Варапаева, хоць і вельмі, вельмі аддалена, але нагадвае латвійскі гарадок Сігулду. Сігулда — «турыстычная Мека» Латвіі, горад-парк, там — тры замкі, і шмат, шмат розных цікавостак, такіх як, напрыклад, пячора Гутманя. Варапаева, таксама — горад-парк.
Ну і што з таго, што ў Варапаеве няма ніводнага замка. Затое быў пампезны палац эпохі рамантызму, які не перажыў апошнюю вайну. Яго можна было б аднавіць, ну, хоць бы пад санаторый. Два ж сігулдскія замкі часоў Лівонскага ордэна, таксама некалі ляжалі крушнямі камянёў. І толькі напрыканцы савецкіх часоў іх пачалі пакрысе адбудоўваць. Калі ў Варапаева няма горада пабраціма, то можна параіць і Сігулду.
Ёсць шмат класічных прыкладаў, асабліва ў Заходняй Беларусі, калі з усталяваннем савецкай улады ў 1939 годзе, нейкі дужы маёнтак, раптам, становіцца спачатку цэнтрам калгаса, затым шляхам ссялення хутароў — дарастае да вялікай вёскі, пару дзесяцігоддзяў, і гэтае паселішча ўжо — цэнтр сельсавета. Напрыклад, Азерцы пад Глыбокім, колішні маёнтак Аскеркаў.
Варапаева яшчэ вышэй ўзнялося «па кар’ернай лесвіцы»! З маёнтка, які на мапах 1860-х адзначаны як Двор Рапаева, дарасло аж да «сталіцы» раёна. Праўда, раён называўся Дунілавіцкі. І менавіта ў Дунілавіцкім раёне да 1955 года паліў сельсаветы і наводзіў жах на савецкія ўлады апошні беларускі антысавецкі партызан Яўген Жыхар.
Узлёту Варапаева, яшчэ 120 гадоў таму, паспрыяла будаўніцтва чыгункі Свянцяны — Беразвеч (так называлася станцыя ў Глыбокім). А ўжо за «польскім часам», у 1932 г., Варапаева становіцца вузлавой станцыяй. Пабудаванае адгалінаванне чыгуначнай лініі Варапаева — Друя.
На Варапаева заўсёды квапіліся два такія канкурэнты, як Паставы і Глыбокае. Узбуйненне раёнаў: з 20 студзеня 1960 г Варапаева на два гады трапляе ў Глыбоцкі раён, а потым, і да сёння, – у Пастаўскі. Сам Дунілавіцкі раён, па-брацку, у 1960-я гг, падзялілі між сабой Паставы і Глыбокае, а нешта прыхапілі і Докшыцы, напрыклад, Ваўкалату.
Аднак, колькі раёнаў на Беларусі не было скасавана — рэдка дзе засталіся артэфакты «раённага перыяду». Варапаева — выключэнне!
У цэнтры мястэчка — два дыхтоўныя будынкі ў стылі «сталінскага ампіру», безумоўна — райкам і выканкам. У адным з іх цяпер — дзіцячы садок, іншы і даўжэйшы — не падае прыкметаў жыцця, а да помніка Леніну пры ім – зарасла «народная тропа».
Калі б не сучасныя аўтамабілі на вуліцах, спадарожнікавыя антэны, і вокны ПВХ, то можна было б сказаць, што Варапаева так і да сёння засталося са сваімі ўспамінамі аб 1950-х гг, калі яно было райцэнтрам.
