 Сяргей Токць Вывучаў гісторыю ў Горадні й Менску. Спэцыяліст у галіне гісторыі Беларусі ХІХ—ХХ стст. Аўтар навуковых прац, прысьвечаных сацыяльным, культурным і гаспадарчым зьменам у жыцьці беларускага сялянства ва ўмовах распаду традыцыйнага аграрнага грамадзтва. Жыве і працуе ў Горадні. |
Гарадзенскі гісторык Сяргей Токць стаў трэцім ляўрэатам навуковай прэміі імя Льва Сапегі. Заснавальнікамі прэміі зьяўляюцца ўроцлаўскі Калегіюм Усходняй Эўропы й Цэнтар усходнеэўрапейскіх дасьледаваньняў Варшаўскага ўнівэрсытэту. Гэтая ўзнагарода дае магчымасьць беларускім навукоўцам цягам году праводзіць навуковыя дасьледаваньні ды самастойныя лекцыі ў пяці польскіх прэстыжных унівэрсытэтах і дзяржаўных архівах.
Пра ідэю прэміі распавядае дырэктар Цэнтру ўсходнеэўрапейскіх дасьледаваньняў Варшаўскага ўнівэрсытэту Ян Маліцкі:
Характэрнай рысай гэтай прэміі зьяўляецца тое, што яе атрымліваюць асобы, якія робяць шмат для дэмакратызацыі Беларусі. Будуюць грамадзянскую супольнасьць, якая памятае пра сваю гісторыю, не адкідвае падзеяў, зьвязаных зь Вялікім Княствам Літоўскім у складзе Рэчы Паспалітай двух народаў. У рамках прэміі ляўрэат езьдзіць ад унівэрсытэту да ўнівэрсытэту, згодна са старой акадэмічнай традыцыяй, дзе праводзіць уласныя лекцыі са студэнтамі й самастойна займаецца навуковымі дасьледаваньнямі. 5 прэстыжных польскіх унівэрсытэтаў гарантуюць існаваньне гэтай узнагароды.
Упершыню прэмія была ўручана ў 2006 годзе гісторыку Валянціну Голубеву.
В. Голубеў: Скрозь было выдатна. Я вельмі ўдзячны кіраўніцтву ўсіх 5‑і ўнівэрсытэтаў, супрацоўнікам усіх бібліятэк і архіваў, дзе я працаваў. Беласток — гэта беларускі куток у Польшчы. Варшава — гэта архівы, гэта навуковы й палітычны цэнтар цяпершняй Польшчы. Кракаў‑ гэта Кракаў! Гэта і ўнівэрсытэт, і бібліятэкі, і архівы. Уроцлаў — гэта месца, куды вельмі рэдка даяжджалі беларускія навукоўцы. А Познань — гэта і бібліятэка Рачыньскіх, і Курніцкіх. Там ёсьць шмат людзей, якія займаліся гісторыяй Беларусі. Пра ўсё можна сказаць у такім высокім стылі. Год прайшоў вельмі хутка. Але я жыву гэтым, я працую, апрацоўваю сабраныя матэрыялы. І хаця ўжо прадставілі трэцяга ляўрэата прэміі імя Льва Сапегі, я сябе ўспрымаю як быццам бы толькі пачаў працаваць.
Другім ляўрэатам прэміі зьяўляецца літаратуразнаўца Язэп Янушкевіч, які ўжо правёў больш за палову сваіх дасьледаваньняў у Польшчы, але, як заначае, яшчэ намерваецца зрабіць шмат карыснага.
Я. Янушкевіч: Прайшоў год ад уручэньня самой прэміі, а для працы я маю цэлых чатыры месяцы. Памятаючы больш‑менш знаёмае кожнаму ўяўленьне, што такое апошнія дні для студэнта, то ўявіце, што 4‑ы месяцы для такога працаўніка, як я — гэта вельмі нямала. Найбольш плённа для мяне прайшоў побыт у Кракаве, дзе апроч легендарнай Ягелёнкі, я працаваў у музэі Чартарыскіх, у архіве на Вавэлі, дзе пазнаходзіў дакумэнты пра родны Ракаў. Працавалася ў Беластоку й працавалася ў Варшаве. Наперадзе ў мяне яшчэ ўнівэрсытэт імя Адама Міцкевіча ў Познані і Ўроцлаў.
Сёлетні, трэці па ліку, ляўрэат навуковай прэміі, гэта таксама гісторык. Як зазначае Ян Маліцкі, было даволі цяжка вызначыць сёлетняга ляўрэата пасярод так знакамітага кола кандыдатаў:
Няма звычаю распавядаць пра іншых кандыдатаў, але я скажу, што сёлетні ляўрэат быў самым маладым сярод усіх кандыдатаў, якія прайшлі ў другі тур. Капітула вырашыла абраць гэтага кандыдата, таму што, па‑першае, аб ім гавораць як аб адным з самых здольных і знакамітых гісторыкаў маладога пакаленьня ў Беларусі. Па‑другое, гэтая прэмія зьяўляецца ініцыятывай акадэмічных колаў. Свайго роду інвэстыцыя ў маладых дасьледчыкаў, інвэстыцыя ў эліты. А эліты — гэта фундамэнт пераменаў і грамадзкага ладу. Два папярэднія ляўрэаты выканалі сваё заданьне, і гэта карысьць для польскіх унівэрсытэтаў. Цяпер як адзін, так і другі ляўрэат рыхтуюць да друку свае кніжкі, якія будуць свайго роду бачным знакам прэміі імя Льва Сапегі.
Дзякуючы ўзнагародзе, сёлетні ляўрэат зможа працягваць дасьледаваньні, распачатыя ў Горадні.
Сяргей Токць: Ужо гадоў зь дзесяць я займаюся гісторыяй беларускай вёскі. Гісторыяй маёй роднай вёскі, што мяне асабліва натхняе. Я ўжо напісаў кнігу й хачу працягваць працу ў гэтым кірунку. Гісторыя нам вельмі блізкая. І калі гаварыць пра вёску, то вясковая культура Польшчы й Беларусі вельмі‑вельмі падобная. А паколькі ў сучаснага мясцовага насельніцтва і Польшчы, і Беларусі продкі зь сялян, на плячах якіх трымалася цывілізацыя і польская, і беларуская, то, безумоўна, шмат агульнага і ў нашай гісторыі. Я думаю, што такія дасьледаваньні дапамогуць яшчэ раз гэта пацьвердзіць.
У Сяргея Токця наперадзе цікавая навуковая вандроўка па прэстыжных польскіх унівэрсытэтах: самым старэйшым польскім ўнівэрсытэце — Ягелёньскім у Кракаве, дзе навучаліся таксама й беларускія выбітныя навукоўцы, у прыватнасьці, Францішак Скарына. Таксама ў Варшаўскім, Беластоцкім, Уроцлаўскім, ды Познаньскім унівэрсытэце імя Адама Міцкевіча.
