлічвае яго як важны фактар, здольны разбурыць прадуманы ёю і навязаны грамадству сцэнар.
Трэцяе і галоўнае. Карціна склалася. Улада баіцца любога прыдуманага не ёю сцэнара, нават калі ў ім у галоўнай ролі выступае бяскрыўдны Віктар Цярэшчанка. І пакідае толькі тых, каму яна сама прадугледзела месца на сцэне і прапісала для іх ролю.
P.S. У выпадку неабходнасці, Мікалай Статкевіч і Уладзімір Някляеў, спадзяюся, могуць пацвердзіць, што факт нашых зносін і змест размоў перададзеныя правільна. Факт тэлефоннага званка з Кіева ў Мінск і яго працягласць могуць быць пацверджаныя даведкай з украінскай тэлекампаніі, паслугамі якой я карыстаюся.
P.P.S. Акрамя ўсяго іншага, уся гэтая гісторыя азначае, што мы застаемся на гэтых выбарах без выбару: толькі Лукашэнка і яго спарынг-партнёры. Упершыню я не іду на выбары.
