Разбомбленыя фрэскі Мантэньі ў Падуі, Вэнэра Мілоская, пабітая носьбітамі, зьнішчаная «Ваза з сланечнікамі» Ван Гога, прадзіраўлены «Сон» Пікаса... Сьпіс самых прыкрых інцыдэнтаў з шэдэўрамі.
Эскіз да «Акружаных аток», Крыста і Жана-Клёд
Баўгарскі мастак Крыста (часам яго называюць Хрыста, што адпавядае ягонаму імю ў пашпарце) і ягоная суаўтарка жонка Жана‑Клёд праславіліся інсталяцыяй: яны акружылі поліпрапіленам 11 аток ля ўзьбярэжжа Маямі. Адзін з падрыхтоўчых эскізаў гэтай працы пацярпеў падчас транспартаваньня: аўтапагрузчык праехаў проста цераз твор. Цяпер малюнак захоўваецца ў офісе лёнданскай кампаніі Axa Art, бо Крыста не прадае пашкоджаныя працы.
 Christo and Jeanne-Claude. Surrounded Islands, Miami, Florida 1980-83. Photo: Wolfgang Volz. ©1983 Christo |
«Сон», Пікаса
У 2006 годзе магнат Стыў Уін, уладальнік казіно ў Лас‑Вэгасе, толькі што дамовіўся пра продаж «Сну» — карціны Пікаса, якая яму належала, — за 74 мільёны фунтаў. І тут жа, спатыкнуўшыся, трапіў у палатно локцем і прарваў у ім дзірку. Карціна вісела ў кабінэце Ўіна побач з працамі Матыса й Рэнуара. Ён паказваў яе гасьцям і няўдала адступіў. У выніку ў халсьце ўтварылася двухцалёвая дзірка й пакупнік адмовіўся ад угоды.
 Le Rêve. Pablo Picasso. 1932 |
«Барэльеф бяз назвы», Крэйг Каўфман
У 2006 годзе амэрыканскія галерысты й калекцыянэры адпраўлялі ў парыскі Цэнтар Пампіду выставу «Лос Анджэлес 1955—1985: народзіны мастацкай сталіцы» ды разьлічвалі, што з шматлікімі працамі вялікай гістарычнай каштоўнасьці будуць абыходзіцца беражліва. Але дзьве працы пацярпелі: напярэдадні вэрнісажу зь сьценкі звалілася 8‑футавая бэлька з паліэстэравай смалы — праца Пітэра Александэра. Такі ж лёс напаткаў «Барэльеф бяз назвы» Крэйга Каўфмана, які да таго ацалеў у трох землятрусах у Лос‑Анджэлесе.
 Craig Kauffman, «Untitled Wall Relief», 1967 |
Ваза імпэрыі Цын
Няўклюдны наведнік кембрыджскага Музэю Фітцульма наступіў на свой матузок ды зваліўся зь лесьвіцы, мімаходам зьбіўшы некалькі кітайскіх ваз векам па 300 гадоў. Фарфор дынастыі Цын, якая валадарыла ў XVII стагодзьдзі, быў адным з найкаштоўнейшых экспанатаў музэю. Працаёмкае прыбіраньне заняло два з паловай дні, бо трэба было падабраць і захаваць усе аскепкі да найменшай драбінкі. Рэстаўрацыя ваз (адна зь іх, дарэчы, важыла 45 кг) цягнулася паўгода. Наведніка арыштавалі, але пасьля вызвалілі без выстаўленьня абвінавачаньняў. Вазы цяпер вярнуліся ў экспазыцыю.
 Фота — Fitzwilliam Museum |
«Узнаўленьне першай публічнай дэманстрацыі самаразбуральнага мастацтва», Густаў Мэтцэр
Плястыкавы пакет зь нейкім папяровым сьмецьцем, у 2004 годзе выкінуты на памыйніцу ў галерэі «Тэйт мадэрн», аказаўся часткай копіі твору 1960 году, якая ўвасабляла «канечнасьць існаваньня» мастацтва. Па іроніі лёсу Мэтцгер быў заснавальнікам мастацкага «Самаразбуральнага» руху.
 Recreation of First Public Demonstration of Auto-Destructive Art 1960, remade 2004 © Gustav Metzger |
«Дом», Рэйчэл Уайтрэд
Восеньню 1993 году Ўайтрэд зрабіла з бэтону скульптуру ў выглядзе віктарыянскай хаты ды ўсталявала яе ва Ўсходнім Лёндане на вуліцы, ужо зьнесенай паводле загаду муніцыпальнай рады Таўэр‑Хамлетса. Гэты твор быў уганараваны прэміяй Тэрнэта. «The Independent» назвала яго «адной з самых цудоўных і арыгінальных па задуме скульптур, створаных у Англіі», але праз год муніцыпальная рада ўсё адно яе зьнішчыла.
