Беларусь спалучае неспалучальнае
Тут больш Еўропы, чым ва Украіне, але зусім няма свабоды слова. Тут хвалююцца за Данбас і Крым, але вельмі любяць рускіх. Тут ненавідзяць Лукашэнку, але не ўяўляюць жыццё з іншым прэзідэнтам, піша Вольга Замірчук ў №11 часопіса «Карэспандэнт» ад 25 сакавіка 2016 года.
«Калі хочаце зразумець Беларусь, спытаеце ў мясцовых, як яны ставяцца да Лукашэнкі. Дзевяць з дзесяці скажуць, што дрэнна. Потым спытаеце, чаму яны тады за яго галасуюць, і пачуеце: Лукашэнка — наш прэзідэнт! Гульня кантрастаў — вось у чым заключаецца наша душа», — кажа «Карэспандэнту» беларускі пенсіянер на чыгуначнай станцыі ў пасёлку Гарадзея.
Беларусы прызнаюць, што іх жыццё поўнае кантрастаў
Мы разам чакаем электрычку да Мінска: ён перабірае змёрзлымі ад холаду пальцамі, а мы ловім на сабе запытальныя погляды мясцовых — украінскі акцэнт беларусы ў глыбінцы чуюць за кіламетр.
У краіне «апошняга дыктатара Еўропы» і на самай справе ўсё пабудавана на кантрастах. Чыстыя вуліцы, добрыя дарогі і танны бензін (па 13 грн за літр 95-га) засланяюцца адсутнасцю свабоды слова. А высокія зарплаты гарадскіх жыхароў з'ядаюць яшчэ больш высокія кошты.
Нягледзячы на эканамічную і духоўную блізкасць з Расеяй, беларусы лічаць украінцаў сваімі братамі. У Мінску, Нясвіжы, Гродне і Гарадзеі любы, хто пазнаваў, што «Карэспандэнт» прыехаў з Кіева, пытаўся, як жывецца нам на вайне і калі скончыцца кровапраліцце на Данбасе.
«За вамі ўжо пад'ехалі»
Славутасцяў у Беларусі няшмат, але ёсць як мінімум два месцы, абавязковыя для наведвання турыстамі: замак у Нясвіжы са Спісу сусветнай спадчыны ЮНЕСКА, і Гародня — мультыкультурны горад каля польскай і літоўскай межаў.
«Сядайце лепш па сваіх месцах, а то можа наляцець праверка, і тады вас высадзяць. Сядайце, кажу! Бачу ж, што не мясцовыя», — кажа «Карэспандэнту» хударлявая бландзінка гадоў сарака.
У маршрутцы Мінск—Гродна поўна свабодных месцаў, дзе можна было б падрамаць да прыезду, але мы слухаемся і сядаем каля бландзінкі. Яна аказваецца родам з Хмяльніцкай вобласці і тут жа абяцае распавесці землякам «усё пра Гродна і Беларусь».
У Гродне жанчына жыве большую частку свайго свядомага жыцця, адкрыла там школу манікюру і сама працуе майстрам. Нягледзячы на гэта, прывыкнуць да некаторых беларускіх асаблівасцяў Алёна да гэтага часу не можа. Больш за ўсё яе здзіўляе прастадушнасць беларусаў і іх негатоўнасць пастаяць за сябе.
«Мая дачка вучыцца ў старэйшых класах у гімназіі ў Гродне, — прыводзіць яна ў прыклад гісторыю са свайго жыцця. — Іх класная дама, так у Беларусі называюць класнага кіраўніка, пастаянна нагаворвае бацькам на дзяцей. Пасля сходу ўсе скардзяцца на яе адзін аднаму: маўляў, трэба мяняць, яна толькі прыніжае ўсіх, а ад самой толку нуль… Але ў сценах гімназіі ніхто і гуку не падасць — за абразу сацработніка і, тым больш, настаўніка можна загрымець за краты. А я аднойчы не вытрымала. Устала пасярод сходу і рускім матам сваёй украінскай душы абклала беларускую настаўніцу. Астатнія бацькі тады так захоплена на мяне глядзелі, але ніхто, ні адзін чалавек, не падтрымаў».
Абражаная класная дама, па словах жанчыны, пасля сходу напісала заяву ў міліцыю. Алену пару разоў выклікалі на допыт, а дачку выгналі з прэстыжнай гімназіі. Некалькі месяцаў старшакласніцы даводзілася хадзіць у правае крыло гродзенскай гімназіі — туды, дзе вучацца дзеці небагатых бацькоў з нізкай паспяховасцю.