І гэта вельмі файна, што да Варапаева не дайшла «цывілізацыя»! Інакш, як у Глыбокім, ці па прыкладзе іншых гарадоў Беларусі, сюды прыйшлі б людзі са «шведкамі» ды паклалі б долу: сосны, бярозы, таполі, дубы і вязы… І навокал было б – «дужа пекна»! Дзякаваць Богу, усё Варапаева засталося адзіным суцэльным прыгожым і цяністым паркам! Векавыя сосны, у два абдымы, растуць тут, нават у дваровых частках прыватных сядзібаў! Калі што й папілавалі, аб чым сведчаць вялізныя пні на некаторых вуліцах, – аварыйныя старыя таполі. Было б у залік сённяшняй «мэрыі» Варапаева займець сабе такіх фундатараў як Глыбоцкі ці Пастаўскі лясгасы, якія маюць саджанцы каштоўных парод дрэваў: піхты, кедра, лістоўніц, дуба, ясеня… Аднавіць страчаныя прысады! Традыцыі горада-парка варта і надалей працягваць!
Што ў Варапаеве адразу кідаецца ў вочы, дык гэта – вялікая колькасць людзей на роварах!
Нейкі «мурашнік»! Калі стаць, напрыклад, у цэнтры мястэчка, на галоўным скрыжаванні, ды пачаць перыядычна падлічваць: колькі людзей адначасова, з 4-х бакоў, едзе да яго і ад яго, то атрымаюцца такія вынікі: 11, 13, 19 чалавек…
У Глыбокім, ці Паставах такога не ўбачыш! Падобнае, у паселішчах гарадскога тыпу, можна ўбачыць толькі ў Мёрах, а таксама ў касцельных вёсках, накшталт Мосара ці Удзела, калі на імшу з’язджаецца цэлая парафія раварыстаў з розных паселішчаў.
Куды ўвесь гэты варапаеўскі «мурашнік» на роварах рухаецца? На працу, у касцёл, натуральна – на рынак. І ў дзень прыезду аўтара гэтых радкоў, як раз быў чацьвер, – рынкавы дзень.
Сюды, у адрозненне ад Паставаў і Глыбокага, дзе маюцца цэлыя ансамблі архітэктурных помнікаў, рэдка заязджаюць экскурсанты. Варапаева бoльш прыдатнае для індывідуальных вандровак, прывабнае тым, хто цікавіцца даўнінай, краязнаўствам, хто хоча пабачыць Беларусь ва ўсёй яе разнастайнасці. Ёсць у Варапаеве на што паглядзець, найперш, гэта – будынкі эпохі Рамантызму!
У Варапаеве захавалася з дзясятак будынкаў ад колішняга маёнтка графаў Пшаздзецкіх.
Так! Калі Паставы ўдзячныя сваімі помнікамі даўніны Тызенгаўзам, Глыбокае – Язэпу Корсаку, Нясвіж – Радзівілам, то Варапаева за сваё рамантычнае аблічча, передусім, Пшаздзецкім! Да таго ж тут – шмат шэраговых будынкаў «польскіх часоў», што накрытыя цэментавай дахоўкай, якія і надаюць Варапаеву своеасаблівы каларыт. На жаль, шмат якія ўжо абкладзеныя белай цэглай, некаторыя сайдынгам, паздыманыя аканіцы…
Калі прайсціся па цэнтральнай вуліцы Варапаева, то ствараецца такое ўражанне, што ты, раптам, патрапіў у Старую Рыгу, ці то апынуўся ў Нямеччыне. Шкада толькі, што асноўны элемент усёй гэтай рамантычнай забудовы – вялікі палац Пшаздзецкіх у разлеглым парку – не захаваўся.
Між іншым, у часе свайго падарожжа па Віленшчыне, 25.06.1930 года, у палацы Канстанты Пшаздзецкага, са сваім атачэннем, заначаваў прэзідэнт 2-й Рэчы Паспалітай Ігнацы Масьціцкі.
У цяперашні прыезд у гэтае мястэчка аўтар, першым чынам, вырашыў наведаць варапаеўскі парк, бо ўсе папярэднія паездкі сюды давалі, хіба што, крыху больш за гадзіну – пакуль зваротна не вяртаўся дызельцягнік з Паставаў на Глыбокае. На парк жа ніколі не ставала часу. Апошні раз аўтар наведваў Варапаева чатыры гады таму, узімку. Гэта была просьба нашчадкаў Пшаздзецкіх з Гданьска – з’едзіць пафоткаць тое, што засталося ад маёнтка, даслаць ім фоты.
