Фота Сяргея Гудзіліна.
Я, Іван, нядаўна мужыка пахавала. Шэйсят два гадочкі мне. Войвойвой. Была здурнела мая галава…
От мы на хутары. Там жа няма ні свету, нічога, Іван. Тамака ні свету, нічога няма. Там от адзін Толік е, дурачок такі. Пенсіянер. Яму семдзесят гадоў. Яго жонцы далі пятнаццаць, ці то трынаццаць — парубіла яго. Толік мне кажа:
— Я прыйду ў прымакі.
А я кажу:
— Знаеш што? Я са сваім папагаравала. Піўпіўпіў. Хадзіўхадзіў, ганяў мяне, ганяў. Я ўжо не хачу.
Мужыка майго атравілі. Далі такой гарэлкі. І ўсё — і кончыўся. Я засталася адна. От.
У мяне падруга Юля, яна таксама адна. Ёй ужо шэйсят пяць. От учора пайшла, пабачыла яе, пагаманіла з ёй. У яе і тэлевізар е, дачка на мясакамбінаце — вялікая такая. Юля два мільёны пенсіі палучае.
— Хопіць, — кажа.
— Ты ўжо ўсё, — кажу, — стары чалавек.
Мае хлопцы, якія са мной вучыліся, усе ў горадзе. Усе ў горадзе. Ніводнага няма тут, у Боруску. Што зробіш… Такі мо лёс. А мне ўжо шэйсят два гады. А Юлі шэйсят пяць. А мужык у яе жыве ў прыстарэлым. Дачка красіваякрасівая! Так яна шкадуе матку, навязе ёй поўны халадзільнік. Ну, за грошы. За грошы. А мужык у прыстарэлым жыве. Біўся, Іван, біўся, уся чорная была.
А да мяне мо пяць прыходзіла. Хлопец малады, мо трыццаць гадоў. Дык я кажу:
— Знаеш што, чалавек? Ты мяне будзеш шкадаваць, а ці ты хлопцаў маіх пашкадуеш? Не будзеш. Шуруй і шукай дзеўку ці жанчынку і жыві. Думаеш, гэта так проста? Гэта не так проста.
* * *
— Алё.
— Галя?
— Не, не Галя.
— А дзе Галя? Пазавіце Галю.
— Куды вы звоніце? Тут няма Галі.
* * *
Куды вы, кажа, звоніце. Яны звоняць, а трэба ж ведаць нумар тэлефона, куды званіць. А хто яго знае куды. Ну, яны звоняць. Гэта з горада звоняць, ну. У мяне сястра ў горадзе жыве. Дваюрадная. Я туды ездзіла ды кажу:
— Сынок, што мне рабіць? Не хочаш ты мяне глядзець. Пайду ў прыстарэлы.
— Як хочаш, мамо.
— Жаніцца ты не будзеш, — кажу.
Усё. Сорак гадоў. Ён ужо адвык. Быў узяў цыганку. У мяне шэсць кароў было. А дзеўцы, Іван, чатырнаццаць гадоў! Цыганё і е цыганё. Цыганё і е цыганё. І яго абакралі. Усё ўкралі. І газавую пліту — усё. У мяне ўсё было, усё было. Што я папамучылася. Што я папаплакала… А піла! А курыла! А білася! А Божа мой! А цэлы табар! Дзеўцы чатырнаццаць гадоў! Мне спакою не было. І цяпер спакою няма. Увесь пабіты быў. Адзін раз пабіты быў. Другі…
Мой сынок, Іван, ля аўталаўкі ходзіць. Мо бачыў? Дрэнна з галовай яму. От ён і ходзіць. Быў чатыры гады, Іван, у турме ў Мазыры. Там яму пабілі галаву. Ужо нічога не ведае. Нічога. Я ездзіла ў турму. Лепей ты зарабі сваім трудом. А хлопцы якія сядзяць, Іван! Красаўцы! Вой-вой-вой…
От прыходзіць сынок і пачынае піць чыфір. Я кажу:
— Сынок, кінь той чыфір піць. Што ён дае? Нічога ён не дае.
Я ўжо купляла, купляла, Іван. Ды кажу:
— Знаеш што, сынок? Мільёны нада. Гараваць нада. А як жыць? Нада гараваць. От дровы сёння пакалоў — маладзец. А я запаліла, наварыла булёну. Ты прыйшоў, — кажу, — картоплі налупіла. От. Ты і сам умееш. Ты ўжо прывучаны да ўсяго.
У мяне ўся радня багатая, Іван. Уся. А што я магу зрабіць? У дзярэўні якую худобіну гадаваць — а якую гадаваць? Парася якое. Парася карміць трэба. А чым карміць? Божа, Божа… Гаспадара няма. Усё, няма. Божа, Божа. Ну, што ты зробіш? Будам якнебудзь жыць. Мамачка ж, кажу, не вечная…
Мне даюць капейкі. Мільён. Ну, там мільён чатырыста. Прыходжу ў аўталаўку, на дзевак кажу:
— Знаеце што? Дайце, каб хлопец мой быў, як хлопец. Каб не стаяў тут гэты хлопец мой і не прасіў нічога. Я палучаю пенсію, — кажу, — так дайце, дзеўкі, паесці хлопцу.
