Здараюцца цікавыя гісторыі, калі маладыя і паспяховыя людзі кідаюць прыбытковую працу і насуперак матэрыяльным патрэбам пачынаюць займацца тым, да чаго ляжыць душа. Да такіх прыкладаў можна аднесці гісторыю 26-гадовага Аляксея Палуяна з Баранавіч.
Хлопец скончыў БДУІР, працаваў у вядомай буйной IT-кампаніі, але вырашыў кардынальна змяніць сваё жыццё.
Цяпер Аляксей — студэнт апошніх курсаў інстытута кіно і тэлебачання ў Вышэйшай школе мастацтваў Касэля, паспяхова здымае кароткаметражнае і дакументальнае кіно і ўжо паспеў стаць удзельнікам міжнародных кінафестываляў.
«Наша Ніва» пагутарыла з Аляксеем і абмеркавала яго нестандартны жыццёвы шлях, працу са знакамітым нямецкім акцёрам Гансам Хіршмюлерам і перспектывы беларускага кіно.
Аляксей Палуян быў праграмістам, але кінуў усё дзеля кіно.
НН: Аляксей, Вы былі студэнтам БДУІРа, працавалі ў вялікай IT-кампаніі, і ў Вас быў прыстойны для Беларусі заробак. Што Вас змусіла так кардынальна змяніць сферу дзейнасці?
АП: Чымсьці мая гісторыя падобная на гісторыю майго земляка, выдатнага кінарэжысёра Сяргея Лазніцы (ён, дарэчы, таксама нарадзіўся ў Баранавічах). Лазніца скончыў Кіеўскі політэхнічны інстытут па спецыяльнасці «інжынер-матэматык» і нават некалькі гадоў працаваў навуковым супрацоўнікам у Інстытуце кібернетыкі. Але праз некалькі гадоў канчаткова зразумеў, што тое, чым ён займаецца — не яго. Вось і ў мяне было таксама. Але я ні ў якім разе не хачу нават нейкія паралелі праводзіць паміж мною і Сяргеем Лазніцаю.
Шчыра кажучы, я дакладна не ведаў, чым хацеў займацца: вагаўся паміж тэатрам і кіно. Але ніяк не працаваць над камп’ютарам, якой бы прыбытковай гэтая праца ні была.
Яшчэ ў Мінску я запісаўся ў нямецкамоўную аматарскую тэатральную групу. Было цяжка, мовы тады я амаль не ведаў. Потым былі невялікія гастролі ў Берліне. Менавіта там я канчаткова вырашыў, чым буду займацца ў сваім жыцці.
Спачатку я планаваў паступіць у Патсдамскую кінаакадэмію. Але ўрэшце зусім раптоўна я атрымаў месца ў інстытуце кіно і тэлебачання ў Акадэміі мастацтваў Касэля. І я вельмі шчаслівы, бо апынуўся ў правільны час у правільным месцы.
Выявілася, што інстытутам кіруе Яна Друзь. Яна выбітная ўкраінская актрыса, рэжысёр і сцэнарыст. Чалавек з велізарным досведам і разуменнем кіно. Гэта прадстаўнік «старой школы» савецкага кіно ў найлепшым сэнсе гэтага слова. Фільмы Яны Друзь і яе мужа Давіда Сафарана захоўваюцца ў галоўным у свеце музеі кінамастацтва «Cinémathèque française». Тады я зразумеў, што маюць на ўвазе японцы, калі кажуць: «Вучань шукае не школу, а майстра!» Я раздумаў паступаць у Патсдам і прыклаў усе намаганні, каб хутчэй стаць студэнтам Яны Друзь.
Першы год я рабіў партфоліа. Патрэбна было зрабіць 3 фільмы, 1 сцэнар і раскадроўку. Усяго было каля 260—270 кандыдатаў, з якіх у выніку адабралі 30 чалавек. І 5 з іх — на аддзяленне кіно. Астатнія пайшлі на іншыя кірункі (фота, мультфільмы, графіка).
НН: То бок першыя ўражанні ад Касэля былі пазітыўныя?
АП: Безумоўна. Я трапіў у групу, у якой былі людзі з розных краін і культур, з абсалютна розным жыццёвым досведам. Гэта людзі з Грузіі, Ірана, Афганістана, Расіі… Мы творым разам, вучымся адзін у аднаго. Паміж намі існуе, дзякуючы ўстаноўкам нашага прафесара, адзін з самых галоўных законаў мастацтва: мы ніколі не крытыкуем, мы можам толькі прапанаваць сваю ідэю.
Тут няма нейкай мяжы паміж студэнтамі і нестудэнтамі. Мы працуем і здымаем разам з былымі студэнтамі, якія ўжо цяпер працуюць на «рынку» кіно, канкурэнцыя на якім шалёная.