Разлеглы парк пры колішнім палацы складаецца ў асноўным з хваёвых пародаў, хаця ёсць тут і дуб, і ліпа, і клён. Уздоўж галоўнай алеі парка стаіць некалькі навюткіх прыстойных лавак.
Да спінак прымацаваныя шыльдачкі, якія паведамляюць, што гэтыя лаўкі «пастаўленыя коштам Еўрапейскага Саюза». Далей – мост праз сухі яр, які некалі стаяў перад палацам. Мост – у рыштаваннях. Зноў жа шыльдачка – «Гэты мост адрамантаваны коштам Еўрапейскага Саюза». Побач – металічная бытоўка з вывескай «ААТ Белрэстаўрацыя».
У парку стаіць помнік загінулым савецкім жаўнерам, якія палеглі за вызваленне Варапаева. – Вечная памяць героям, якія прынеслі нам свабоду!– кажу гэта шчыра. Толькі за шмат дзесяцігоддзяў я так і не зразумеў савецкую паганскую традыцыю – хаваць на Беларусі загінулых жаўнераў ў цэнтры гарадоў! Што Паставы, што Глыбокае, што Варапаева – усё адно! У той жа Латвіі загінулым савецкім жаўнерам на гарадскіх могілках – адведзены адмысловы сектар. І паверце, там стаяць не «бетонныя жаўнеры», як ў нас, якія перыядычна трэба мяняць, а сапраўдныя творы мастацтва з граніту, а побач з помнікамі – добраўпарадкаванне з кветнікамі і газонамі, што пазайздросціш! (Бачыў 3 тыдні таму ў Сігулдзе пад Рыгай).
Дарэчы, Іван Паўлавіч Сікора (7 верасня 1885, в. Малыя Алашкі, Шаркоўшчынскі раён – 26 верасьня 1966), слынны беларускі садавод і свядомы беларускі патрыёт, служыў садоўнікам графа Пшаздзецкага ў Варапаеве, дзе і пачаў весці сваю даследчую працу па садаводстве.
За пяць гадзінаў свайго знаходження ў Варапаеве – пакуль дачка Надзея, ІПэшніца, гандлявала школьнымі прыналежнасцямі напрыканцы лета — аўтару пашанцавала «апоўзаць» ледзьве не ўсё Варапаева.
Агульнае ўражанне – дадатнае. Сапраўды, пекнае мястэчка! Тут не толькі ў шыльдах Пастаўскага райпа, але і ў вуснах жыхароў прысутнічае беларуская мова.
Каля новапабудаванага з чырвонай цэглы касцёла, на ўсёй прылеглай тэрыторыі, дзе — сажалкі з лілеямі, масткі, прысады, скульптуры – ўсё яшчэ адчуваецца уплыў слыннага мосарскага ксяндза Ёзаса Булькі. І ўсё гэта, ізноў жа, арганічна ўпісваецца ў агульны вобраз Варапаева, як горада-парка.
У Варапаеве існуюць і прамысловыя прадпрыемствы. Напрыклад, дрэваапрацоўчы камбінат, у яго свая гідраэлектрастанцыя, электраэнергія для прадпрыемства – абыходзіцца бясплатна. Ёсць і завод жалезабетонных вырабаў. Але, хіба, ужо яны даўно не працуюць, ці працуюць няпоўны рабочы тыдзень. Зрэшты, тое не тэма нашага апавядання.