«Потым нас усё-ткі вярнулі ў левае крыло. Мы зноў у той жа класнай дамы. Пра канфлікт ніхто не ўспамінае — я б нагарланіліся на яе яшчэ не адзін раз, але дачцэ трэба давучыцца, і я не хачу больш нарывацца на беларускія законы», — кажа Алена.
Праблема з «давучыцца» ў Беларусі, як запэўнівае жанчына, на самай справе значна глыбейшая і больш хваравітая, чым можа здацца на першы погляд. У тутэйшых універсітэтах даюць адну з найлепшых адукацый у Еўропе. Аднак атрымаць яе могуць толькі тыя, чые сваякі не перабеглі дарогу Лукашэнку.
«Нядаўна з універсітэта ў Мінску выгналі сына майго таварыша, які чытаў навіны на апазіцыйных сайтах. Яго некалькі разоў выклікалі на допыты, папярэджвалі, што ёсць нацыянальная прэса, маўляў, не варта навіны абы-дзе чытаць… А ён працягваў. Вось і выперлі яго сына з апошняга курсу без права аднаўлення», — распавядае бландзінка.
За крытыку Лукашэнкі тут можна пацярпець даволі моцна
У Беларусі сапраўды складана ўвайсці ў інтэрнэт і застацца незаўважаным. Хатняя сетка рэгіструецца на пашпарт ўладальніка жылля, а мабільным інтэрнэтам можна скарыстацца толькі з сім-карты, аформленай, зноў-такі, па пашпарце. Нават у грамадскім месцы злавіць бясплатны Wi-Fi можна толькі пасля ўвядзення свайго мабільнага нумара. Пры гэтым падмануць сістэму немагчыма — унікальны пароль доступу да бесправадной сеткі прыходзіць па смс на ўведзены вамі мабільны.
Разам з мінусамі ў беларусаў ёсць і плюсы ў параўнанні з украінцамі. «Нам, да прыкладу, наогул без праблем адкрываюць візы ў краіны ЕС, — запэўнівае наша спадарожніца. — Людзі ў Гродне могуць некалькі раз на месяц выязджаць у Літву ці Польшчу проста па пакупкі. Праўда, ездзіць часцей, чым раз на восем дзён, нельга — тады спецслужбы могуць нешта западозрыць, і будуць цябе правяраць».
Паколькі ў Беларусі вельмі танны бензін, а дарогі не горшыя за еўрапейскія (яны платныя для замежнікаў і грузавога транспарту), выязджаць за мяжу тут можна максімум з адным поўным бакам. Вазіць бензін у каністрах або любой іншай тары строга забаронена.
За тры гадзіны ў шляху Алёна паспявае распавесці нам яшчэ з дзясятак гісторый аб славутых кантрастах. Яна скардзіцца на высокія цэны, але кажа, што прадукты ў Беларусі значна больш якасныя, чым украінскія. Распавядае аб адсутнасці свабоды слова, але заўважае, што ёй на навіны ўжо даўно пляваць.
На пад'ездзе да Гродна, быццам у знак змацавання нашага знаёмства, жанчына распавядае нам папулярны мясцовы анекдот. Кажа, што прыезджыя з яго смяюцца, а самі беларусы распавядаюць шэптам і лічаць горкай праўдай.
«Сядзіць, значыць, мужык на кухні, — кажа Алёна, — пстрыкае семкі, глядзіць тэлевізар. І тут звоніць тэлефон. Мужык здымае слухаўку: «Гэта вы ўчора анекдот пра Лукашэнку распавядалі?» — «Так, я». — «Добра. Спускайцеся. Па вас ужо пад'ехалі».
«Як жа вам без прэзідэнта»
У адрозненне ад людзей з маленькіх гарадкоў, жыхары Мінска значна больш замкнёныя — яны, як і кіяўляне, бягуць на працу, не заўважаючы нічога навокал. На шырокіх праспектах, дзе ніколі няма затораў, і на вуліцах, дзе строга забаранілі паркавацца на тратуарах, лепш за ўсё сябе, здаецца, адчуваюць таксісты. Гэтая сацыяльная група ў Мінску жыве відавочна лепей за ўкраінскіх калегаў.
