У начнога выбуху каля стэлы «Мінск — горад‑герой» ёсьць адна асаблівасьць — наколькі арганічна ён упісаўся ў «празьнік», у надрыўныя рэпартажы БТ, у развагі на камеру кіраўніка дзяржавы. Адзін стыль, эстэтыка, жанр. Асабліва ўразіла сьмецьце пад нагамі жыхароў самага чыстага гораду… Міжволі прыгадаліся рэпартажы БТ з Плошчы ў сакавіку 2006‑га. Карэспандэнт расказваў пра порначасопісы і шпрыцы ў намётах. І таксама была ноч, таксама паўсюль сьмецьце, таксама людзі на асфальце… Усё зьліваецца ў змазанай карцінцы. Застаецца толькі страх. Я ведаю, гэта страх пустаты. Нават вочы ў ахвяраў глядзяць аднолькава — тады, на Плошчы, і цяпер, на «празьніку». Што гэта — эфект дэжавю ці эфект прывыканьня? Усё вельмі падобнае сваім унутраным настроем. Там людзей падымае з зямлі і выносіць у аўтазакі спецназ, тут — міліцыя дапамагае зьбітым дабрацца да машыны «хуткае дапамогі». Там карэспандэнт з порначасопісамі, тут — бомба.
Усё гэта ніяк не назавеш па‑беларуску «сьвятам» — ад сьвятасьці. Самі арганізатары называюць гэта па‑руску «празьнікам» — ад празнасьці. Ад пустаты.
Сюр вырываецца з мастацтва ў жыцьцё менавіта ў тых месцах, дзе для яго ёсьць месца — дзе празнасьць і пустата.
Мы дасягнулі незалежнасьці, мы пабудавалі сваю дзяржаву — кажуць выступоўцы. Толькі ня ведаем, навошта нам гэта ўсё патрэбна, — спрабую я працягнуць іх інтанацыю. Мы ня ўмеем гэта ўсё напоўніць нейкім талковым зьместам. Дзяржаўнасьць наша — полая. Мы напіхваем яе нейкімі ашмёткамі 1930‑х, 1950‑х гадоў, «да сьвіданья, наш ласкавый Міша», балет з аўтаматамі, слабое падабенства кімірсэнаўскіх мазаік з чалавечых цел… І ўвесь гэты «зьмест» назаўтра ж зьнікае ў пустаце. Не затрымліваецца. Ну чаму не сваё й ня сёньняшняе? Чаму абавязкова нейкае савецкае кіно з калгасным шчасьцем і энкавэдэшным энтузіязмам, абавязкова з «ворагамі нашай краіны». Як калісьці — бітвы за ўраджай, на фронце вучобы, на рубяжах пяцігодак, з верагодным праціўнікам… Усё стаіць не на міры, а на вайне. Гэта значыць, на хлусьні.
Я яшчэ падумаў — хто б гэта, апроч рэпарцёра з прапагандысцкага каналу, у 20‑градусны мароз ноччу на голых бетонных плітах пасярод сталіцы ўзяўся пагартаць сабе порначасопіс? Ні нармальны чалавек, ні вар’ят да такога занятку ня дойдзе. Тут павінен быць нехта трэці. Яго задача — паказаць моладзь з Плошчы, што ўсёй душой прагне канца застою, у выварачаным сьвятле. І пачынаецца сюр. Сьмецьце і сьмерць — не разьбярэш.
Жанчынка, якой 4 ліпеня бомбай разарвала нагу, казала, што больш за ўсё яе ўразіла тое, што нага баліць, а канцэрт працягваецца. Вядома, яна не падумала, што канцэрт не спыняюць, каб не было панікі. У яе іншая думка мільганула — а можа, яе разарваная нага — частка мерапрыемства? Можа, так і патрэбна? Вось і прэзідэнт тут. Ну, напрыклад, ставіцца фрагмент інцэніроўкі вызваленьня Мінска ад нямецка‑фашысцкіх захопнікаў… Яшчэ адзін празьнічны сюр‑прыз…
Не, усё ж такі тут — эфект прывыканьня. Бо ў 1999‑м, калі падушыліся ў метро, нікому такія думкі ў галаву не прыходзілі. Тады таксама валяліся сярод сьмецьця зьнявечаныя целы, але карэспандэнта з порначасопісамі яшчэ не было. Ён зьявіўся на Плошчы ў 2006‑м. І цяпер мы ведаем, што… Дакладней, ня ведаем, а, як тая жанчынка, здагадваемся, што ўсё гэта, вядома, страшна, але, магчыма, так і задумана. І ніколі не даведаемся — кім.
Сто разоў паўтораную аналітыкамі версію пра тое, што выбух учыніла ўлада, ні разу ніхто рашуча не абвергнуў. У ток‑шоў «Выбар» большасьць гледачоў адказалі, што спраўцы злачынства — «беларускія экстрэмісты». Напэўна, людзі ведаюць, хто гэта такія. Я ня ведаю. Бомбы ў нас кідалі Ігнат Грынявіцкі і Канстанцін Заслонаў… А можа, гэта Станіслаў Шушкевіч? Але ж ён «украў» скрыню цьвікоў, а ня гаек…
Самае страшнае, што эфект прывыканьня будзе спрацоўваць і далей. Пакуль ахвяраў выстаўляюць злачынцамі, а за іншадумства б’юць у твар. Усе версіі здарэння складваюцца ў сюррэалістычныя кампазіцыі і зьнікаюць у пустаце. Назаўжды.
І не відаць гэтаму сюру канца. Хоць, на маю думку, зьмяніць сітуацыю магчыма. Пасяліце ў людзях любоў адзін да аднога замест зашуганае нянавісьці да ўсіх на сьвеце. І ня будзе вам выбухаў. Перастаньце дзяліць тыпы твару на славянскі і іншыя. І ня будзе вам выбухаў. Дайце тым, хто рэальна ведае і любіць Беларусь, напоўніць яе дзяржаўнасьць нармальным беларускім зьместам. І ня будзе вам выбухаў. З сюрам трэба канчаць. Ну, і з порначасопісамі таксама. Для поўнай перамогі над тэрарызмам.