Аўтар апісання гэтага падарожжа – напэўна, невылечны, хранічны рамантык… Вось ідзе па вуліцах Варапаева, а ў думках паўстае нейкі віртуальны вобраз будучыні мястэчка…
Тыя счарнелыя 2-павярховыя 8-кватэрныя «хрушчоўкі» з белай цэглы – трэба патынкаваць, пафарбаваць, накрыць металадахоўкай і яны будуць вельмі файна – візуальна – дапасаваныя да агульнай рамантычнай карціны мястэчка! Рака Заражанка? Можна арганізаваць сплаў на байдарках! Спілавалі старыя аварыйны прысады з таполяў… Пустка! Добра было б пасадзіць на іх месца платаны ці дубы! Разбурылі палац… Вось бы яго аднавіць – пад санаторый, турыстычную базу, дом паляўнічага і рыбака… Варапаеву патрэбны нейкі фестывальчык. Можа і праўда – Фэст паляўнічых і рыбаловаў? Дзясяткі азёраў побач!
Годзе! Сканчаю фантазіраваць!
Варапаева — горад-парк! У кадр трапляе сама меней 3 дамы з цэментавай дахоўкай. Самі ж дамы ўжо абкладзеныя белай сілікатнай цэглай.
«Гайка»! 6-кутны драўляны будынак з 5-кутнай зоркай – насупраць вакзала. Хіба што – колішні гандлёвы павільён.
Вельмі рамантычны дом у самым цэнтры Варапаева. За 12 гадоў, калі аўтар першы раз яго фатаграфаваў, страціў шмат: цэментавую дахоўку замянілі на шыфер, знік даўгі комін над дахам, бляшаныя брылі над вакном і ўваходам замянілі на пластык.
Дом у цэнтры Варапаева часоў Пшаздзецкіх. Мансардавы паверх аздоблены фахверкам (ля вакна на даху).
Адзін са старадаўніх будынкаў у цэнтры. Нагадвае будынак у «закапанскім стылі».
Адзін з будынкаў у колішнім маёнтку. Цяпер бальніца. Фактычна стылёва паменшаная копія палаца, які не захаваўся. Палац складаўся з 3-х такіх падобных сегментаў.
Адзін з будынкаў у колішнім маёнтку. Цяпер Варапаеўская раённая бальніца (так напісана на шыльдзе). Від з боку.
Варапаеўскі парк. Уваходная брама.
Варапаеўскі парк. Побач са сцяжынкай – адна з «еўрасаюзаўскіх» лавак.
Памятная шыльдачка на адной з «еўрасаюзаўскіх» лавак у парку.
Мост праз сухі яр у парку. Рамантуецца коштам Еўрасаюза. На дальнім плане – бытоўка ААТ «Белрэстаўрацыя».
Новая царква патанае ў зеляніне векавых дрэваў.
Стары водны млын.
Мост над Заражанкай. Рака значна перасохла ў сёлетнюю спёку.
Утраіх на ровары на рынак
Адзін са старадаўніх драўляных жылых дамоў. Раней, хіба што, ён быў з аканіцамі
Касцёл. Дваровая частка. Адчуваецца ўплыў колішняга мосарскага ксяндза Ёзаса Булькі.
Пекны дамок з польскай цэментавай дахоўкай. Хто ў нас адмыслоўца па дахоўцы? Спадар Трусаў, яму – здымак у падарунак!
Артэфакт «раённага перыяду». Па выглядзе – райкам партыі. Цяпер – дзіцячы садок.
Артэфакт «раённага перыяду». Будынак з БССРаўскай сімволікай – яўна райвыканкам. Пустуе
Помнік Леніну – у добрым стане, але да яго зарасла «народная тропа».
Урачыстае адкрыццё чыгуначнай лініі Варапаева-Друя (праз Шаркоўшчыну і Мёры).
Злева направа на кані міністр замежных спраў Скшыньскі (Skrzyński), каралева Румыніі Марыя, палкоўнік Пшаздзецкі (Przeździecki).
Палац у Варапаеве. Адзін з бакавых фасадаў. Не захаваўся.
