З нагоды трох юбілеяў, або Калі нарадзіліся Адам Станкевіч і Браніслаў Тарашкевіч?
Піша Анатоль Сідарэвіч.
Хадэкі і Акт 25 сакавіка
Хацеў быў уляляшчыць Праваму Воку.
Хто такі Правае Вока? Ветэраны — чытачы «Нашай Нівы», — мажліва, памятаюць, што ў свой час у газеце былі рубрыкі «Левым вокам» і «Правым вокам». Мне колькі разоў даводзілася пісаць у рубрыку «Левым вокам», а маім візаві ў рубрыцы «Правым вокам» быў Павел Севярынец, таленавіты і мужны хлопец, з якім аб той пары мы не раз сустракаліся ў старым будынку Нацыянальнай бібліятэкі (што само па сабе будзіць сімпатыю да чалавека).
З тых дзён сплыло нямала часу. Баявы лідар «Маладога фронту», прайшоўшы праз выпрабаванні зняволеннем, паправеў і з нацыянал-дэмакратаў перайшоў у кансерватары, хадэкі. І вось нядаўна, у снежні мінулага года, мне кінулася ў вочы вялікая (у трох нумарах «Народнае волі» (№97, 98, 99)) публікацыя Паўла Севярынца пад загалоўкам «Яна паднімала сцяг Незалежнасці Беларусі».
Публікацыя прысвечана 100-годдзю беларускай Хрысціянскай дэмакратыі, якое будзе ўшаноўвацца, як я разумею, сёлета на пачатку чэрвеня, у сотую гадавіну з’езду беларускага каталіцкага духавенства, хоць, зацемлю, а. Вінцэнт Гадлеўскі выступіў з дэкларацыяй Каталіцкай дэмакратычнай партыі ўжо 25 сакавіка 1917-га — на З’едзе беларускіх арганізацый. Маюцца таксама звесткі, што першы гурток (як аснова беларускай хадэцыі) існаваў яшчэ ў 1916-м. Але вызначацца з днём нараджэння сваёй палітычнай плыні належыць самім хадэкам.
Я чакаў, што апалагет хадэцыі П.Севярынец у сваёй публікацыі раскажа чытачам «Народнай волі» пра грушкі на вярбе — пра тое, як хадэцыя абвяшчала незалежнасць Беларусі. Але на гэта ён не пайшоў, а выклаў гісторыю з перадгісторыяй хадэцыі як такой, асновы яе ідэалогіі і ўчыніў толькі спробу хваласпеву беларускім хадэкам. Палемічнай жарсці ў мяне публікацыя не выклікала. Маю толькі адну заўвагу: на месцы аўтара я не пісаў бы ў папярэднікі беларускай хадэцыі Вінцэнта Канстанціна Каліноўскага. Хадэк ex definitio не бярэ, як Каліноўскі, зброю ў рукі, не заклікае да збройнага паўстання, да распраў… Каліноўскі — сучаснік першых расійскіх народнікаў — хутчэй, папярэднік сацыялістаў-рэвалюцыянераў. Дармо, што ён адстойваў царкоўную унію: за яе і марксісты Луцкевічы выказваліся.
Апалагету хрысціянскай дэмакратыі П.Севярынцу праспяваць акафіст беларускай хадэцыі не далі гістарычныя факты. «Паднімала сцяг Незалежнасці Беларусі» — не значыць «падняла». Усё ж сцяг Незалежнасці падняла (а дакладней — узняла) Беларуская Сацыялістычная Грамада. 25 сакавіка 1918 г., калі абвяшчалася незалежнасць Беларусі, у той зале, дзе засядала Рада БНР, прадстаўнікоў правых палітычных плыняў, у тым ліку хадэкаў, не было. Гэта, што называецца, медыцынскі факт.
Юбілеі «кітоў»
Як вядома, беларускія правыя з лютага 1918 г. гуртаваліся ў Менскім беларускім народным прадстаўніцтве на чале з Раманам Мар’янам Скірмунтам. Сябар гэтага аб’яднання, а. Вінцэнт Гадлеўскі, быў кааптаваны ў Раду БНР у красавіку 1918-га. Другім каталіцкім святаром — радным БНР быў а. Валяр’ян Каральчук (ён жа Карольчук, а мажліва і Карольчак), чалавек выпадковы, прыведзены ў Раду, хутчэй за ўсё, Аляксандрам Уласавым. У літаратуры маюцца звесткі, што сябрам Рады БНР быў такі «кіт» беларускага хрысціянскага руху, як ліцэнцыят багаслоўя Андрэй Цікота. А ў дакументах, якія я чытаў, занатавана, што 13 снежня 1919 г. у Раду кааптавалі яшчэ аднаго «кіта» — кс. Адама Станкевіча.
