Ozan Kose/AFP/Scanpix/LETA
Жыццё на два гарады
Паўжыцця я і праўда праводжу ў Амерыцы, у Нью-Ёрку — там я выкладаю ў Калумбійскім універсітэце. Але іншая палова майго жыцця па-ранейшаму звязана з Турцыяй, так што мая эмацыйная сувязь са Стамбулам застаецца непарушнай і вельмі цеснай. Вось ужо больш за сорак гадоў я кожны дзень гадзінамі блукаю па вуліцах роднага горада — у дакладнасці як Меўлют, герой «Маіх дзіўных думак». Тое, што кожны год пяць месяцаў я знаходжуся ў Нью-Ёрку, зусім не перашкаджае мне пісаць пра Стамбул. Наадварот, чым большая адлегласць, якая нас падзяляе, тым з большаю асалодай я гэта раблю. Нават калі фізічна я далёка, на самай справе душой я заўсёды тут. У рэшце рэшт, вы ж памятаеце, што свайго «Уліса», кнігу пра Дублін, Джойс напісаў пераважна ў Трыесце.
У Турцыі я пачуваюся сёння камфортна. Бывала і горш — паміж 2005 і 2009 гадамі ціск быў куды больш інтэнсіўным. Тады ў мяне было тры целаахоўнікі, а цяпер хапае і аднаго. Не магу сказаць, што жыццё проста наладжваецца, але праблемы, калі можна так выказацца, мяняюць форму.
Ці магчымая еўрапейская дэмакратыя ў такой унікальнай краіне, як Турцыя?
Баюся, што ўяўленне шмат каго аб «еўрапейскім» і «азіяцкім» вобразе думкі даволі наіўна. У Еўропе поўна фашыстаў, а ў Азіі — вальнадумных людзей ліберальных і дэмакратычных перакананняў. Давайце абыдземся без паспешных абагульненняў. Я ўсё яшчэ веру, што іслам сумяшчальны з дэмакратыяй, і калі нейкай краіне ўдасца гэта даказаць, то, вядома ж, гэта будзе менавіта Турцыя. Мы ўсе на гэта вельмі спадзяемся, хоць сёння не ўсё, на жаль, ідзе гладка. Туркі заслугоўваюць дэмакратыі еўрапейскага тыпу — уласна, дакладна гэтак жа, як і ўсе астатнія народы. На жаль, нядаўнія падзеі — у першую чаргу арышты журналістаў і пісьменнікаў, сярод іх шмат маіх сяброў, — наводзяць на трывожныя думкі. Але да адчаю, на мой погляд, яшчэ далёка.
Канфлікт Турцыі і Расіі
На жаль, мы і праўда вельмі доўга, занадта доўга былі ворагамі. І калі вы адкрыеце ўніверсітэцкі падручнік па гісторыі, то там чорным па белым напісана: «Расея — вораг». Асабліва гэта, вядома, педаліравалі ў часы халоднай вайны, калі турэцкія палітыкі і дзяржаўныя дзеячы бясконца далдонілі: «камунізм каля парога, на поўначы мы мяжуем з камуністамі…» — і на гэтым спекулявалі. Уласна, менавіта таму, выкарыстоўваючы расійскую пагрозу ў якасці рычага, Турцыя ў свой час дамаглася прыёму ў НАТА, а сёння спрабуе патрапіць у Еўрасаюз. Але мне здаецца, што пасля сёлетняга бессэнсоўнага канфлікту Расія і Турцыя павінны навучыцца быць сябрамі. Мы варагавалі па меншай меры трыста гадоў — калісьці ж гэтая трохсотгадовай вайна павінна нас навучыць міру.
Нобелеўская прэмія Бобу Дылану
Шчыра кажучы, спачатку я трохі знерваваўся. Мне б вельмі хацелася, каб прэміяй была адзначана вялікая, багатая, складаная і цудоўная амерыканская літаратура апошніх трыццаці гадоў, асабліва літаратура постмадэрну — ад раманаў Томаса Пінчана і Джонатана Франзена да вершаў Джона Эшберы. Боб Дылан, як усе мы разумеем, у першую чаргу вядомы ў якасці музыкі, хоць, імаверна, тэксты ў яго таксама па-свойму неблагія. Але пасля першага расчаравання я падумаў, што часам члены журы таксама маюць патрэбу ў творчым самавыяўленні — і відавочна, у гэтым годзе Нобелеўскі камітэт вырашыў самавыявіцца такім мудрагелістым чынам. І ўжо адно гэта робіць цяперашняе рашэнне ўнікальным.
Стамбул — горад росквіту ці заняпаду?
Маладое пакаленне турэцкіх чытачоў адмаўляецца прызнаваць у маім апісанні той горад, у якім яны жывуць сёння. Для іх Стамбул куды больш яркі і радасны, куды менш правінцыйны і меланхалічны, чым я апісваю. Але важна разумець, тое, пра што я пішу ў сваім рамане, адносіцца самае позняе да 80-х гадоў. Наступныя дзесяцігоддзі былі дзесяцігоддзямі бурлівага эканамічнага росту, шматлікія кварталы трушчоб цалкам змяніліся або зусім зніклі, на змену халупам прыйшлі 30—40-павярховыя дамы. Трансфармавалася не толькі аблічча, але і сам дух горада, і, вядома ж, усё гэта звязана з эканамічным ростам.
Наогул за апошнія пятнаццаць гадоў горад змяніўся мацней, чым за папярэднія пяцьдзясят — я нарадзіўся ў горадзе з мільённым насельніцтвам, а цяпер тут жывуць амаль 17 мільёнаў, калі лічыць разам з прыгарадамі. Але сёння з-за вайны з курдамі і «Ісламскай дзяржавай» горад зноў мяняецца, і мне пакуль цяжка прадказаць, у які менавіта бок.
Як пісаць сёння, калі ўвесь свет скалынаюць тэктанічныя зрухі?
Думаю, што Адорна — калі не памыляюся, менавіта ён аўтар выказвання пра немагчымасць пісаць вершы пасля Асвенцыма — не меў рацыі. Ён відавочна лічыў, што мы, пісьменнікі і наогул мастакі, звернутыя выключна вонкі— што мы глядзім на тое, што адбываецца вакол, і адказваем на гэта ў сваёй творчасці. Але гэта не зусім так. Пісьменнікі і мастакі дакладна гэтак жа адгукаюцца і на тую паэзію, якая гучыць у іх унутры. У кожным з нас жыве паэт, і калі чытач бачыць нашы кнігі, гэты паэт як бы выходзіць на паверхню, агаляе сябе. Так, кніга — заўсёды адказ на тое, што адбываецца звонку, але не ў меншай меры яна адгукаецца на тое, што адбываецца ў мастака ўнутры.
Я не думаю, што сёння, калі свет і мая краіна ахоплены палітычнымі рэпрэсіямі, калі людзі, якія пішуць, апынаюцца ў турмах, я павінен спыніцца пісаць кнігі. Я не гатовы адмовіцца ад сваіх спробаў стварыць па-талстоўску складзены сказ, радок, абзац. У свеце сапраўды адбываецца шмат жудаснага, і тэктанічныя зрухі ў ім насамрэч пужаюць, але не забывайце, што мастацтва прапануе выйсце з усяго гэтага. І на самай справе, калі цябе мучыць трывога, асабліва цікава факусаваць сваё раздражненне і гнеў, пераплаўляць іх у адточаныя і ціхамірныя тэксты, у якіх як быццам бы няма ні найменшага следу той буры, якая спарадзіла.