Таму мы шмат вучымся ў нашых больш дасведчаных сяброў.
Некаторыя думаюць, што рэжысёры вельмі багатыя людзі, але гэта зусім не так. У рэжысуру ідуць не дзеля грошай. З усіх рэжысёраў у свеце можа толькі некалькі працэнтаў — людзі, у якіх ёсць вялікія грошы, але і яны ў асноўным прадстаўляюць камерцыйнае кіно. Таму і канкурэнцыя сярод рэжысёраў за атрыманне рэсурсаў велізарная. Але яшчэ ніводзін рэжысёр з голаду не памёр!
Усе мае фільмы я здымаў за ўласныя грошы. Даводзіцца працаваць вечарамі і начамі. Як бачыце, не ўсё так проста.
НН: Вы малюеце нейкую апакаліптычную карціну. Што ж Вас тады натхняе гэтым займацца?
АП: На самай справе, гэта і добра. Ціск і цяжкасці вельмі дапамагаюць у творчасці.
А самае натхняльнае — гэта калі ты здымаеш і стаіш на здымачнай пляцоўцы, азіраешся, і за табой, дзеля тваёй ідэі, стаіць вялікая колькасць людзей, і ты разумееш адказнасць перад імі.
Кіно — гэта каманднае мастацтва. Фільм ніколі не здымае адзін чалавек. Таму кожнага чалавека з тваёй каманды неабходна зацікавіць, зрабіць апантаным тваёй ідэяй. Трэба быць добрым псіхолагам, каб усе ўдзельнікі здымачнага працэсу адчувалі сябе камфортна.
Мэтр кіно Федэрыка Феліні ў свой час перад здымкамі падыходзіў амаль да кожнага са ста чалавек з яго здымачнай групы: да асвятляльнікаў, аператараў, дэкаратараў… Ён іх матываваў, жартаваў, цікавіўся іх справамі. Ён кіраваў атмасферай на здымачнай пляцоўцы. Феліні нават падыходзіў да кіроўцы, які займаўся перавозкай акцёраў. Бо разумеў, што, калі кіроўца будзе не ў гуморы, яго настрой перадасца акцёрам і з імі будзе складаней працаваць.
Так павінен рабіць кожны рэжысёр, бо рэжысёр ёсць псіхолагам. Паглядзіце «Амерыканскую ноч» Франсуа Труфо. Вы зразумееце, пра што я вам кажу і як павінен працаваць гэты механізм. Гэта неймаверна цяжка, але адначасова і вельмі натхняюча.
Рэжысёр — гэта, як кажа мой майстар, праца толькі для дарослых! Чалавек, які прыйшоў у рэжысуру, павінен быць сумленным з самім сабой. Ён павінен кожную раніцу задаваць сабе пытанне: што такое кіно для мяне? Навошта я здымаю новы фільм? Ці павінен чалавек увогуле глядзець яго?
Прафесія рэжысёра — бесперапынны пошук адказу на галоўнае пытанне мастацтва: як пабудаваны наш свет? І менавіта гэтае асабістае бачанне павінна быць новым! Ад твайго незвычайнага разумення залежыць якасць фільма, які ты здымаеш, тая думка, якую ты перадаеш гледачам. У фільме павінна быць адкрыццё для гледача — тады ты маеш права здымаць фільм. На гэтым будуецца кіно Таркоўскага, Параджанава, Кеслеўскага, Бергмана, Гадара… Я магу пералічваць ланцужок гэтага кінематаграфічнага алімпу доўга.
Не трэба гуляцца ў кіно — трэба здымаць кіно, а гэта бесперапынная праца. Паглядзіце на Фасбіндэра — чалавек згарэў ад свайго запалу да кінамастацтва. 44 фільмы за 16 гадоў! Яму было што сказаць гледачам. Мой акцёр Ганс Хіршмюлер, які сыграў галоўную ролю ў ягоным фільме «Гандляр чатырох пор года», расказваў мне, як яны здымалі фільм. Амаль увесь фільм быў зняты з першага дубля. Вы можаце сабе ўявіць інтэнсіўнасць працы акцёраў і Фасбіндэра на здымачнай пляцоўцы? Ведаеце, чаму так было? Бо Фасбіндэр ведаў, чаго ён хацеў ад акцёраў, і акцёры разумелі, што трэба рэжысёру. Хіршмюлер атрымаў пасля гэтага фільма прыз найлепшага акцёра Нямеччыны ў 1972 годзе.
НН: Колькі стужак Вы ўжо знялі?
