Менск ніяк нельга назваць папулярным месцам спаміж прадпрымальнікаў ды іншаземных інвэстараў, аднак, выглядае, што Аляксандар Лукашэнка, нязьменны лідэр Беларусі, прыняў рашэньне зьмяніць сытуацыю. Не, распускаць калгасы й аслабляць крыху навязьлівую ўвагу КДБ да бізнэсу ніхто ня будзе. Але: Лукашэнка (а ён — эўрапейскі адказ Кім Ір Сэну, ня менш), дык вось, Лукашэнку патрэбныя грошы. Калі? Учора! Чаму? Ды таму, што танны газ з Расеі ўжо не такі танны, а на ім эканоміка Беларусі ў асноўным і трымалася. «Газпрам» падымае цэны: у 2006 годзе тысяча кубамэтраў каштавала мізэрныя сорак сем даляраў, цяпер — сто дзевятнаццаць. Вядома, гэта ўсё роўна танна (эўрапейскія краіны плацяць прыкладна па трыста семдзесят даляраў), але вось беларуская эканоміка, якая мала адрозьніваецца ад савецкай эпохі Брэжнева, спазнала шок, параўнальны з ломкай у наркамана.
Горш за тое, калі б беларусы не пагадзіліся прадаць «Газпраму» сваю кампанію‑апэратара трубаправода, цана была б яшчэ вышэйшай, ды й у кожным разе ў найбліжэйшыя гады яна павысіцца да ўзроўню рынкавай. Пакуль яшчэ Масква згодная забясьпечваць Лукашэнку сырой нафтай за танна, а ён можа ачышчаць яе й збываць у Эўразьвяз, але ўсё роўна для яго надыходзяць цяжкія часы. Ужо шэраг найбуйнейшых беларускіх банкаў выстаўленыя на аўкцыён; ужо, кажуць, адкрыты доступ замежных інвэстараў на тэндар для будаўніцтва новага атамнага рэактара. Менску патрэбныя грошы, але Менску патрэбныя й крыху больш цёплыя стасункі з Захадам.
Беларусь зазнае вялікія праблемы зь іміджам — працоўныя лягеры, рэпрэсіі, ды й агульны правінцыйны водар кіслай капусты. Лукашэнка зрабіў даволі разумна, калі зьвярнуўся да лорда Бэла з просьбай выправіць становішча. Сам Бэл, кароль піяру, адгукнуўся на гэта так: «Яны папрасілі нас зрабіць прапанову, мы зрабілі, і цяпер чакаем адказу».
Калі прапанова будзе прынятая, Беларусь зойме сваё месца ў сьпісе кліентаў лорда Бэла (даволі дзіўная кампанія атрымліваецца: Маргарэт Тэтчэр, Барыс Беразоўскі, нябожчык Аляксандар Літвіненка і Аляксандар Лукашэнка).
«Лукашэнка сказаў мне, што ўжо шмат гадоў ігнараваў праблему зьнешніх сувязяў, а цяпер настаў час выправіць становішча. Яму трэба прыцягнуць іншаземныя інвэстыцыі, а яшчэ яму трэба палепышыць стасункі з Захадам», — патлумачыў Бэл. Магчыма, я рызыкую падацца крыху старамодным, але ўсё ж скажу, што праблема Беларусі, магчыма, ня ў іміджы, а ў ёй самой.
Калі грошы патрэбныя Лукашэнку для таго, каб аслабіць сваю залежнасьць ад Масквы, то гэта зусім ня значыць, што ён вырашыў перамяніцца й стаць дэмакратам. Яму вядома, што. пры ўсім мастацтве піяр‑кампаніі Bell Pottinger, чалавеку, які паводзіць сябе як усходнія дэспаты, ніколі не набыць павагі ў дэмакратычным сьвеце. Выдатна ён ведае й тое, што ягоны найлепшы сябра з Расеі — амаль такі самы тыран, як і ён сам. Лукашэнка проста хоча ня даць сяброўскім абдымкам расейскага мядзьведзя перарасьці ў мёртвую задушлівую хватку. Камэнтуе лорд Бэл: «Яму не патрэбныя такія сябры, з‑за якіх ён ня можа сябраваць з усімі астатнімі».
У часе «халоднай вайны» гэтак сама паводзілі сябе абсалюта не падобныя адзін да аднаго камуністычныя царкі, Ціта й Чаўшэску. Ціта дазваляў грамадзянам сваёй краіны езьдзіць на заробкі ў Заходнюю Эўропу, а Чаўшэску будаваў прадпрыемствы авіяіндустрыі супольна з British Aerospace (Rombac‑111); абодва раскашавалі на танных пазыках з Захаду, якія Захад з радасьцю выдаваў, спадзеючыся гэтым аддаліць іх ад Масквы. Лукашэнка нашмат болей падобны на Чаўшэску, чым на Ціта: спадзяюся, зрэшты, што інтарэсы камэрцыі ня возьмуць верх і яму ня будзе зладжаны афіцыйны візыт у Лёндан. У 1978 годзе сужонства Нікалае й Алена ня толькі наведалі Вялікабрытанію, але й спыніліся ў Букінгемскім палацы, Чаўшэску атрымаў пасьвячэньне ў рыцары, а ягоная жонка папрасіла сяброўства ў Каралеўскім таварыстве (за дасягненьні ў галіне хіміі). На жаль, ангельскае пасольства ў Бухарэсьце змагло падаць доказы поўнай ейнай непрыдатнасьці (за выняткам найвышэйшага балу па кройцы й шыцьці), і дасягненьні Алены засталіся непрызнанымі.