«Сядайце, калі ласка. Спераду прышпільваемся. Ззаду — па вашым жаданні, але таксама можаце прышпіліцца. У нас тут строгія правілы: не прышпіліўся — тут жа атрымаў штраф на $200», — кажа «Карэспандэнту» ўсмешлівы кіроўца адной з дзяржаўных службаў таксі.
У яго мінівэне гэтак жа чыста, як на вуліцах беларускай сталіцы, пахне мятным асвяжальнікам. На люстэрку боўтаецца пасведчанне кіроўцы, аформленага як прыватны прадпрымальнік, тут жа вісяць дакументы перавозчыка — дзяржаўнай кампаніі з тысячамі супрацоўнікаў.
«Таксісту ў Мінску жывецца, вядома, лепш, чым у Кіеве, — разважае кіроўца. — Адзін мой знаёмы ў вас таксаваў. Распавядаў, як даводзілася на кожным кроку хабар даішнікам даваць. Ды і атрымліваюць у вас капейкі — нейкіх $ 200—300 па цяперашнім курсе. Жудасць! Я б за такія грошы не працаваў».
Ён, беларус па крыві, сам за межы роднай дзяржавы ні разу не выязджаў. Як і ўсе мясцовыя, з кім «Карэспандэнту» ўдалося пагутарыць, таксіст не любіць Лукашэнку, але іншага прэзідэнта таксама не хоча, бо гэты дае вялікія пенсіі і зарплаты.
«Вось я атрымліваю $700—800 у месяц. На гэтыя грошы магу сыну кватэру здымаць (аднапакаёвая з рамонтам і камуналкай ў Мінску каштуе каля $130), жыць самому і нават нешта адкладаць. Лукашэнка не падарунак, затое ён павысіў сацвыплаты, і пенсіянеры зараз у нас жывуць не як вашыя ва Украіне — галота перакатная, боль ды слёзы [мінімальная пенсія ў Беларусі каля $200]», — працягвае таксіст.
У палітычных пытаннях ён, у адрозненне ад бландзінкі з Гродна, яшчэ той знаўца. Ні разу не выязджаючы за межы Беларусі, кіроўца мінівэна ведае: Пётр Парашэнка даўно збег з Украіны, вайна ўжо дабралася да Кіева, а дзяржаўнымі справамі цяпер загадвае Віталь Клічко — гэта ён, дарэчы, падняў у Украіне камуналку і панізіў сацвыплаты.
«Я гэта чуў ад сяброў, — тлумачыць таксіст. — Навіны ж у нас у першым пакеце кабельнага толькі беларускія — там пра Украіну, як правіла, нічога няма. Але я ўсё роўна даведаюся! Балюча ўсведамляць, што на вас Расія напала, жудасна балюча… Трымайцеся!»
Мы прымаем яго падтрымку, але тлумачым, што ва ўкраінскай сталіцы няма вайны. У адказ на гэта таксіст насупіў бровы: «Ну добра, вайна яшчэ не ў Кіеве… Гэта я памыліўся… Але без кіраўніка дзяржавы як можна жыць?!»
На развітанне кіроўца запэўнівае нас: «Калі-небудзь Расійская імперыя падзе. Яны сунімуць свае замашкі, і вы таксама будзеце жыць шчасліва».
«Хай жыве Украіна!» — выкрыквае на беларускай таксіст, калі мы ўжо зачыняем дзверы яго мінівэна.
Два залатыя правілы
Беларуская сталіца, як і сама Беларусь, поўная кантрастаў. Мясцовыя жыхары ходзяць па вуліцах без грама смецця і катаюцца ў новенькіх тралейбусах з Wi-Fi (паездка ў грамадскім транспарце ў сярэднім абыходзіцца ў 8 грн). Аднак пра Лукашэнку, ды пра палітыку ў цэлым, тут кажуць літаральна шэптам. Маўляў, Бацька — не лепшы варыянт, але ў нас, па меншай меры, няма вайны.
У адрозненне ад Кіева, у Мінску практычна няма білбордаў з рэкламай. Затое часта сустракаюцца сіцілайты з пасланнямі Бацькі да свайго народа. З шматлікіх транспарантаў Лукашэнка папярэджвае, што заклад рэформаў і рэканструкцый — гэта сапраўдная выплата падаткаў, а калі хочаш жыць добра — аддай сваё сэрца Радзіме.