АП: Як рэжысёр, я зняў 5 кароткаметражных фільмаў, сярод якіх дзве дакументальныя стужкі. У нашай фільм-групе NUR FILM Group я здымаў чатыры мастацкія кароткаметражныя фільмы як аператар, у двух быў гукавіком, асвятляльнікам, 4 фільмы я прадзюсіраваў і г.д. Агулам я браў удзел прыкладна ў 20 фільмах у розных ролях за апошнія чатыры гады.
Сёлета ўвесну я здымаў у Касэлі фільм «Спыненне спакою» па кнізе Вішнеўскага «Адзіноцтва ў сеціве». Гэта фільм пра маладога хлопца Якуба, які закахаўся ў дзяўчыну Наталлю, з якой яму было наканавана сустрэцца ў сталоўцы. Пасля працяглых пошукаў ён знаходзіць яе і даведваецца, што яна глуханямая. Стужка пра тое, як людзі могуць знайсці супольную мову без слоў. Фільм амаль гатовы, засталося толькі дапісаць музыку.
Цяпер я пачаў працу над сцэнаром новай стужкі. Гэта будзе мой першы мастацкі фільм, які я буду здымаць у наступным годзе на радзіме, з беларускімі акцёрамі.
Калі ўсё ўдасца, то гэта будзе беларуска-нямецкая супольная прадукцыя. Частка тэхнічнай каманды будзе з нямецкага боку. Мне таксама пашанцавала, што я буду супрацоўнічаць з адным з самых моцных маладых пісьменнікаў Беларусі. Акрамя гэтага, гісторыя заснаваная на асабістым досведзе майго таты. Ён у мяне, як і матуля, скарбонкі гісторый.
Ну а самым першым маім фільмам была стужка «Сафія». Фактычна гэта фільм-назіранне за маёй пляменніцай. Ідэя тут вельмі простая: паказаць, як немаўля кіруе і маніпулюе ўсёй сям’ёй. Пасля «Сафіі» было некалькі студэнцкіх работ.
Фільм «Вяртанне»
Ну а потым быў фільм «Вяртанне», які ў лістападзе будзе паказаны ў галоўным конкурсе на Тэгеранскім міжнародным кінафестывалі кароткаметражнага кіно. Тут мне пашанцавала папрацаваць з вялікім акцёрам Гансам Хіршмюлерам. Я рызыкнуў, даслаў яму па пошце свой сцэнар і нават не спадзяваўся, што ён адкажа. Але ўжо на наступны дзень Хіршмюлер мне патэлефанаваў і паведаміў, што гатовы здымацца.
Выбітны нямецкі акцёр Ганс Хіршмюлер у фільме Аляксея Палуяна «Вяртанне».
НН: Ці цяжка было працаваць з такім вядомым майстрам?
АП: З аднаго боку, Хіршмюлер, нягледзячы на свой статус, размаўляў са мной на роўных. З іншага боку, праца з такімі сталымі і дасведчанымі акцёрамі патрабуе пільнасці. Часам такія акцёры-майстры хітруюць і працуюць не на поўную моц. Рэжысёр павінен заўважыць гэта і знайсці спосаб атрымаць ад акцёра яшчэ больш, нават калі гэта майстар з вялікай літары.
Аляксей Палуян (злева) з нямецкім акцёрам Гансам Хіршмюлерам.
Калі мы працавалі з Хіршмюлерам, мне здавалася, што ён працуе на 100%. Але цяпер, калі ў мяне больш досведу, я разумею, што я б мог больш выцягнуць з яго. Але гэта добра, у Касэлі я палюбіў рабіць і памылкі. Бо толькі ж на сваіх памылках мы вучымся.
Фільм «Вяртанне» пра тое, што ніколі не позна вярнуцца дадому. Я адчуваў пэўную сувязь з гэтай гісторыяй, бо мой тата вырас у інтэрнаце. Я не ведаў, што ў мяне ёсць дзед. Аднойчы мы прыехалі на Каляды ў госці да маёй цёткі, і я заўважыў нейкага старога дзеда ў хаце. Я быў яшчэ зусім малы і не разумеў, хто гэта. І толькі потым бацька мне сказаў, што гэта быў мой дзед. Праз месяц пасля той сустрэчы ён памёр.
Блізкая была гэтая гісторыя і для Хіршмюлера. Ён больш за 10 гадоў не гутарыў са сваім старэйшым сынам. Таму ў нас і выйшаў добры тандэм, мы добра разумелі адзін аднаго.
НН: А што можаце распавесці пра ваш апошні фільм?
АП: Стужка «Край жанчын» — гэта фільм пра лёсы чатырох бабуль з вёскі Любейкі Ляхавіцкага раёна Берасцейскай вобласці.
