«Без каментароў» — ужо месяц чуеш па тэлефоне ад прэс-сакратара Мінабароны Беларусі, калі пытаеш яго пра планы Расіі размясціць у нас у краіне авіябазу.
Пачалося гэта 2 верасня. Урад Расіі вырашыў накіраваць праект пагаднення пра авіябазу на подпіс Уладзіміру Пуціну. І абвясціў пра гэта. Праз дзень абвясціў, што пагадненне ўхвалена і пайшло прэзідэнту. Яшчэ праз некалькі дзён апублікавалі яго праект, па словах яго складальнікаў, «папярэдне прапрацаваны» з Мінскам. Затым новае паведамленне — Пуцін праект зацвердзіў і накіраваў яго ў сваё Мінабароны, каб весці перамовы з беларускімі калегамі. Навошта, пытаецца, столькі шуму, калі яшчэ нават перамовы не завершаны, а можа быць — і не пачаты?
На днях яшчэ адна навіна: расійская «Независимая газета» са слоў неназваных крыніц піша, што пагадненне амаль гатова, падпішуць у бліжэйшы час, авіябаза з'явіцца ў Бабруйску ўжо са студзеня 2016 года.
Можа быць, гэтая чарада паведамленняў да завяршэння перамоў — чыстая выпадковасць, а не спроба націснуць на Аляксандра Лукашэнку напярэдадні выбараў і ў вельмі, скажам мякка, ўразлівы эканамічны момант. Можа быць, і нядаўнія словы пасла РФ аб новым магчымым крэдыце для Беларусі і праве пакідаць у сваім бюджэце нафтапошліны з гэтым таксама ніяк не звязаныя.
Пакінем тактыку вядзення перамоў на сумленні партнёраў. Артыкул не пра гэта. Ён нават і не пра Канстытуцыю, якая ставіць нашай мэтай — дзяржаўны нейтралітэт. Артыкул аб трох вельмі прызямлёных палітычных меркаваннях, трох прычынах, чаму расійская авіябаза незалежнай Беларусі не патрэбна.
Прычына 1. Беларусь — не Расія
Гучыць банальна, ці не праўда? Паспрабую растлумачыць. Справа ў тым, што самы галоўны тэзіс прыхільнікаў размяшчэння расійскай авіябазы — яна абароніць нас ад злобнага НАТА, што лязгае сваімі зубамі і ракетамі ля нашых межаў.
У прынцыпе, і далёкаму ад абароннай палітыкі чалавеку зразумела, што ўзмацненне ваеннай інфраструктуры НАТА ў Германіі, Польшчы і краінах Балтыі — акцыя стрымлівання, па сутнасці, накіраваная супраць Расіі. Актывізаваліся гэтыя намаганні ў сувязі з Украінай, гэта таксама ніхто не адмаўляе. Можна ў думках займаць чыю заўгодна пазіцыю ў новай халоднай вайне Захаду і Расіі, але няма ніякіх разумных падстаў лічыць гэта нашай вайной.
Расія не раілася з Беларуссю, калі забірала Крым, не раілася, калі падтрымлівала сепаратызм ва Украіне, не раілася, калі ўвяла прадуктовае эмбарга, прад'явіўшы да нас прэтэнзіі, што мы, маўляў, не вельмі ахвотна фільтруем санкцыёнку. Балазе, у апошнім выпадку беларускае кіраўніцтва выразна заявіла, што не будзе далучацца да антызаходніх прадуктовых санкцый.
Прычым, матывацыя была цалкам прагматычнай — нам, краіне гэта не выгадна. Было б лагічна кіравацца інтарэсамі нашай выгады і ў не менш важных, чым прадукты, пытаннях бяспекі.
Прыхільнікі размяшчэння базы скажуць: «Але гэта выгадна і нам, бо НАТА пагражае і Беларусі». Калі выключыць ў галаве савецкія страшылкі, то наўрад ці гэта так. Сама па сабе Беларусь ніякай пагрозы для Захаду не ўяўляе, і не мусіць ёй станавіцца. Хутчэй, менавіта расійская авіябаза ў Бабруйску стане мішэнню для НАТА. Мы трапляем у зачараванае кола: ратуючыся ад міфічнай пагрозы Захаду ператвараем яе ў рэальную.
Хочацца спытаць у прыхільнікаў уступлення Беларусі ў новую халодную вайну на адным з бакоў: калі вы так крытыкуеце Польшчу і Літву за тое, што яны «прагнулася» і «сталі марыянеткамі Вашынгтона», навошта нам ісці па такім жа шляху? Або як у савецкім жарце пра «нашага разведчыка» і «іхняга шпіёна», Польшча і Літва — «васалы і сатэліты, якія скачуць пад заакіянскую дудку», а мы «выконваем саюзніцкі абавязак»?
Час, нарэшце, на 25-м годзе незалежнасці ўсвядоміць, што ў Беларусі могуць быць свае інтарэсы. Якія не заўсёды супадаюць з інтарэсамі суседзяў, нават вельмі блізкіх і родных.
