Найцяжэй глядзець спэктаклі паводле п’есаў сучасных аўтараў. Ідзеш на Гальдоні, Шэксьпіра, Дударава‑Марцінкевіча — і разумееш, што пабачыш усясьветную клясыку, хаця і не без рэжысэрскіх выкрутасаў. А тут — нейкая Марыя Ладо! Што нам усім гэтая Гэкуба?!
Гэтая «Гэкуба» напісала найноўшую варыяцыю нават не гогалеўскага «Рэвізора», а «Прыежджага з сталіцы» Грыцька Квіткі‑Аснаўяненкі. У таго пя’нага актора, што патрапіў у ДТЗ (паводле мерак ХІХ ст., зразумела), прымаюць за важнага чалавека. Тут за заежджага гастралёра прымаюць апантанага Моцартам юнака, што зьбег зь мясцовай вар’ятні. І дазваляюць яму кіраваць аркестрам.
У выніку выходзіць выбуховая сумесь Фэліні, Ануя (абодва мэтры вызначыліся ў «аркестравай» тэматыцы), Аснаўяненкі і дакладна ўжо Гогаля — балазе, Сяргей Краўчанка грае заключную сцэну свайго інспэктара аркестру, дакладна аднаўляючы памятны маналёг Антона Антонавіча Сквозьнік‑Дмуханоўскага: «З чаго сьмеяцеся?» І гэта б цалкам задаволіла тую моладзь, што сабралася ў залі і была гатовая спачатку рэагаваць на пацешныя жарцікі і крыўляньні, безь якіх такія асацыятыўныя альбо асучасьненыя пастаноўкі абысьціся ня могуць (прыгадваецца, на «Дэмэтрыюсе» ў РДТ неяк сьвятло пагасла, дык спадарыня Клебановіч хіба што анэкдоты не пачала расказваць — абы глядач не запанікаваў).
Тым больш што выканаўца ролі зьбеглага з вар’ятні Маэстра Раман Падаляка з самага пачатку спрабаваў дэманстраваць залі шалёныя вочы, надрыўна раўсьці і граць перапады ад брутальнага і мала чым апраўданага гневу да прыступаў настолькі ж мала апраўданага самалупцаваньня. Да антракту нават бляндынкі здагадаліся, што ён іграе вар’ята.
Не здагадаліся толькі аркестранты на сцэне. І ня толькі таму, што так прыдумала драматург Марыя Ладо. Таму што так прыдумаў рэжысэр Аляксандар Гарцуеў і сыгралі «купалаўцы».
Вось жывуць яны на сцэне гэтыя дзьве гадзіны свайго жыцьця. Вельмі розныя. Камусьці далі партнэра, зь якім яны граюць дуэт. Камусьці далі толькі адну рэпліку. Чыюсьці біяграфію (тата ў яго — прафэсар кансэрваторыі) мы пачуем. А чыюсьці — пабачым.
Вось сужонцы‑валторны (Андрэй Гладкі і Сьвятлана Зелянкоўская). Ён ажаніўся зь ёю здуру, па маладосьці: пераспаў у інтэрнаце, выпіўшы лішку. І цяпер ім наканавана ўсё жыцьцё ў адну дудку дудзець, то бок, вядома, у валторну: яна — кахаючы яго, ён — яе ненавідзячы. І дзяцей у іх няма. І яна спрабуе ўпіхнуць яму кіслы яблык (зусім наіўная біблійная асацыяцыя), кавалкі якога потым забіваюць муштук валторны і не даюць граць…
Вось цуд — глухі скрыпач (Генадзь Гарбук)! Яго трымаюць у аркестры зь літасьці: у яго нікога няма, акрамя сямігадовай унучкі, якую трэба ставіць на ногі. Але ён грае бяз фальшу, таму ягонай глухаты ніхто не заўважае. І калі ён сыходзіць, у руках у яго — аранжавы поліэтыленавы пакет: ён нешта набыў для сваёй дзяўчынкі. А што стала зь яе бацькамі, давайце ня будзем пытацца…
Вось правільны ва ўсіх сэнсах альтыст Кірпіч (бліскучая праца Аляксандра Падабеда). Ён ня п’е кавы, сьпіртнога, ня курыць — спажывае толькі зялёную гарбату. Ён ведае ўсё, што трэба ведаць да ягонага ўзросту. Ён — клясычны зануда, і таму яго ўсе ненавідзяць. І ён іх ненавідзіць. Таму што працоўны дзень мусіць скончыцца а 18.00, сонца мусіць уставаць на ўсходзе, а Волга — цячы ў Касьпійскае мора. І аркестар — гэта не сям’я, а працоўнае месца, таварышы!