Як звычайна ў выпадку з краінамі былога камуністычнага лягеру, першымі заварушыліся аўстрыйцы. Летась GSM‑апэратар сотавай сувязі «Вэлком» быў прададзены Telecom Austria (з дапамогай нейкага загадкавага гішпана‑кіпрскага пасярэдніка). Банк Raiffeisen, чые сувязі з чырвонымі прыгажунамі ўжо сталі пагалоскай, у 2002 годзе набыў «Прыёрбанк». Ён нічым не адметны, апроч таго, што раней меў гордую назву «Менскі інавацыйны банк». Але ў найбліжэйшыя гады будзе прыватызаваны таксама лідэр рынку «Беларусь‑банк» і яшчэ тры іншыя банкі. Выглядае, што вакол гэты ласых кавалкаў усчыненцца звада між цэнтральна‑эўрапейскімі банкамі: аўстрыйскім Erste, нямецкім Commerzbank, вугорскім OTP; магчыма, паўдзельнічаюць яшчэ грэкі й італьянцы. Краіна, можа, і дзіўная, але хіба гэта нагода ігнараваць некрануты рынак зь дзесяці мільёнаў патэнцыйных пакупнікоў?
Такім чынам, акулы транснацыянальнага капіталу наступаюць, а беларусы толькі радыя. Лукашэнка, трэба аддаць яму належнае, здолеў абараніць сваю краіну ад бедаў, якія паразілі постсавецкую (і дапуцінскую) Расею: заробкі й пэнсіі выплачваліся своечасова, бандыты не стралялі па рэстаранах з гранатамётаў. Праблема хутчэй у тым, што й саміх рэстаранаў было малавата: беларусы добраахвотна жывуць у шэрым, бясколерным сьвеце. Кіеў у параўнаньні зь Менскам выглядае як Нью‑Ёрк: там бруіць жыцьцё, там пэрыядычныя выбухі хаосу, там няроўнасьць і разборкі ўсіх з усімі, але гэта выдаткі свабоды. А ў Беларусі палітычных зрухаў не прадбачыцца; краіна, накшталт Кітаю, будзе пераўвасабляцца толькі праз гандаль і фінансы. На самай справе свабодная эканоміка пад кіраўніцтвам аўтарытарнай палітычнай сыстэмы — гэта нешта з вобласьці футурызму. Напэўна, Лукашэнка візыянэр і ўмее заглядаць у будучыню.
Трапіць у Беларусь было ня дужа лёгка. Мардаты мужык за візавым акенцам застаўся абыякавым да выгляду майго пашпарту, і да выгляду запоўненых мной анкет. Іншых пасажыраў ужо прагналі цераз фільтар бюракратыі, а я ўсё чакаў, дзьве гадзіны безь якіх‑кольвек тлумачэньняў, пакуль шматлікія чынушы бегалі ўзад і ўперад, па чарзе хапаючыся за мой пашпарт, нібыта гэта граната з вырванай чакой. Я ветліва запытаў, чаму мяне затрымліваюць і калі маюць намер адпусьціць; тады гэты ёлуп выскачыў з будкі й гаркнуў: «Сядзі на месцы!». Напэўна, я быў у іх у сьпісе ворагаў народу; а можа, яны з уласьцівай ім падазронасьцю вырашылі, што я журналіст. Я раззлаваўся, жартам прыгразіў патэлефанаваць у пасольства, і тады разьюшаны мужык сказаў, што мае дакумэнты ў поўным парадку й што я магу знаходзіцца ў іхняй краіне.
Хто‑ніхто зь бізнэсоўцаў сьцьвярджае, што займацца бізнэсам у Беларусі на дзіва лёгка й проста. Вядома, яны па‑свойму маюць рацыю. Але сутнасьць у тым, што яны толькі карыстаюцца шчодрасьцю непрадказальнага тырана, разьлічваць на якога ў доўгатэрміновым пэрыядзе, вядома ж, нельга. Калі пачнуцца праблемы, не дапаможа ні суд, ні старэча Найджэл з амбасады. Адцемлю пры канцы, што ўвесь той час, пакуль я знаходзіўся ў краіне, ад аэрапорту да аэрапорту, мяне не пакідала адчуваньне, што за мной віжуюць. Зрэшты, гэта цалкам магло быць і ілюзіяй.