Прычына 2. Галаўны боль на дзесяцігоддзі
Як паказвае практыка, вайсковую базу лёгка размясціць. Цяжэй яе папрасіць вярнуцца на радзіму.
У апублікаваным расійскім праекце пагаднення апушчаны некаторыя ключавыя яго пункты. У чарнавіку дакумента няма інфармацыі аб тым, калі і дзе плануецца размясціць базу, колькі і якіх на ёй будзе самалётаў, якая будзе колькасць ваеннага і цывільнага персаналу. Гэта яшчэ адно ўскоснае сведчанне, што перамовы яшчэ і блізка не завершаны, бо ў пераліку неабумоўленыя — самыя прынцыповыя пункты, якія звычайна і становяцца прадметам рознагалоссяў.
Але адзін прынцыповы пункт у праекце ўсё ж паказаны — тэрмін размяшчэння базы: 15 гадоў з аўтаматычным падаўжэннем затым кожныя пяць гадоў. Калі пагадненне будзе падпісана ў бліжэйшыя месяцы, расійская авіябаза стане ў Беларусі мінімум да 2030 года. І тое, калі потым хопіць смеласці папрасіць не працягваць дамову.
Пакінуўшы ў баку эмоцыі, уявім на секунду, наколькі свабоднай будзе беларуская дыпламатыя ў выбары сяброў? Калі праз 10-15 гадоў беларускае грамадства будзе хацець інтэграцыі з ЕС, ці не прымусіць полк (а то і некалькі палкоў) расійскіх знішчальнікаў тагачасную беларускую ўладу думаць пра нешта другое, а не пра волю народа?
Вельмі не хочацца праводзіць паралель з Крымам, сітуацыя цалкам не тая і наўрад ці калісьці будзе той. Але незалежна ад нашых сімпатый у спрэчцы Кіева і Масквы крымская гісторыя стала вельмі важным прэцэдэнтам. Цяпер ні ў каго няма сумневаў, што расійскае кіраўніцтва гатовае выкарыстоўваць вайсковую базу ў якасці, скажам ветліва, плацдарма для аператыўнага вырашэння замежнапалітычных задач.
Узнікае пытанне: ці патрэбны суверэннай краіне ў цэнтры Еўропы такі «блакатар» любога дыпламатычнага манеўру на дзесяцігоддзі наперад?
Прычына 3. Паўтара года намаганняў дарэмна
Мабыць, першы раз за дваццаць гадоў вербальнага супрацьстаяння ўлады і апазіцыі, апошняя пагадзілася, што лінія паводзінаў афіцыйнага Мінска ва ўкраінскім крызісе — адзіна верная.
Велізарных намаганняў беларускай дыпламатыі каштавала вытрымаць максімальна магчымую ступень нейтралітэту ў канфлікце Украіны і Расіі. Абцякальныя фармулёўкі па Крыме, непрызнанне мяцежных рэспублік Данбаса, словы пра сяброўства з усімі і светам.
У выніку, адносіны з Масквой і Кіевам не папсавалі, Беларусь стала адзінай краінай на кантыненце, дзе бакі (уключаючы самаабвешчаныя ДНР і ЛНР) змаглі рэгулярна сустракацца, Мінск стаў сінонімам мірнага працэсу. Без перабольшання, гэта станоўча адбілася на рэпутацыі Беларусі, надало імпульс пацяплення адносін з Захадам.
Нечакана Мінск, які раней ніяк інакш, акрамя «а гэта дзе, у Расіі?», за мяжой і не ўспрымаўся, змог паказаць, што ў яго ёсць уласныя інтарэсы.
А цяпер дазвольце некалькі рытарычных пытанняў. Як на гэтым іміджы адаб'ецца размяшчэнне расійскай авіябазы? Ці так ахвотна паедуць сюды перагаворшчыкі з Украіны, краіны, якая лічыць Расію агрэсарам? Ці паверыць паўднёвая суседка нашым запэўненнях аб тым, што з беларускай тэрыторыі Украіне нічога не пагражае? Чым мы будзем у вачах заходніх партнераў: нейтральнай міратворчай пляцоўкай або расійскім плацдармам ў новай гонцы ўзбраенняў?
* * *
Каманда ідэолагаў у штабе Аляксандра Лукашэнкі на выбарах 2015 знайшла арыгінальны паліттэхналягічны ход. На двары крызіс, і замест звыклых «За росквіт і стабільнасць», на плакатах з'явіўся лозунг «За будучыню незалежнай Беларусі». Тут і погляд наперад, і пераключэнне ўвагі з унутраных праблем на вонкавыя заваёвы.
Наўрад ці аўтары гэтага лёзунгу пры яго распрацоўцы меркавалі, што пад самыя выбары лёс падкіне магчымасць праверыць, наколькі ўлада сапраўды гатовая прытрымлівацца свайго новага крэда.