 Rachel Whiteread. «House», 1993 |
«Расфарбуй па нумарах», Дам’ен Херст
Для вэрнісажу сваёй выставы «Расфарбуй па нумарах» у 2001 годзе Херст стварыў інсталяцыю з пустых піўных пляшак, перапоўненых недапалкамі з попельніц, ды бляшанак з фарбай. Тым самым ён хацеў узнавіць багемны інтэр’ер майстэрні мастака. Пасьля вэрнісажу прыйшлі прыбіральшчыцы і ўсё выкінулі. Твор ледзьве ўдалося ўратаваць зь сьмецьцевага кантэйнэра. Херст знайшоў здарэньне «дужа забаўным».
Фрэскі ў Падуі, Андрэа Мантэнья
У 1944 годзе саюзная кааліцыя бамбіла Італію з мэтай зьнішчэньня прамысловых цэнтраў. Вяртаючыся на базу, нейкі пілёт скінуў бомбы на Падую. Яны трапілі ў царкву Дэльі Эрэмітані й зьнішчылі фрэскі XV стагодзьдзя.
Вэнэра Мілоская
Фігура Вэнэры (ці, магчыма, яе грэцкага аналягу — Афрадыты) займае ганаровае месца ў парыскім Люўры. Нягледзячы на тое, што скульптура пашкоджаная, яе прыгажосць зачароўвае. Нейкі грэцкі селянін знайшоў яе ў 1820 годзе на востраве Мілос. На момант знаходжаньня фігура была разламаная на два вялікія фрагмэнты. У левай руцэ багіня трымала яблык. Усьвядоміўшы гістарычную значнасьць гэтай старажытнай скульптуры, афіцэры францускага вайсковага флёту загадалі вывезьці мармуровую скульптуру з вострава. Калі Вэнэру цягнулі па скалах да карабля, між насільшчыкамі ўсчалася бойка, і абедзьве рукі скульптуры адкалоліся. Стомленыя матросы наадрэз адмовіліся вяртацца й шукаць астатнія часткі, таму левая рука багіні адбітая ля самага пляча, а правая — на ўзроўні грудзі.
 Вэнэра Мілоская |
«Крымінальнае чытво», Бэнксі
Летась у красавіку, празь некалькі месяцаў пасьля таго як на аўкцыёне Sothbey’s адна з працаў Бэнксі была прададзеная за 102 тысячы фунтаў (для мастака гэта рэкорд), Лёнданскае транспартнае ўпраўленьне зафарбавала ягоную фрэску «Крымінальнае чытво» на Іст‑Эндзе ў Лёндане. Выяву Джона Траволты й Сэмюэла Джэксана з бананамі ў руках палічылі звычайным графіці. Адзін з крытыкаў заўважыў, што гэтая гісторыя толькі павысіць каціроўкі Бэнксі, і сапраўды, неўзабаве ягоная праца «Касьмічная дзяўчына й птушка» была прададзеная за 288 фунтаў — удзесяцёра даражэй за стартавы кошт. Брэд Піт і Анджэліна Джолі выдаткавалі на творы гэтага «мастака‑партызана» 1 мільён фунтаў.
 Banksy. Pulp Fiction |
«Ваза зь пяцьцю сланечнікамі», Ван Гог
Гэтае палатно, напісанае Ван Гогам у 1888 годзе, уваходзіла ў цыкль «Сланечнікі». У 1920 годзе «Ваза зь пяцьцю сланечнікамі» была прывезена ў Японію, дзе яе купіў Каята Ямамота. Карціна захоўвалася ў банкаўскім сэйфе, дзе і згарэла ў 1945 годзе ў часе налёту амэрыканскай авіяцыі.
 Vincent van Gogh. Vase with Five Sunflowers |
«Тайная вячэра», Леанарда да Вінчы
Свой шэдэўр «Тайная вячэра» Леанарда напісаў у Міляне ў XV стагодзьдзі па сырой тынкоўцы, разводзячы фарбы сумесьсю яечных жаўткоў і воцату. Усяго празь некалькі гадоў фрэска пачала асыпацца, а праз паўстагодзьдзя была аб’яўлена «непапраўна сапсаванай». У XVIII стагодзьдзі фрэску завесілі тканінай. Драпіроўка назапашвала на сабе вільгаць і, калі яе зьнялі, падрапала й без таго ўжо крохкі фарбавы слой. Апошняя па часе спроба адрэстаўраваць «Тайную вячэру» заняла 21 год.
 Leonardo da Vinci. L'Ultima cena |