Гэта такі зрэз інтэлігентнага грамадзтва. Ну, ставяць спэктакль пра музыкаў — а маглі б і пра актораў. Сярод іх ёсьць габрэй (Алег Гарбуз) і паненка, што марыць пра выгодную партыю для шлюбу (Вікторыя Чаўлытка). Ёсьць рамесьнік, абыякавы да сваёй віялянчэлі (Аляксей Чарнігін), і вясёлы балбатун, што спэцыялізуецца на анэкдотах (Павал Яскевіч). І калі яны не забываюць, што ўвесь час знаходзяцца на сцэне, то за імі так цікава назіраць. За ўсімі! Нават за флейтыстам (Аляксандар Паўлаў), што вымаўляе ўсяго адну рэпліку: «Кастаправаў». Прозьвішча ў яго такое.
І вось у сьвет гэтых людзей, кожнага зь якіх мы бачылі ў сваім жыцьці — не на сцэне, а ў рэальным жыцьці — урываецца Моцарт. Так, так, вядома, — псых, што лічыць сябе Моцартам! Але тое, як яго грае Раман Падаляка, не пакідае сумневу: і Моцарт быў псыхам! Геній псыхам проста абавязаны быць! Таму што толькі вар’ят здольны зь першай жа хвіліны пераканаць вас, такога нармальнага і звычайнага, у тым, што ён мае рацыю (гл. у Эдгара По: «Лекавы сродак доктара Смалы і прафэсара Пер’е»). Таму што вар’ят хітры, вёрткі і ператвараецца ў вас самога — стасуючыся з вамі. Увогуле, пастаўце дыягназ Моцарту — і можаце бегчы за мяжу, дзе вам, як аднаму гарадзенскаму псыхіятру, дадуць палітычны прытулак.
Яны ня проста вераць гэтаму геніяльнаму хлопчыку з вачыма, што сьвецяцца цяжкім псыхічным захворваньнем. Яны ўлюбляюцца ў яго і хіба што толькі не ўсынаўляюць яго — як узвод капітана Янакіева ўсынавіў мурзатага Ваню Сонцава, зрабіўшы яго сынам палка. Гэта бачна з таго, як мяняецца стаўленьне да яго ў супольнага «таты» — патомнага канцэртмайстра скрыпак (Уладзімер Рагаўцоў): першапачатковы скепсіс саступае месца шчырай павазе. І супольная «мама» — арфістка (вельмі цёпла грае свой эпізод Алена Іваньнікава) дае яму каву — не ад падхалімства, а ад дабрыні: хлопчык стаміўся з дарогі, а тут такія скразьнякі… І з валтарністам Юрам ён будзе гаварыць пра тое, як важна нарадзіць сына, каб усё ў цябе наладзілася ў жыцьці. А зь літаўрыстам Жорам (Павал Яскевіч) глыне каньяку з кавай, каб сьвет здаўся такім каляровым і такім душэўным…
Вось былі яны такія розныя. І яднала іх толькі месца працы. А цяпер зьявіўся супольны сын, унук, брат, любімы — няхай і вар’ят, няхай! Важна тое, што цеплыні ў жыцьці кожнага зь іх стала крыху больш! І зьявілася музыка, якой раней не было. Былі толькі нотныя знакі, адсюль дасюль. Тут граем — тут ня граем. Дысцыпліна была.
