Адам Глобус. Фота Андрэя Лянкевіча.
Крызіс зробіць нас больш сціплымі і патрабавальнымі да сябе. Гутарка з пісьменнікам і выдаўцом Адамам Глобусам пра сусветны крызіс і пра грошы.
«Наша Ніва»: Беларусы баяцца крызісу?
Адам Глобус: За ўсіх не скажу, але я не баюся. Можа быць, беларусы баяцца яго найменш, бо ў нас мала што ёсць, каб згубіць. Мы сціпла жылі, сціпла жывем. Не баяцца.
«НН»: А па Вас асабіста крызіс ударыў?
АГ: Гэта сусветны крызіс, ён ударыць па ўсіх. Сказаць, што гэта не пра мяне, то пра мяне. Ударыў моцна і прымусіў задумацца шмат над чым.
«НН»: Напрыклад?
АГ: Ёсць такая формула, што 30 капеек значна лепш за 20 капеек. Мы жывем у такі час, які можна назваць часам лічбаў. Нам не важна, якая лічба, галоўнае, каб яна была большай. Прычым большая лічба ва ўсім. Цяпер жа высветлілася, што 30 проста больш за 20 капеек, але не лепш. Мы трапілі ў крызіс з прычыны перавытворчасці. Мы нарабілі ўсяго значна больш, чым нам трэба. Нам не трэба дваццаці аднолькавых па цане чайнікаў, якія прапануюць у краме. Дастаткова было б пяці. Нам не трэба столькі машын, газет, кніжак. Мы нарабілі сабе на тры жыцці наперад. Але мы адно жыццё жывем. Але чалавецтва пайшло іншых шляхам. Вось збудаваў чалавек кватэру, а чаму б яшчэ адну не збудаваць, чаму тры не збудаваць?
«НН»: Кажуць жа, запас бяды не чыніць.
АГ: Ведаеш, чыніць. Як высветлілася, вось такі неразумны запас начыніў нам гэтай бяды. Чыніць запас бяду. Асабліва ядзерны.
«НН»: Кніжак падчас крызісу чытаць стануць меней?
АГ: Чытаць павінны болей, але чамусьці не чытаюць. Падчас крызісу павінен вызваліцца час, усе павінны менш працаваць. Адпаведна, што рабіць? Хадзіць глядзець футбол, больш чытаць, больш глядзець кіно. Мусіць, крызіс яшчэ не такі моцны, каб чытаць кніжкі. Але наступіць. Спадзяюся, што чытаць будуць больш.
Відэа Яраслава Сцешыка
«НН»: А хіба падчас крызісаў людзі думаюць пра мастацтва, а не пра свой жывот?
АГ: Дык назапасілі ж ужо. Колькі можна жраць? Тут сапраўды можна задумацца, што рабіць далей, хопіць займацца вытворчасцю. Можа, варта падумаць пра нешта лепшае? Таму ілюзорны свет, які прапануе мастацтва, робіцца больш прывабным. Ён уратоўвае псіхіку чалавека. Сапраўды ж, лепш музыку паслухаць ці дзяўчыну ў тэатр звадзіць.
«НН»: А для творчасці крызіс — зручны час?
АГ: Для мастацтва крызіс не такая ўжо і спакуслівая тэма. Літаратура заўсёды цікавілася і цікавіцца тэмай кахання, любові, смерці. А што крызіс? Раман «Фінансіст» напісаць. Ну, напішам.
«НН»: У Беларусі Вы ўжо адчуваеце пачатак крызісу?
АГ: Адчуваю. Уласна, мне даводзіцца скарачаць вытворчасць, калектыў. А калі хто гэтага не робіць, то гэта глупства. Што станоўчага ў крызісе, дык гэта тое, што мы павінны спыніцца і паглядзець, дзе можам быць больш сціплымі. Мільянер павінен навучыцца ездзіць у трамваі, як у Швейцарыі. І гэта нармальна. А вайскоўцам трэба навучыцца насіць адзін пагон, навошта ім два?
«НН»: А хто, багатыя ці бяднейшыя, лягчэй перажыве крызіс?