* * *
— Алё.
— Галя?
— Тут няма Галі. Куды вы звоніце?
— Пазавіце Галю.
— Гэта Боруск. Куды вы звоніце?
* * *
— Так яна ўжо другі раз звоніць? Некаму яна звоніць. Гэта жанчына званіла? Гэта, мусіць, з горада. А я вырасла ў Боруску. Малая была, во такая во, дванаццаць гадоў, як матка мая памерла. Я ў дванаццаць гадоў без маткі засталася, Іван. І выгадавалася. Усё жыццё прагаравала ў калхозе. І цяпер яшчэ сын кажа:
— Мамо, пойдам дровы рэзаць.
— А пойдам. А што такое, сынок, я ўмею. І перакалоць умею. Усё ўмею, — кажу. Жыццё прымусіць. У дзярэўні вырасла.
А гарадскія не разумеюць, не ўмеюць. От адзін прыехаў — не ўмее палена пакалоць. Гаворыць:
— Я не панімаю.
От дзве дзеўкі такія красівыя, дык у іх такія во кіпцюры накрашаныя.
— Ну, што вы, дзеўкі, ну, што вы дзеўкі?
— А нічога, — кажуць.
Колькі табе гадоў? Трыццаць тры? Майму сорак. Пад сорак гадоў ужо. Кажа:
— Пойдзёш у прыстарэлы?
— Ай, не, — кажу, — у прыстарэлы не пайду. Там і чыста. Там і кормяць. Там яшчэ і даюць капейку. І ўсё — жыві. Не пайду, — кажу.
Я пайду ў лес. Лісянка е, грыб е, ягада е. Можна от так жыць летам. Былі па дваццаць тысяч. Няхай па дваццаць. Ідзі, не лянуйся, кажу…
Во тут была харошая хатка. Нейкая была таксама з галавою, запаліла. І ўсё. Была такая харошая хатка. Сын у горадзе. Дачка ў горадзе. Не паехалі. А нашто яны паедуць у дзярэўню?
– Нашто яно, — кажа, — мне? Матка ўжо памерла ды і ўсё.
А бацька прыязджае да цябе? Машынаю? Машына е, бачыш ты! Вучаны. І мама граматная? Так? Во як! Бач як. Так табе трыццаць тры гадочкі? Майму сорак. Кажа:
— Мамо, нашто мне тая жонка? Я ўжо адвык.
— Ну, правільна, — кажу, — калі ты ўжо адвык, дык яно табе і не трэба. Гэта я ў дваццаць выйшла.
Маладая была, красівая. Такая кукла была. А ўжо шэйсят два мне. А сын кажа:
— Мамо, ты паможаш дровы складаць?
— Памагу, сынок. Няўжо ж не памагу. Пайду і памагу. Пакалоў дровы, дык я памагу.
От.
* * *
— Алё.
— Дзе Галя?
— Куды вы звоніце?
— Не дуры мне галаву! Я ведаю, што Галя там. Яна мне гэты нумар дала. Пазаві Галю.
— Гэта Боруск. А вы куды звоніце?
— Галя ў Боруску? Перадай ёй, каб дамоў не вярталася!
* * *
От не кажа, адкуль яна. А мусіць сказаць, з Калінкавіч яна ці з Мазыра. З Мазыра то не пазвоніш сюды. Ну, нехта ж даў нумар. І зноў, і зноў. Яна яшчэ будзе званіць. Яна, мусіць, не разумее. Пайшла б у справачнае бюро, спытала б:
— Скажыце мне нумар, дзе Галя, мне трэба пазваніць туды.
Нехта ж, мусіць, даў, што яна звоніць. Ды ўжо трэці раз. Галю нейкую шукае. Мо дачка. Хто яе знае.
У мяне ж яшчэ адзін сын е — Іванчык. Робіць па людзях. У калхоз не ходзіць. Усё спасобны. І дровы коле. А людзям жа тут перарабіў! Божа мой, Божа. Паўсяла! От Іванчык у мяне чыфір не п’е. Я малінніку наламала. От які чай розавенькі, харошы.
Што яму жанчына тая? Ён у мяне сам наварыць.
Нехта ж даў нумар, што яна звоніць. То яна матцы не сказала, дзе знаходзіцца. Мо то дачка. Маткам во гора гэтым. Войвойвой. Я ўсё перажыла. То я знаю гэта. Я днямі і начамі не спала. Мой Іванчык быў у Аўцюках, працаваў. Суткі няма, другія няма. Я плачу. Гэта ж Аўцюкі! А Божа! Там дзесяць свіней, дзесяць баранаў, дзесяць кабыл, Іван! Божа, ён раб тамака. Акалечыўся. І руку паламаў, і нагу паламаў тамака. Ох. Што я папагаравала. Сказала:
— Будзь дома. Каб я цябе бачыла. Паможаш якому чалавеку. Цябе тут усе людзі знаюць. Ты тут вырас, выгадаваўся тутака, усе знаюць.