Яны, заснавальнік знакамітага Друйскага манастыра, генерал ордэна марыянаў Андрэй Цікота і ксёндз Адам Станкевіч, нарадзіліся (калі кіравацца юліянскім календаром) у адным годзе — 1891-м. Яднае іх і тое, што яны разам вучыліся, што абодва сталі ахвярамі бальшавіцкага тэрору.
Мне цікава было, ці адзначаць і як адзначаць 125-гадовыя юбілеі аа. Андрэя Цікоты і Адама Станкевіча Рыма-Каталіцкая Царква ў Беларусі і грэка-каталіцкая супольнасць (Беларускай Грэка-Каталіцкай Царквы дэ-юрэ няма). Цяпер можна сказаць: юбілей архімандрыта Цікоты ніяк не адзначылі.
Што ж тычыцца юбілею а. Адама Станкевіча, дык артыкульчык пра яго змясціла на сваім сайце беларуская служба Ватыканскага радыё. Гэты артыкульчык быў рэпублікаваны на афіцыйным сайце РКЦ у Беларусі. Вось і ўся шана.
Другі артыкул, зроблены паводле інтэрнэтаўскіх матэрыялаў, напісаў і змясціў на сайце Krynica.info Павел Севярынец.
Ушанавалі памяць кс. Станкевіча таксама хадэкі Слоніма.
Каляндарная блытаніна
Хоць якую публікацыю да 125-годдзя кс. Адама Станкевіча я чакаў 5 студзеня. Артыкулы ж пра яго былі апублікаваныя 6 студзеня. І Ватыканскае радыё, і Павел Севярынец, як я зразумеў, кіраваліся звесткамі з афіцыйных даведнікаў — Энцыклапедыі гісторыі Беларусі (ЭГБ) ды Беларускай энцыклапедыі (БЭ), — у якіх паведамляецца, што будучы правадыр беларускіх хадэкаў нарадзіўся 24 снежня 1891 г. паводле старога стылю, або 6 студзеня 1892 г. паводле новага.
У энцыклапедыях, як і ў біябібліяграфічным слоўніку «Беларускія пісьменнікі», відавочная памылка. У ХІХ ст. інтэрвал паміж датамі паводле юліянскага і грыгарыянскага календароў складаў 12 сутак. Так, у той самай ЭГБ і ў біябібліяграфічным слоўніку запісана, што Максім Багдановіч нарадзіўся 27 лістапада ст. ст. Гэта значыць, што дзень нараджэння паэта мы павінны адзначаць 9 снежня паводле грыгарыянскага календара. І мы сапраўды адзначылі 125-годдзе Максіма-кніжніка ў гэты дзень. 25 чэрвеня 1882 г. паводле ст. ст. нарадзіўся Ян Луцэвіч (Янка Купала), а паводле новага стылю дзень яго нараджэння мы адзначаем 7 ліпеня. Такім чынам, запісваем: дзень нараджэння Адама Станкевіча, які нарадзіўся 24 снежня 1891 г. паводле юліянскага календара, прыпадае на 5 студзеня 1892 г. паводле новага стылю.
Такая ж блытаніна і з днём нараджэння аўтара класічнай беларускай граматыкі, сацыял-дэмакрата, а потым камуніста Браніслава Тарашкевіча.
Усе даведнікі — ЭГБ, БЭ ды інш. — паведамляюць, што ён нарадзіўся 20 студзеня паводле новага стылю, або 8 студзеня паводле юліянскага календара. Тым часам у кнізе Аляксандры Бэргман «Rzecz o Bronisławie Taraszkewiczu» (Варшава, 1977) можна ўбачыць фотаздымак універсітэцкага дыплома, выпісанага Тарашкевічу 19 ліпеня 1917 г., калі Расія жыла паводле юліянскага календара. У тым дыпломе запісана, што нарадзіўся Тарашкевіч 20 студзеня 1892 г. Калі так (а сумнення ў дакладнасці даты ў дыпломе няма), то юбілей — 125-годдзе — Тарашкевіча трэба адзначаць сёлета 1 лютага.
Каментары