АГ: Усе аднолькава будуць перажываць. Багатыя будуць калаціцца за гэтыя свае 30 капеек. Бедныя будуць перажываць за кавалак хлеба. Я стаяў у чарзе па хлеб, стаяў падоўгу, па пяць гадзінаў. Ведаю, як гэта цяжка — стаяць зімой у чарзе па хлеб. Не хачу цяпер, каб мой унук стаяў. Але гэта яшчэ не вайна. Проста ёсць выхад з сусветнага крызісу — развязанне сусветнай вайны. Вайна — гэта самае страшнае.
«НН»: А ўцякаць людзі з Беларусі будуць у пошуках лепшай долі?
АГ: Не буду рабіць такі прагноз. Я вось працую ў Маскве, дык там горш. Горш у настроях. Там крызіс абмяркоўваюць ва ўсіх СМІ, і гэта прыгнятае. Зрэшты, там лягчэй растлумачыць такія рэчы, як звальненні 30% супрацоўнікаў прадпрыемства. І там зразумеюць. У нас жа, калі я прыйду і скажу, што пакіну дзве траціны, а траціне давядзецца шукаць працу, то на мяне будуць глядзець досыць здзіўлена.
«НН»: І як кажаце супрацоўнікам, што яны звольненыя? Людзі крыўдзяцца?
АГ: Крыўда — гэта ўвогуле асноўнае пачуццё беларусаў, яны крыўдзяцца на ўсё. Я стараюся патлумачыць. Ну калі няма з чаго плаціць? Я працую ў рэальнай эканоміцы, колькі кніжак прадалося, столькі мы атрымаем грошай. І гэтыя грошы будуць размеркаваныя так і так. Нам ніхто не плаціць стыпендыі, пенсіі, нейкіх датацый. Не з радасным пачуццём людзі сыходзяць, канечне. Разумнейшыя ўжо рыхтаваліся, беларусы ціха рыхтуюцца. Даведваліся, высвятлялі, шукалі іншыя месцы. Трэба асобна разглядаць кожную сітуацыю.
«НН»: А якія шляхі выхаду з крызісу Вам бачацца?
АГ: Па‑першае, трэба на сябе паглядзець і навучыцца жыць адно нашае жыццё, а не на тры жыцці наперад. Спыніць гэтае назапашванне. Па‑другое, навучыцца радавацца таму жыццю, якое ў нас ёсць цяпер, а не якое будзе ці ўжо было. Навукоўцам заўсёды трэба нешта паляпшаць, нешта падкручваць у гэтым свеце. Вось для мяне, напрыклад, Мічурын не аўтарытэт, бо мне здаецца, што яблыні і так добра квітнеюць. І колер неба мяне задавальняе такі, як ёсць, я не збіраюся яго перафарбоўваць. Зрэшты, Апакаліпсіс таксама не трэба выбудоўваць. Што вось крызіс, і пасля яго мы жыць не будзем. Проста я лічу, што навуковыя і рэлігійныя каштоўнасці падчас крызісу будуць меншымі, а мастацкія і эратычныя — большымі.
«НН»: А Вы самі адмаўляецеся ад чаго‑небудзь?
АГ: Канечне. Напрыклад, я, хутчэй за ўсё, закрыю сваё выдавецтва «Сучасны літаратар» і перайду працаваць у «Харвест». Утрымліваць дзве структуры ўсё ж не вельмі добра ў дадзеных умовах. Я ўвогуле люблю адмаўляцца ад чаго‑небудзь. Чаму беларусы ў больш выгадных умовах? Бо яны ніколі не шыкавалі. Пантоў менш. Тыя ж прыбалты лічылі, што заўтра яны стануць Галандыяй, а народ расчараваўся, што Галандыяй яны не сталі. Была ў нас спакуса — пакіраваць Расіяй, але хутка прайшла. Беларусы заўсёды вылучаліся гэтай адпаведнасцю сітуацыі, прыстасавальніцтвам. І раптам высветлілася, што гэта не так і кепска. У нас няма гэтага дурнога футурыстычнага аптымізму, што заўтра ўсё будзе выдатна. Мы разлічваем на сярэдняе. Ну, трошкі будзе лепш, трошкі горш. Мы не разлічваем схапіць, заваяваць, забраць, жыць за кошт крэдытаў. У Беларусі ніколі не любілі пазычаць грошы, гэта на побытавым узроўні. Потым саромеліся спытацца, а калі ты мне вернеш, чырванелі, бо няёмка. І піраміды фінансавыя ў нас былі значна ніжэйшыя, але і падаць з іх менш балюча.
