Maximilien Brice, © CERN
Слова «гадрон» паходзіць з грэцкага «ἁδρός», — 'моцны'. Рысачка над «ἁ» ў грэцкай мове абазначае прыдыханьне, і ў лацінскай мове гэтае прыдыханьне перадаецца ўжо паўнацэннай літарай h: «hadros». Лаціна ж ёсьць галоўным пастаўшчыком грэцызмаў у эўрапейскія лацінічныя мовы. Таму й ня дзіва, што нашумелы Вялікі калайдэр вядомы як «гадронны» ня толькі немцам і ангельцам, але й заходнім ды паўднёвым славянам, што карыстаюцца лацінскай графікай.
Бяз «г» пішуць калайдэр баўгары і расейцы. Што да пазычаньняў у беларускай ды ўкраінскай мовах, дык іх шлях дасёньня няпросты ды пакручасты, бо ляжыць праз мову расейскую. Традыцыйна, інэрцыйна ды бязь лішніх разваг бярэцца ўжо асвоенае расейшчынай ды гатовае да ўжываньня іншамоўнае слова. Гэта зручна, але пакідае галоўнае пытаньне — чаму? — без адказу. Пытаюцца пра гэта ў сваіх мовазнаўцаў і ўкраінцы, запыталіся і ў нас нашыя чытачы.
Таму што так напісана ў слоўніку, адказваюць прынятыя гэтым летам афіцыйныя Правілы артаграфіі і пунктуацыі, няпроста ж бо патлумачыць, чаму грэцкая «гісторіа» з такой самай прыдыхальнай рысачкай над «ἱ» дала беларускую «гісторыю», а з грэцкага «гадрос» выйшаў «адрон».
У кнізе «Беларускі клясычны правапіс» перадача такіх пазычаньняў разглядаецца ў 20-м разьдзеле, і калі ведаць, што адкуль запазычана (а мы ведаем), адказ адназначны — «г» пішацца абавязкова.
Такім чынам, у Вялікім калайдэры пад Жэневай разганяюць гадроны, таму й калайдэр правільна называць гадронным.
Дапамагаў разабрацца ў асаблівасьцях іншамоўных пазычаньняў адзін з аўтараў «Беларускага клясычнага правапісу» — Зьміцер Саўка.