А зьявілася — музыка!!!
І толькі адзін не паддаецца — ну якая ж гісторыя пра Моцарта без свайго Сальеры?!
Альтыст Валуеў (Ігар Дзянісаў) абмаляваны акторам настолькі дакладна і пераканаўча, што самы час многім нашым сучасьнікам паглядзець у люстэрка. Вось ён стаіць, саракадзевяцігадовы здаровы мужык, у замшавай куртцы, што выйшла з моды, з фрызурай a la Джон Ленан, у акулярах‑хамэлеонах (каб ніхто ў душу ня лез бруднымі ботамі). Ён быў пяць разоў жанаты (прычым два разы — з адною і тою ж дурніцаю). Ён марыў граць у «Бітлз», ну, прынамсі, — дарасьці да вядомасьці Башмета. Ён ведае, што ён — геній! А гібее ў правінцыйным аркестры, бяз званьня і ўзнагародаў. А калі дапусьціць, што тата і мама ў яго таксама былі музыкамі, і тата граў у тым самым аркестры, а мама — у суседняй багадзельні‑філярмоніі, то, Божа, як жа ён мусіць ненавідзіць і гэтую прафэсію, і самога сябе ў прафэсіі і безь яе, і гэтага саплівага шызоіда, што разыгрывае ролю генія! Мастацтва скончылася! Моцарта — не было! Чуеце выыыыыыыыыыыыыыыыыыыыы?
Ня цыніка грае Ігар Дзянісаў, а глыбока няшчаснага чалавека. Калі ў самым пачатку спэктаклю ён зьняў кубачак з гарбатай з уласнага альта (!) — калі толькі гэта не выпадковасьць, то гэтым усё сказана…
І мастацтва праходзіць паўзь яго, і каханьне (Юлія Шпілеўская выдатная ў ролі гатовай ахвяраваць сабой віялянчэлісткі Наташы) ён ледзьве не праміргаў (дурань, дурааань…) І трэба толькі паглядзецца ў люстэрка, каб пазнаць у ім — сябе.
Кожнаму — сябе.
Вось ён — дыплямат, адкліканы з замежжа, які на старасьці год заводзіць сабе блог, каб не адчуваць сябе выкінутым на сьметнік.
Вось ён — артыст, улюбёнец публікі, на чатыры гады выбраны дэпутатам, а далей — куды вяртацца? — маладыя вырасьлі!
Вось ён — журналіст, пазбаўлены газэты, мастак, карціны якога не купляюцца, рок‑сьпявак, якому не даюць выступаць перад публікай, прафэсар, што не дамогся нават чвэрткі стаўкі лябаранта на былой катэдры, філёляг, што так і не абараніў дысэртацыю…
Гэта — мы.
Жыцьцё мінае, як быццам цябе зьвязалі і адвезьлі ў вар’ятню санітары, адзін зь якіх па чарзе з Моцартам дырыжуе гэтым утрапёным аркестрам жыцьця. А хочацца, каб паднялася заслона, выйшлі музыкі ў зялёных касьцюмах канца XVIII стагодзьдзя і малады геніяльны Маэстра загадным тонам спытаў:
— Альт! А Вам што — пэрсанальнае запрашэньне да жыцьця трэба? Жывіце ў радасьці!
…І загучыць саракавая сымфонія. Памятаеце — струнныя там, у самым пачатку?
Гэта і ёсьць — вар’яцтва любові да чалавецтва, да сьвету, да жыцьця! Жывіце ў радасьці!
 |
Наступным разам спэктакль «Маэстра» на сцэне Купалаўскага тэатру -- 18 красавіка.