Гэты фільм асаблівы тым, што ён першы, які я здымаў у Беларусі, на малой радзіме маёй бабулі. Вёска Любейкі амаль вымерла, там засталіся жыць толькі старыя жанчыны, якія ўжо даўно пахавалі сваіх мужыкоў, а некаторыя і дзяцей. У іх велізарны жыццёвы досвед. Яшчэ дзецьмі яны зведалі, што такое вайна, перажылі сталінскія часы. Усё сваё жыццё яны будавалі, гублялі і нанава будавалі… Ведаеце, ім было што сказаць. І мне пашанцавала, што яны адкрылі мне свае сэрцы. Атрымалася жыццёвая споведзь, якая цалкам насычана мудрасцямі. Яны для мяне сталі роднымі за ўвесь час працы над фільмам.
Прэм’ера была ў кінатэатры ў Касэлі. Пасля паказу фільма да мяне падыходзілі нямецкія гледачы, і яны былі ўзрушаныя. Адна нямецкая жанчына ўбачыла ў гэтых бабулях сваю маці. Яны разумелі іх гісторыі, іх досвед і іх праблемы. Кожны знайшоў у гэтых гісторыях нешта сваё. Гэта і ёсць магія кіно! Незалежна ад культуры і моў, людзі адчуваюць тэму, канфлікты, боль і знаходзяць саміх сябе ў героях.
Гераіні дакументальнага фільма Аляксея Палуяна «Край жанчын»
Пасля прэм’еры ў Касэлі я арганізаваў невялічкі паказ фільма ў Любейках, каб гераіні яго пабачылі. Гэта была самая важная для мяне прэм’ера. Былі і слёзы, і смех. На жаль, да паказу не дажыла адна з жанчын. Самая сонечная фігура фільма спадарыня Дзянішчык Людміла Міхайлаўна (бабуля Мілка) памерла акурат за 2 тыдні да прэм’еры.
НН: Што плануеце рабіць далей, пасля навучання?
АП: Шмат планаў. Хацелася б паспрабаваць пабудаваць своеасаблівы мост паміж Мінскам і Берлінам, то бок здымаць у Беларусі мастацкае і дакументальнае кіно з маёй камандай з Нямеччыны.
НН: Гучыць амбітна, але сітуацыя ў нашым кіно не вельмі спрыяльная.
АП: Так. На жаль, маладыя фільммэйкеры ў нас працуюць паасобку. Няма згуртаванняў, вакол якіх можна было б аб'ядноўвацца. А гэта самае істотнае і неабходнае ў кінематографе. Але я назіраю, як расце новая вялікая хваля «галоднай» да кінамастацтва моладзі. У нас хапае маладых талентаў, і я бачу іх намаганні. Гэта ўжо вялікая справа.
НН: Але ж для гэтага патрэбны вялікія грошы. Адна справа — заможныя краіны Заходняй Еўропы, а іншая — Беларусь…
АП: Не, гэта не зусім так. Канечне, у Заходняй Еўропе ёсць вельмі шмат розных фондаў, дзе можна атрымаць сродкі, але ж і канкурэнцыя там вялікая.
Але мы можам звярнуцца да досведу Грузіі. У маленькай краіне з колькасцю насельніцтва 4,5 млн чалавек стварылі дзяржаўнае аб’яднанне, якое падтрымлівае маладых рэжысёраў і нават уладкоўвае іх на працу ў звычайныя школы, каб яны выкладалі дзецям. Таму грузінскае кіно штогод мае прэм’еры на Берлінале і іншых фестывалях А-класа. Гадавы бюджэт гэтага цэнтра — каля 2—3 млн даляраў. Ніколі не паверу ў тое, што ў нашай дзяржаве няма такіх грошай. Я думаю, што падобнае творчае аб’яднанне, як у Грузіі, можна было б стварыць і ў нас, замест каго, каб укладаць грошы ў сумнеўныя праекты.
Але больш істотнай праблемай ёсць катастрафічны брак у Беларусі кінафестываляў кароткаметражных фільмаў. Тое, што ў нас ёсць «Лістапад», — добра. Але ж гэтага мала. Павінны быць і фестывалі для маладых рэжысёраў з усяго свету, якія яшчэ не пачалі здымаць поўнаметражнае кіно. Ёсць два шляхі развіцця для любога фестывалю: запрашаць фільмы, якія былі паказаны паўсюль, — у гэтым выпадку ты зарабляеш на квітках і не больш. Але
ёсць і другі шлях — адкрываць рэжысёраў. Гэта калі ты рызыкуеш і шукаеш маладыя таленты. Так пабудаваны Tampere Film Festival, так пачынаўся кінафестываль у Сlermont-Ferrand, кінафестываль у Аберхаўзэне і шэраг іншых фестываляў аўтарскага кіно.
Але давайце пачнем з першага кроку. Давайце аб’ядноўвацца!
