Васіль Падва быў бедны. Ён ніколі ня еў гарачага – так казалі тыя, хто яго памятаў. У краме на прылаўку стаялі сьветла-жоўтыя вядзерцы з мармэлядам. Два разы на тыдзень прывозілі хлеб. Падва быў адзін ва ўсім сьвеце й пасьвіў дзяржгасаўскія каровы. Летам на досьвітку лугі цяжкія і льсьняныя, нібы ртуць. Сонца яшчэ пахне падземным холадам. Гумавыя боты Васіля блішчэлі як афіцэрскія, калі ён крочыў паўз статак, грэючыся ў воблаку рудога цяпла. Мабыць, менавіта сузіраньне гэтага бязьмежнага срэбра зрабіла Васіля апантаным неадступнай думкай: быць багатым, мець болей, чым меў дагэтуль.
Еў ён штодня меней. Зрэбная вопратка ўсё больш шарэла й вісла на ім так, што ўмясьціла б дваіх такіх, як ён.
Гарбатая «Варшава» раз на месяц спынялася перад крамай і там, у зіхаценьні слоікаў зь вішнёвым джэмам, у паху грудзінкі, на вачах чалавека ў фэсцы, што пазіраў з кавы «Турак», касір, нясьпешна сьлінявячы палец, выдаваў заробак. Прадавачка гэткім жа чынам гартала пазыковы сшытак і забірала дзяржаўнае ды сваё. Васіль Падва заўсёды стаяў апошні, нібыта баючыся, што хто-небудзь зірне яму цераз плячо, сурочыць яго рост ягонага скарбу або сатрэ позіркам адзін з двух напісаных у яго графе нулікаў.
Банкноты з рыбаком, з рабочым, з шахтарам нагадвалі яму паштоўкі з далёкіх краін. Мора, фабрыка, шахта – гэтыя рэчы ён ведаў толькі з аповедаў. Тыя, хто ад’яжджаў туды, больш ніколі не вярталіся. Зьнікалі, як шукальнікі золата па дарозе ў Эльдарада.
Ён браў свой таненькі пачак, складаў напалам і хаваў у нагрудную кішэню, зашпіляючы яе на гузік, а людзі сьмяяліся, што ён і ўночы не здымае вопраткі. Ён ня піў, не паліў, не гуляў на грошы, на досьвітку выходзіў з каровамі і зьнікаў у белай імгле.
Пакуль у ліпені не прыйшла навальніца. Тыя, хто працаваў на сене, зьбеглі долу, і кожны схаваўся, дзе мог. Васіль застаўся наверсе, там, дзе пачынаўся Салодкі лес. Каровы стаялі пад дажджом, прыгнуўшы лбы, а ён забраўся пад куст ляшчыны. Бліскавіцы, як заўсёды, то тут, то там білі па вяршалінах дрэў, у дамах зьвінелі расхістаныя шыбы, а ў фіялетавым сьвятле маланак твары дзяцей выглядалі так, нібыта нехта сфатаграфаваў страх.
У той час і загарэлася старая адрына з саламяным дахам. Яна стаяла высока ў лугах, ля самага лесу. Людзі апавядалі, што Васіль ляцеў так хутка, быццам яго нёс вецер, ляцеў у той бок праз дождж і маланкі. Але ў навальніцы заўсёды больш агню, чым вады, і не пасьпеў ён дабегчы, як страха ператварылася ў трапяткую чырвань, потым трэснула, разламалася й апала долу. Разам са стрыжовымі гнёздамі згарэў Васілёў скарб, шмат гадоў пханы пад страху. Сотні, якія мелі колер полымя, пяцідзясяткі, зялёныя, як вада, і дваццаткі, бурыя, як дым.
Але на гэтым аповед не сканчаецца, бо сапраўднага каханьня не кране нават агонь. Васіль Падва пачаў усё нанова. Банкноты ён цяпер абменьваў на манэты. На срэбныя з рыбаком і на тыя, што з Касьцюшкам і з Капэрнікам, колеру палінялае бронзы. Хадзіў, пабразгваў, сьціхаючы на нейкі час, і ўсе думалі што ён недзе закопвае гэтае багацьце. Аднак натуру ён меў простую й ясную і, паколькі пацярпеў ад агню, вырашыў даверыцца вадзе. Пад Банам ручай віецца вужакам і, быццам зялёны кілімчык, сьцякае па шчарбатых сходах. У ім багата цёмных і глыбокіх месцаў. Васіль складаў пятакі й дзясяткі ў слоікі з-пад вішнёвага джэму і асьцярожна апускаў на дно. Мэталёвыя круглякі нагадвалі яму ордэны даўніх войнаў. Часам прадавачка праганяла яго ад прылаўка, і тады ён ішоў пяць кілямэтраў да іншай крамы і там абменьваў папяровыя фантомы на незьнішчальны мэтал.
Пакуль улетку не пачалася такая залева, што за тры крокі сьвету не было відаць. Васілёў ручай, які можна было лёгка пераскочыць, нёс дрэвы, зварочваў камяні, а вада загусла ад бурай твані. Васіль Падва ўдзень і ўночы чакаў на беразе, пакуль ручай вернецца ў сваё рэчышча і зноў набудзе празрыстасьць. Аднак нічога, апрача глею, ён не знайшоў. Да восені ён хадзіў уздоўж берагу, шукаючы сваё багацьце. Каменьне мела колер лінялых Капэрнікаў, а маленькія стронгі зіхцелі на сонцы, як срэбныя пятакі. Да самай восені блукаў ён уверх і ўніз па беразе, а статак кароў, якога ён ня мог пакінуць, стаптаў луг у гэтым месцы на голую зямлю.
У трэці раз Васіль Падва даручыў свой скарб зямлі. Схованку ён зрабіў недзе ў Салодкім лесе. Гэтая гісторыя найбольш цьмяная. Дакладнае месца ведаў толькі ён і той, хто праз год адкрыў і абрабаваў схованку. Людзі, як заўсёды, сьмяяліся, а Падва, дазваньня стомлены стыхіямі, стаў такім, як усе.
Пераклала з польскай Марыя Мартысевіч паводле Andrzej Stasiuk. Dukla. – Czarne, 1999.
