Разумныя людзі, ад грэцкіх філёзафаў да беларускага паэта Ўладзімера Някляева, выказвалі гіпотэзу, што напраўду чалавек бывае свабодны толькі двойчы, у часе двух вялікіх падарожжаў, пярэбараў з таго сьвету на гэты й з гэтага на той.
На шчасьце, паміж гэтымі архіважнымі падзеямі ў нашым жыцьці надараюцца й драбнейшыя, звычайныя цуды, дзівоснасьць якіх намякае на нешта большае, чым яны самі.
…Я быў яшчэ дашкольнікам і, як бальшыня маіх савецкіх раўналеткаў, ня ведаў, што такое Каляды, і адзначаў выключна Новы год. Таксама нічагуські ня знаў я і пра магаў - Каспара, Бальтазара й Мэльхіёра. Апошняе імя асацыявалася ў мяне адно з сталовымі прыборамі. Ня ведаў і пра іхныя дары - золата, ладан. А "сьмірна" была для мяне вайсковай камандаю з тэлеперадачы "Служу Савецкаму Саюзу". Затое сам я быў бясспрэчным чэмпіёнам па атрыманьні падарункаў пад вечназялёнай расьлінаю ў зыркіх шарыках і яскравых лямпачках, што ўставала ў мяне дома пад Новы год. І мне ў гэтым зусім не заміналі дзьве постаці, што несьлі пад ялінкай сваю варту, - Дзед Мароз і ўдвая вышэйшая і зграбнейшая ад яго Сьнягурка, нібы ўлюбёная топ-мадэлька побач з старым модным кутур'е, пра існаваньне якіх я, зрэшты, таксама тады ня ведаў. Затое я напэўна ведаў, што калі 1 студзеня ўстану раней за сяброўку, якая прыехала сьвяткаваць Новы год да нас, то знайду пад елкаю-ёлкаю ня толькі свой, але і ейны прэзэнт, і толькі цуд зможа ўратаваць яе ад гэтага.
І вось аднойчы бацька прывёў мяне на сьвяткаваньне Новага году ў Дом літаратара. Тамтэйшы бар уразіў мяне багатым выбарам шакалядных вырабаў. Магчыма, я адзіны беларускі паэт, для якога славуты бар асацыюецца ня з моцнымі напоямі, а зь нявіннай шакаляднаю пліткай. Менавіта ейны смак суняў маё хваляваньне перад архіадказнаю аўдыенцыяй.
Юныя наведнікі Дому літаратара сустракаліся ў той дзень зь мясцовым Дзедам Марозам, расказвалі яму вершыкі й сьпявалі песенькі, за што атрымлівалі з шчодрых рук навагоднія падарункі - свае першыя літаратурныя ўзнагароды. Наконадні сьвяточнай падзеі бацька вывучыў з мною навагодні вершык. Калі не памыляюся, гэта быў першы тэкст на беларускай мове, што трапіў у поле маёй увагі. Мова мяне крыху зьдзівіла. У мяне былі сур'ёзныя падазрэньні, што жывыя людзі так не гавораць. І напраўду, выявілася, што я быў адзіным на імпрэзе дзіцём, якое чытала верш на гэтай мове. Але ж знайшлася істота, што падтрымала мой высакародны парыў. Сівабароды Дзед Мароз гаварыў па-беларуску!
Мая тэорыя спраўджвалася. Звычайныя людзі так не гавораць, але ж Дзед Мароз быў стварэньнем казачным, незямным. Я быў узрушаны й перакананы: беларуская мова - мова Дзядоў Марозаў… З часам калядна-шакалядная магія часткова разьвеялася, але вершык я ведаю на памяць дагэтуль.
Мінулі гады. Беларусь здабыла незалежнасьць. Па-дзівоснаму раптоўна, як калядны падарунак, і, як бывае з падарункамі, не да канца заслужана.
. Беларуская мова - прынамсі, фармальна - на некалькі год зрабілася адзінаю дзяржаўнаю. А беларускія дзеці дазналіся, што апроч Новага году ёсьць яшчэ й Каляды, а па-за Дзедам Марозам - і Сьвяты Мікалай. Як сьцьвярджае тэлебачаньне, ён працуе кіроўцам вялізарнай чырвонай фуры, на якой развозіць дзеткам "Кока-Колу" - на зайздрасьць незваротна пасталеламу пакаленьню "Пэпсі".
І раптам выявілася, што ў Беларусі ня так ужо й мала моладзі майго пакаленьня валодае беларускаю нічым ня горай за таго "літаратурнага" Дзеда Мароза. Моладзі, для якой "кола" - гэта ня толькі калядны напой, але й прадмет круглай формы; моладзі, што сама стварае вершы й песьні, якія ня сорамна было б выканаць перад навагоднім дзядунем з вуліцы Фрунзэ, 5.
Час ад часу гэтыя мальцы гуртуюцца на якім-небудзь школьным стадыёне, каб пагуляць у футбол. І тады пацаны з навакольных дамоў, што далучаюцца да іх, чуюць дзіўныя словы, якіх не пачуеш ад камэнтатараў БТ: "апука", "брамнік", "нападнік", "кутні", ці нават "рагавы". Хто ведае, мо для гэтых падлеткаў наша мова - такі самы цуд, якім для мяне была мова Дзеда Мароза?..
Прыходзячы заўзяць на "Дынама", гэтая моладзь прыносіць з сабою нашыя сьцягі забароненых колераў, за што яе тутсама арыштоўваюць заўзятары ў цывільным. Гэтыя тыпы добра ведаюць у твар шмат каго з арыштаваных, бо бачылі іх ня толькі на стадыёнах.
Афіцыйная прапаганда называе гэтых мальцаў са сьцягамі "адмарозкамі". Ці не таму, што ў дзяцінстве кожнага зь іх адбылася сустрэча са сваім беларускім Дзедам Марозам?
Нават у судзе гэтыя мальцы не жадаюць адказваць на пытаньні па-расійску й заўзята патрабуюць беларускага перакладніка. Што імі рухае? Магчыма, яны таксама прыйшлі да формулы, што па-сапраўднаму свабодным чалавек бывае двойчы: зьяўляючыся ў гэтым сьвеце й сыходзячы зь яго? А гэта значыць, што, акрамя дзіцячага пакою міліцыі, ёсьць яшчэ й яна, нябесная канцылярыя, дзе, у апошні раз адказваючы за свае дрэнныя паводзіны, можна будзе адказваць, як думаеш, - не патрабуючы перакладніка.
(газэтны варыянт)