«НН»: А як увогуле беларусы ставяцца да грошай?
АГ: Добра. Як мяне дзяды навучылі, так і я цяпер унука вучу. Я ніколі не выкідаў грошай. Чаму? У майго дзеда былі царскія, польскія капейкі. І ён паказваў, у што можа ператварыцца гэтая капейка. Калі прабіць гэтую капейку, то ў гаспадарцы будзе выдатны цвік з шырокай шляпкай. І так можна выкарыстоўваць грошы. Усе дзяды і бабы спрадвеку вучылі шанаваць грошы, давалі грошы дзецям на касцюм, на адукацыю, хто на што мог. Проста ў нас вялікіх грошай ні ў кога не было і вялікай спадчыны. Насамрэч, у нас і сёння няма багатых і бедных людзей, таму што ні ад аднаго, нават самага багатага, грошы не пераходзілі ў спадчыну.
«НН»: А чаму спадчыны няма?
АГ: Было 70 гадоў Савецкай улады. І што ты мог бы аддаць у спадчыну? Мы і сёння зямлю яшчэ не можам набываць. А што такое грошы? Я набываю зямлю, і гэта мая спадчына. Нашы беларускія грошы яшчэ наперадзе. Гэта тыя грошы, якія прайшлі ад дзеда ці прадзеда да ўнукаў і праўнукаў. Чаму чалавек у Швейцарыі банкір? Бо ў яго прадзед быў банкір. А чаму ў нас банкір? Ну бо так атрымалася, што сярод пацаноў самы разумны. У савецкі час у нас былі не зусім грошы. Былі нейкія чэкі, купоны. Нас вучылі, што мастак за свой твор атрымлівае не грошы, а ўзнагароду. А ягоны твор належыць савецкаму народу. Дык па савецкім законе я нават апавяданне ў спадчыну пакінуць не магу.
«НН»: А што б Вы, як мастак, адлюстравалі на беларускіх грошах?
АГ: Шчыра кажучы, я не прыхільнік таго, каб на грошах былі твары нашых вялікіх паэтаў. Мне вельмі падабаецца гісторыя з мастамі, якая адлюстраваная на еўра. Гэта падабаецца мне больш за партрэты прэзідэнтаў. Не таму, што я прэзідэнтаў не люблю. Я лічу, што чалавек на грошах — не зусім пра¬вільна, лепш абысціся нейкімі знакавымі сімваламі, архітэктурай, нават абстрактнымі арнаментамі. Яшчэ на грошах павінна быць выразная, вялікая, добра намаляваная лічба, яна першасная. Бацька хацеў, каб я стаў матэматыкам, а я не паслухаўся і стаў мастаком. Можа, і дарма.
«НН»: Бо грошы б лепш лічылі?
АГ: Ну. У наш час матэматычны жыў бы лепш. Не перажываў бы.
«НН»: А так перажываеце?
АГ: Перажываю. За людзей перажываю. Мяне найбольш у свеце хвалюе чалавек. Жывы чалавек, не той, які быў, які будзе, а той, з якім я жыву на гэтым свеце. Хацеў бы жыць з Дантэ, але я жыву з Віцем Шніпом. І гэта добра.
«НН»: Дык які Ваш прагноз, што нас чакае?
АГ: Крызіс будзе паглыбляцца. Грошай будзе ўсё менш і менш. Да новага году гэта не скончыцца. Будзе цяжка. Але мы навучымся паводзіць сябе адпаведна сітуацыі. Мы станем больш сціплымі і больш патрабавальнымі да сябе.
