Мне заўсёды рабілася ніякавата ад ваяўнічага нігілізму, скажам, большых аматараў беларускай мовы ад усіх астатніх. Самых большых абаронцаў у сэнсе. Вось жа, мысьлілі яны, гэтыя члены саюзу пісьменьнікаў, куды іх Сталін загнаў, задаволеныя мовай ад саўнаркаму, несвабоднай, зацуглянай, бо яны самі несвабодныя… Таму й народ на ёй не гаворыць, саромеецца, камплексуе. А вось мы як напішам, дык народ уздыхне на поўныя грудзі і загаворыць прыгожа, мілагучна і зь мягкімі знакамі…
Добрымі намерамі выбрукаваны шлях у пекла, усім вядома. Што толькі не выраблялі зь небаракай‑сталіцай Фінляндыі, напрыклад! Усё помсьцяць саўнаркаму, даўно мёртваму. Ясна, нежывы, але справа яго варушыцца, маўляў! Ня мова, а папросту Горад мядзьведзя, расьцяты напалам сьцяной. Адныя моўныя хрушчоўкі маюць за ідэал, дзе «нічога лішняга», калі паглядзець растыражаваны «эталённы» слоўнік Крапівы. Іншыя, патрыёты, яны мову аздабляюць кожны на ўласны густ — нібы сталінскі ампір.
Маладзёны‑максімалісты не ўспрымаюць мову як сродак зносінаў, які, не зважаючы на варожы наступ, усё ж працягвае існаваць менавіта ў гэтай ролі, хай у абмежаваных умовах. Яны не задумваюцца, што мову ўспрымаюць як алгебру, як лічбы — на паперы: што хачу, то раблю — тут суцэльна цьвёрда, тамака суцэльна мягка. Хто больш, мацней, свавольней! Своеасаблівы эпатаж. Французы падаравалі нам слова «гільяціна». Якая ўдача! Як добра спалучаецца са «сьцінаць»! Атрымалася папросту фантастычна! А яны пішуць «тына», бо ім так хочацца, у іх цьвёрды настрой у гэтым разе. Яны ня чуюць! Або возьмуць ды напішуць пачатак слова «сьсь», ці «сьзь»напрыклад. Ім невядома, што напісанае, каб гэта не была алгебра, трэба вымавіць — слова, сказ, абзац. Хай паспрабуюць! Канешне, усякае здараецца насамрэч, ёсьць турэцкая мова, балгарская, але мы ня туркі і не балгары.
Я давяраю пісьменьнікам, якія прызнаюцца: я ўсё, што напісаў, прагаворваю. Бо яны не забываюцца, што ня проста моўчкі карыстаюцца знакамі, якія перадаюць мову на пісьме. Напрыклад, гэта Гюнтэр Грас… А ў нас нігілісты зухава зьнішчаюць нашу адметнасьць — апостраф. Паспрабуйце вымавіць! З глузду зьехалі са сваімі мягкімі знакамі? Зь, празь. ПРАЗЬ?! Не кажу пра графічна недарэчны выгляд гэтага «зь». Паспрабуйце, каб гэта вымавіць, трэба зрабіць намаганьне і націск на «ЗЬ». Хаця відавочна: тут прагал на пісьме, які — той жа апостраф, толькі не пазначаны.
Шчыра вам прызнаюся: прачытанае ў заходнебеларускім або ў эмігранцкім варыянце, крыху інакш успрымаецца ў цяперашнім правапісе. Але мы не жывем у вымысьленых сьветах, а ў рэчаіснасьці, якая ёсьць,.. гэта ня значыць, што мы павінны гнуцца пад яе, трэба ўперціся рогам, але немагчыма зноўку трапіць у Нёман, калі ён быў Кронанам. Няўжо нам неабходна зноў спрабаваць вярнуцца ў мужыка‑беларуса? Лапці, кашуля… Няўжо арнамэнт — гэта не прафанацыя сёньня, не крывадушша? Вы мне скажыце, што трэба гаварыць, як гаварыў Тарашкевіч, бо толькі так правільна будзе, а я ў вас спытаюся: а чым горшы быў Багушэвіч? А мой сусед запярэчыць: а вам мова Скарыны не падабаецца, хіба?! Вы што паверылі, што ён сапраўды друкаваў кніжкі гэтай акупантцы Кацярыне?..
