«Вонкавую частку гэтых тэкстаў нашы калегі-гісторыкі досыць даўно і добра вывучылі, а на іх зваротную частку яны не звярталі ўвагі, лічачы яе пустой. Выкарыстоўваючы мультыспектральныя сістэмы вытворчасці фотаздымкаў, наш калега Майкл Кардонскі заўважыў, што на абароце манускрыпта прысутнічаюць нейкія літары і знакі. Да нашага вялікага здзіўлення, там аказаліся тры новыя радкі тэксту», — распавядае Ары Шаус з універсітэта Тэль-Авіва.
Гэтыя рукапісы былі знойдзеныя больш за 50 гадоў таму пры раскопцы ў старажытнай крэпасці Тэль-Арад на поўдні Ізраіля, на мяжы пустынь Іудзейскай і Негеў. Яны былі пахаваныя ў зямлі, як паказаў радыёвуглеродны аналіз, прыкладна ў 650 годзе да нашай эры, то бок у часы вавілонскага цара Навухаданосара і апошніх дзён Першага храма Ізраіля і незалежных іудзейскіх царстваў.
Найстаражытнейшыя іудзейскія тэксты, у адрозненне ад старажытнаегіпецкіх і старажытнакітайскіх манускрыптаў, былі запісаныя не на паперы, а на абпаленых гліняных таблічках, на якія пісцы часоў цара Саламона і Давіда наносілі знакі пры дапамозе чарнілаў. Гэта адрознівала іх ад шумерскіх і асірыйскіх гліняных таблічак, на якіх тэкст быў выціснуты сцілусам, і гэта ж іх галоўны недахоп у параўнанні з іншымі старажытнымі тэкстамі.
Справа ў тым, тлумачаць Шаус і яго калегі, што тэкст з гэтых таблічак знікае вельмі хутка пры няправільным захоўванні, з-за чаго манускрыпт з Тэль-Арада стаў нечытэльным ўсяго праз 20 гадоў захоўвання ў музеі. Тыя дадзеныя, якія археолагі змаглі атрымаць за два дзесяцігоддзі вывучэння гэтых таблічак, дазваляюць казаць пра тое, што на іх запісана інфармацыя пра нейкія фінансавыя транзакцыі і гандаль віном, мукой і алеем.
Ізраільскія фізікі вырашылі дапамагчы археолагам ў справе аднаўлення манускрыпта, зрабіўшы фатаграфіі таблічак ў дзесяці «вузкіх» рэгіёнах бачнай і інфрачырвонай частцы спектру. Атрымліваючы такія здымкі і камбінуючы іх паміж сабой, навукоўцы спадзяваліся знайсці згубленыя часткі тэксту, якія зніклі ў выніку ўздзеяння паветра на фарбу.
Гэты прыём не толькі дапамог ім зноў прачытаць тэкст на вонкавай частцы таблічак, адкрыўшы 45 новых літар на іх паверхні, але і знайсці запісы на іх адваротным баку, пра існаванне якіх гісторыкі проста не ведалі. Гэты тэкст, як адзначаюць даследчыкі, мог знікнуць з таблічкі сам па сабе, а мог быць сцёрты яе ўладальнікам у далёкім мінулым.
Падлучыўшы да праекту археолагаў і гісторыкаў, навукоўцы прачыталі змесціва гэтага «таемнага» манускрыпта, і выявілі, што ён з'яўляецца працягам фінансавай карэспандэнцыі з вонкавага боку.
«Новы тэкст пачынаецца з запыту на пастаўку віна, а таксама запэўніванняў у тым, што аўтар ліста дапаможа адрасату, калі ў таго з'явяцца нейкія асабістыя заказы. Ён завяршаецца просьбай перадаць нейкі тавар неназванай асобе і згадваннем таго, што посуд з віном знаходзіцца ў распараджэнні чалавека па імені Геаліяху», — працягвае фізік.
Як адзначае Шаус, такое адкрыццё павінна заахвоціць гісторыкаў і археолагаў зноўку вывучыць усе гліняныя таблічкі, знойдзеныя ў Ізраілі за апошнія гады, бо на іх зваротным баку можа хавацца тэкст, нябачны на першы погляд. Навукоўцы спадзяюцца, што гэтыя запісы пашыраць нашыя ўяўленні аб тым, як жыў Старажытны Ізраіль у часы сваёй незалежнасці.