Даволі распаўсюджаны міф пра Мінск як пра горад «з прывітаннем з СССР». Тут сапраўды вельмі шмат архітэктуры тых часоў, а дамы нават у жылой частцы беларускай сталіцы ўпрыгожаны сярпамі і молатамі. Хоць ёсць і зусім новая забудова — праўда, ускраіны горада забудоўваюцца не так хутка, як у Кіеве.
Нягледзячы на ўсё гэта, у Беларусі вельмі нядрэнна сябе адчуваюць прадпрымальнікі. Адзін з мінскіх бізнэсоўцаў, расеец вугорскага паходжання па імені Тадэус, распавёў «Карэспандэнту», навошта ў краіну «апошняга дыктатара Еўропы» прыязджаюць жыць замежнікі і што на самой справе тут думаюць пра Украіну.
У Мінску Тадэус трымае некалькі сетак кафэ хуткага харчавання. Мы сустракаемся ў кавярні беларускай кухні «Васількі», «Карэспандэнт» бярэ сабе дранікі за 85 тыс. беларускіх рублёў (каля 106 грн). Рускі вугорац прыязджае на ўседарожніку, таму ў мінусавую тэмпературу ён апрануты ў скураную куртачку, пацёртыя джынсы і макасіны.
На пытанне пра бізнэс-адносіны з Украінай Тадэус расплываецца ў шырачэннай усмешцы, прысоўваецца бліжэй і загадкавым голасам у паўтона адказвае: «Так, мы вядзём сумесны бізнэс. Таму што Украіна і Беларусь — дзяржавы-браты».
Паміж Менскам і Кіевам існуюць прадпрымальніцкія адносіны. Часцей за ўсё паміж сабой узаемадзейнічаюць невялікія бізнэсы.
«Беларусь шмат чаго пастаўляе ва Украіну. Нашых франшызаў, адкрытых для продажу ніжняй бялізны і тэкстылю, у Кіеве вельмі шмат. Беларусы, у сваю чаргу, ездзяць да вас па танныя прадукты харчавання і недарагія будматэрыялы», — тлумачыць Тадэус.
На ўкраінска-беларускай мяжы папросту можна сустрэць чалавека, што вязе ў краіну Бацькі шпалеры, люстры, пабелку і грунтоўку. Таксама не рэдкасць на мяжы, але ўжо ў адваротны бок, грузавікі з фірмовым беларускім тэкстылем.
«Бізнэс у нас ідзе нядрэнна, але ёсць два залатыя правілы: не парушай закон і не кажы нічога дрэннага пра Лукашэнку, — распавядае венгр. У першым выпадку ўсё даволі проста: робіш белыя зарплаты, плаціш усе падаткі, атрымліваеш нядрэнны прыбытак. У другім — складаней… Нядаўна вось пасадзілі на 10 гадоў бізнэсоўца — паплечніка Лукашэнкі, і цяпер я ўжо і сам не ведаю, што трэба рабіць, каб быць у міласці».
За апошнія два гады, як кажа бізнэсовец, адносіны Беларусі і Украіны моцна сапсаваліся на фоне расейска-ўкраінскага канфлікту. Аднак гэтыя змены паўплывалі на субардынацыю толькі на высокім дзяржаўным узроўні — простыя людзі, запэўнівае Тадэус, так і засталіся брацкімі народамі.
«Асабіста я, напрыклад, у Крым ужо чыста з прынцыпу не езджу — мне зручней у Турцыю ці Егіпет паляцець за гэтыя ж грошы. Але многія мае знаёмыя працягваюць адпачываць на ПБК: якая розніца, маўляў, Украіна гэта ці Расея — мора засталося ранейшым», — адзначае прадпрымальнік.
Па словах Тадэуса, беларусы, на самай справе, вельмі жыва ставяцца да падзеяў ва Украіне — проста па зразумелых прычынах не ўсе стануць публічна выказваць сваё меркаванне.
Нягледзячы на пераследы і завочныя асуджэнні, некаторыя з іх нават ваююць у добраахвотніцкіх батальёнах на Данбасе.
«Адзін мой знаёмы паехаў ваяваць за Украіну, — кажа Тадэус. — Супраць яго тут ёсць крымінальная справа, і таму ў Беларусь, пакуль жывы Лукашэнка, ён ужо не зможа вярнуцца».
«Звычайныя беларусы, на самай справе, любяць і рускіх, і ўкраінцаў», — заключае бізнэсмен. Мабыць, гэта самая дакладная фраза, якой можна апісаць жыхароў суседняй краіны.
