Малюнак Веры Шут
Беларускае войска сёння пабудаванае на досведзе Савецкай Арміі, а там, у арміі вялікай супердзяржавы, не было месца мовам нацыянальных меншасцяў. Армія — гэта месца, дзе дзейнічаюць жорсткія сістэмныя правілы, больш жорсткія ды больш сістэмныя, чым у якой іншай дзяржаўнай установе. Там усё імкнецца адпавядаць патрабаванням статута. Статут — асноўны дакумент і закон для вайскоўца, напісаны на рускай мове. І гэта азначае, што ўсе загады належыць аддаваць па-руску. Так увогуле вайсковай моваю стала руская.
Таму, здаецца, і абмяркоўваць тут няма чаго, тым больш што сёння цяжкае становішча мовы ўвогуле ў краіне і грамадстве. Аднак некалькімі цікавымі назіраннямі варта падзяліцца.
Наш адсотак
Я па жыцці карыстаюся дзвюма мовамі. Падчас службы размаўляць па-беларуску асабліва не даводзілася, бо папросту амаль не было з кім. У маім батальёне, сярод прыкладна 300 салдат, падтрымаць гутарку «на роднай» вартыя былі толькі трое, улічваючы мяне. Мы ўтраіх пры гэтым служылі ў розных ротах, таму размаўлялі толькі пры сустрэчы.
Сярод астатніх хлопцаў прыкладна кожны чацвёрты падтрымліваў ідэю, што наша армія павінна быць беларускамоўнай, бо яна ж беларуская армія. Але, мабыць, я быў адзіны, хто даў прысягу па-беларуску.
Свой чалавек
Неяк павялі нас фатаграфавацца для дакументаў. У памяшканні было шмат салдат, фатаграфаваліся па чарзе. Раптам з’явіўся нейкі маёр. Мабыць, праходзіў міма і спыніўся. Стаў назіраць. Прыйшла чарга рабіць здымак майму «моўнаму» саслужыўцу. Ён, падыходзячы да фатографа, нешта пралепятаў па-беларуску.
Маёр раптам страпянуўся і паглядзеў на салдата, а пасля пачаў яго расхвальваць: «Вось паглядзіце, малайчына! Прыемна чуць. Трэба, каб у войску ўсе размаўлялі па-беларуску, каб армія была і моўнай школай, бо гэта ж патрыятызм! А то зараз невядома што…»
Урокі французскага
Яшчэ падчас курса маладога байца нам выдалі неабходныя рэчы, некаторыя з іх трэба было падпісаць. Рэчавы мяшок я падпісаў сваім прозвішчам праз беларускую літару «і», бо такую меў звычку.
Неяк выходзіць наша рота з казармы шыхтавацца. Там, на вуліцы, адзін прапаршчык заўважыў мой подпіс і спытаў ў мяне, ці не француз я, што ў мяне напісана няруская літара «і». Я яму адказаў, што з’яўляюся ад нараджэння беларусам, і такая літара ёсць у нашай роднай мове. Ён здзівіўся і не паверыў, а пасля спытаў у сяржанта, які стаяў побач. Той падцвердзіў прысутнасць такой літары ў мове продкаў. Прапаршчык ускоса паглядзеў на мяне і праз невялікую паўзу дабавіў, што раз так, то пытанняў няма.
Казацкі супраціў
У дзень свята праваслаўнага Нараджэння Хрыстова салдатам дазволілі наведваць царкву, якая знаходзіцца побач з вайсковаю часткай. Я і яшчэ некалькі саслужыўцаў пайшлі да яе. І каб свята адзначыць, і каб у казарме не сядзець. Зайшлі і сталі разглядаць убранства ды слухаць царкоўную службу. Сярод вернікаў убачылі казака, які быў апрануты як на парад. На ім быў шынэлак з шэўронамі беларускага казацтва, пагоны з імператарскаю каронаю замест зоркі і нават сапраўдная шашка пры сабе. Я яшчэ падумаў: «Як ім дазваляюць насіць пры сабе зброю? А калі б я выйшаў на вуліцу з шабляю?» Але справа не ў тым.
Праз невялікую паўзу ў царкоўнай службе з’явіўся святар, трымаючы ў руцэ прыгожую паперу. Ён паведаміў усім прыхаджанам, што намераны зараз зачытаць зварот Патрыярха Маскоўскага і ўсяе Русі з нагоды Нараджэння Хрыстова. Ён удакладніў, што зварот ёсць на дзвюх мовах, і спытаў ва ўсіх прысутных, на якой мове яму пачынаць чытаць?
Паўстала такая цішыня, быццам усіх збянтэжыла пытанне. Падалося нават, што людзі саромяюцца выбраць рускую мову, таму што самі беларусы, і агучыць выбар беларускай, таму што баяцца штосьці не зразумець.
Раптам нейкая жанчына першай парушыла цішыню і заявіла: «Канешне, на беларускай!». Усе як быццам чакалі гэтага ды адразу падхапілі: «Так, на беларускай давайце!» І толькі казак з нейкай нават крыўдаю ды суровасцю даволі моцна крычаў: «На русском! Какой ещё белорусский? Русский давай!» Але ва ўсеагульным гомане ніхто на яго не зважаў, і святар пачаў чытаць па-беларуску.
Нам з хлопцамі стала неяк так прыемна, быццам «нашыя перамаглі».