Ён нарадзіўся ў Казахстане. Знаеш, дзе Казахстан, Іван? Гэта ў Карагандзе! Туды нашыя паехалі працаваць. А там прапала мо пяць хлопцаў. Тыя, што вярнуліся, пазараблялі па пяцьдзясят мільёнаў. Я кажу так:
— Тут рубель зарабі. Мільён заробіш, хопіць. Хопіць табе мільёна, каб ты купіў хлеба, купіў макаронаў. Хопіць. А гэта ты паедзеш Бог вед куды, а я спаць не буду ды буду плакаць. Ай, мне такое не трэба. Хопіць і тут, — кажу. — Грошы плацяць.
Так гэта жанчына звоніць? Яна шукае, відаць, дачку. То мо дачка. Так нехта ж даў! Я раз таксама пазваніла, дык мне адказалі:
– Жэншчына, вы што не панімаеце? Пазваніце ў справачнае бюро.
Вой, а што то лезе? Коцік? Коооцік, во, бач дзе сядзіць! А ў мяне два. Картоплі пакладу. Палезуць на печ і не ядуць. Дык біла сёння, раз пяць біла. Дзе я вам мяса вазьму, кажу. Дзе я вам мяса? А ў цябе была жонка? Так? Войвойвой! Гарадская, не захацела жыць, бачыш ты. Мамачкі! Войвойвой! Ты ж не п’ёш, я ведаю. Не п’еш? От бач як! Я кажу:
– Іванчык, піць не трэба.
– Мамо, я не магу.
Вой, пабач, які коцік! Вочкі ты мае, во якое малое, разумны такі.
Яна не будзе адна. Ёй хапае. У горадзе мільёны і мільярды. Вунь адзін таксама прыходзіў з Мазыра, таксама гаворыць:
– Кінула мяне.
Дык я кажу:
– Ты піў — і кінула. А нашто ты п’еш гарэлку?
А што зробіш? У нас колькі тут хлопцаў было! Мільярды! Тут рабілі кароўнікі і жылі ў маёй хаце камандзіровачныя. З Воршы! І ўсе мяне паважалі. З мужчынамі лягчэй гаварыць, чым з жанчынамі. Я з жанчынай не магу. За бацькам і за маткай яна гора і не бачыла. Адкуль яна бачыла гора? Мама выгадавала, бацька.
А ты не п’еш, бач ты! Мой Іванчык таксама ўмее і наварыць, ён такі хлопец. А перажывае за мяне:
– Мамо, каб ты хаця б не прапала.
Я кажу:
– Не прападу. Я паважаю і шкадую людзей.
Свечку запалю. Заране спаць кладземся. У цямніцы сядзець пагана. Свечка і е свечка. Іванчык заране спаць ідзе. Нагаруецца, звечарэе і спаць кладзецца. Куды хадзіць? А нікуды няма хадзіць. Куды ты пойдзеш. А тут і клуб закрыты. Яны ўсе ў хатах тэлевізар уключаць ды сядзяць. Сусед мой адзін жыве. Семдзесят год. Два сыны, Іван, і адмовіліся. От як. От да чаго ты дажыўся, кажу. А ў Юравічах у прыстарэлы дачка здала матку. Матку здала сама! А Іванчык:
– А ты што, — кажа, — мамо?
А я што? А я нічога. Я пакуль хаджу. Буду хадзіць. А хто паможа табе, кажу. А ніхто, кажу.
– Ты ўжо не бяры ніякую. Ты ўмееш наварыць. Жыві адзін, без клопату галава. А то ты паб’еш яе, — кажу, — і ў турму пасадзяць.
Не, наш Лукашэнка маладзец. У нас от гаруй колькі хочаш. Колькі хочаш…
Жыццё не склалася. Не склалася жыццё. Во гэта нага баліць. Папацягалася я па той ферме. Ляжала мо месяц у бальніцы. Божа мой, Божа! І цяпер баліць. Іванчык кажа:
– Мамо, мамо. Божа мой, Божа, журышся.
– Журуся, — кажу. — Дарма, я крэпкая.
А перажывае, бач які!
Засталася адна. От хлопчыкі гэтыя, ды і ўсё. Мо пяць прыходзіла. Яшчэ паб’юць іх. Тут паўсяла прымакоў папрынімалі. Я кажу:
– Хто вас знае.
А што ты тут адзін сядзіш? Радзіва хоць якое трэба. Радзіва якое трэба, каб грала.
***
Андрусь Горват пісьменнік. Нар. 1983. Вучыўся і працаваў у Мінску, а пасля з’ехаў жыць у дзедаву хату ў вёску Прудок (Калінкавіцкі раён). Гэта ў глушы Палесся, каля мяжы з Украінай, 300 км на поўдзень ад Мінска.
